Melchior Grodziecki

Melchior Grodziecki SJ

prezbiter, męczennik
Data i miejsce urodzenia	1582 Cieszyn
Data i miejsce śmierci	7 września 1619 Koszyce
Miejsce pochówku	klasztor sióstr urszulanek w Trnawie
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Inkardynacja	Towarzystwo Jezusowe (jezuici)
Śluby zakonne	22 maja 1605
Prezbiterat	1614

Melchior Grodziecki (ur. prawdopodobnie w 1582 w Cieszynie, zm. 7 września 1619 w Koszycach) – polski duchowny katolicki, jezuita, męczennik i święty Kościoła katolickiego. W 1603 roku wstąpił do Towarzystwa Jezusowego i dwa lata później złożył śluby zakonne ubóstwa, czystości i posłuszeństwa. Kształcony teolog, uczył w kolegiach jezuickich w Brnie oraz Kłodzku. Po przyjęciu święceń kapłańskich w 1614 roku, pracował w Czechach jako kaznodzieja i spowiednik. Posłany w czasie wojny trzydziestoletniej do Koszyc, po zdobyciu miasta przez wojska Jerzego I Rakoczego był torturowany i ścięty toporem za wyznawanie wiary katolickiej. Po ponad 350 latach zabiegów, został kanonizowany przez papieża Jana Pawła II w dniu 2 lipca 1995 roku na Słowacji. Szczątki świętego, w 1784 roku złożone w tyrnawskim klasztorze sióstr urszulanek, spoczywają tam do dzisiaj. Wspomnienie liturgiczne obchodzi się 7 września.

Życiorys

Melchior Grodziecki urodził się w 1581 roku lub w początkach 1582 roku w Cieszynie^[2], najprawdopodobniej w polskiej rodzinie mieszczańskiej Jerzego Grodskiego i jego małżonki, córki Beranka^[3]. Uczył się w wiedeńskim kolegium jezuickim^[4]. Uczył się tam przede wszystkim języka łacińskiego i literatury rzymskiej, natomiast w mniejszym wymiarze – języka greckiego i innych przedmiotów^[4]. Wówczas poznał swego przyszłego towarzysza męczeństwa, Stefana Pongracza^[5]. W liście z 1602 roku pisał do rodziców, iż „spotkało go wielkie szczęście”, gdyż został przyjęty do sodalicji mariańskiej, która byłą religijną organizacją międzyklasową przeznaczoną dla najpilniejszych i najbardziej wyrobionych moralnie uczniów^[5][4]. Ukończywszy w 1603 roku kolegium jezuickie w Wiedniu, 22 maja tegoż roku wstąpił do Towarzystwa Jezusowego i rozpoczął nowicjat w Brnie^[6][5][4][7]. Nowicjusze byli uczeni całkowitego poświęcenia dla sprawy Kościoła^[5]. Dwa lata później, 22 maja 1605 roku, Melchior Grodziecki złożył śluby zakonne ubóstwa, czystości i posłuszeństwa^[5][8].

Po złożeniu ślubów, Melchior Grodziecki przez rok uczył w kolegium jezuickim w Brnie w latach 1605–1606, a następnie w kolegium jezuickim w Kłodzku w latach 1606–1607^[8]. Przez rok, w okresie 1607–1608, uczył się w seminarium nauczycielskim w Budziejowicach, aby móc wykładać w klasach wyższych^[5][9]. W 1608 powrócił do nauczania w kłodzkim kolegium jezuickim^[5][9].

W 1608 roku Melchior Grodziecki udał się na studia; zgłębiał retorykę w Neuhaus oraz logikę w Pradze^[9]. Uczył się także gramatyki w Brnie, Neuhaus oraz w Kłodzku^[9]. Na drugim roku filozofii, z braku dostatecznej wiedzy i zdolności spekulatywnych, przerwał naukę i został skierowany na dwuletnie studium teologii moralnej, aby móc podjąć pracę duszpasterską^[10][9]. Teologię moralną oraz polemiczną studiował w latach 1612–1614^[6]. Prawdopodobnie w czasie swej edukacji akademickiej kształcił się również muzycznie^[5].

W 1614 roku w Pradze przyjął święcenia kapłańskie i do 1618 roku pracował jako kaznodzieja^[6][10][9]. Katechizował, głosił w praskich kościołach oraz we wsi Kopanina kazania w języku czeskim (którego nauczył się w brneńskim nowicjacie) i spowiadał^[10][11]. Jednocześnie od 1616 roku kierował orkiestrą praskiej bursy ubogich studentów przygotowujących się do stanu kapłańskiego^[10][9]. Od sierpnia do grudnia 1618 roku Melchior Grodziecki odbywał w Brnie trzecią probację^[10].

Po wybuchu wojny trzydziestoletniej, w czerwcu 1618 roku jezuici zostali wygnani z Czech, natomiast w niecały rok później również z Moraw^[12]. Gdy jezuici, wśród których znajdował się Melchior Grodziecki, opuścili Brno, w mieście wybuchł pożar^[13][14]. Zostali sprowadzeni z powrotem i zaaresztowani pod zarzutem podpalenia^[13][15]. Po kilku dniach zostali wypuszczeni i rozeszli się w różne strony. Melchior Grodziecki podążył na ówczesne Górne Węgry (dzis. Słowację) do Humennego^[16][6]. Tam, 16 czerwca 1619 roku, złożył wieczyste śluby zakonne na ręce ks. Aleksandra Doboksy, rektora kolegium jezuickiego^[15][13]. W 1619 roku, na prośbę gubernatora miasta Andrzeja Doczy, został posłany do Koszyc w charakterze kapelana wojskowego dla wojsk cesarskich stacjonujących w Koszycach oraz dla katolików węgierskich mieszkających w mieście^[6][15].

Gdy Koszyce zostały zajęte przez Jerzego I Rakoczego na rozkaz władcy Siedmiogrodu, Gabora Bethlena, Grodziecki został uwięziony wraz z Markiem Kriżem i Stefanem Pongraczem pod zarzutem podżegania katolików przeciwko protestantom^[6]. Wszyscy trzej zostali poddani trwającym całą noc okrutnym torturom^[17][18]. Melchior Grodziecki, odmówiwszy wyparcia się wiary katolickiej i przyjęcia kalwińskiej, został ścięty toporem^[6][17][19]. Okaleczone, rozczłonkowane ciała zostały nad ranem wrzucone do dołu kloacznego^[18]. Zbrodnia wywołała oburzenie czeskich protestantów^[20]. Po naradzie rady miejskiej, zwłoki zostały przeniesione w inne miejsce i przysypane gruzem^[21][22].

Dopiero po klęsce Rakoczego ciało męczennika wydano katolikom^[6]. Po negocjacjach z posłem Ferdynanda II, Zygmuntem Forgácsem, Bethlen pozwolił potajemnie zabrać zwłoki Melchiora Grodzieckiego^[20]. W marcu 1620 roku, żona Forgácsa, hrabina Katarzyna Pálffy, wywiozła je do Nižnej Šebastovej(słow.) pod Preszowem, gdzie zostały uroczyście złożone w kościele franciszkańskim^[23], następnie w nowo wybudowanym kościele pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Hertníku koło Bardejowa^[24][25][26]. Stamtąd przeniesiono je w 1635 roku do tyrnawskiego klasztoru św. Klary^[20][21][6]. W 1784 roku szczątki trafiły do tyrnawskiego klasztoru sióstr urszulanek i tam znajdują się po dzień dzisiejszy^[27][28].

Kult

Kult Melchiora Grodzieckiego rozpoczął się na Słowacji i na Węgrzech, a później rozszerzył się na Morawy i Śląsk^[20]. W 1628 roku rozpoczęto proces beatyfikacyjny^[20][27]. Pierwsze starania o beatyfikację zostały podjęte przez arcybiskupa ostrzyhomskiego, Piotra Pázmány'ego. Polecił on swemu wikariuszowi, biskupowi Waradynu Emerykowi Lósy’emu(węg.) zebranie świadków i spisanie od nich świadectw pod przysięgą^[29]. Po zebraniu zeznań od świadków w informacyjnym procesie przedwstępnym stwierdzono, iż męczennicy ponieśli śmierć wyłącznie w wyniku wyznawania wiary katolickiej^[29]. W listach z września 1628 roku arcybiskup Pázmány poinformował papieża Urbana VIII o coraz szerszym kulcie oddawanym trzem duchownym i poprosił o beatyfikację^[27][29]. Papież jednak surowo zakazał oddawania czci relikwiom przyszłych świętych i nakazał dalsze zbadanie sprawy^[30]. W styczniu 1661 roku, biskup siedmiogrodzki Franciszek Leonard Szegedy(węg.) z polecenia arcybiskupa ostrzyhomskiego Jerzego Lippaya(węg.) przeprowadził nowe badania w Tyrnawie i przesłuchał nowych świadków, jednak proces został zawieszony niemal na dwieście lat^[31].

Proces został wznowiony za sprawą o. Józefa Boero, jezuity^[31]. Przy poparciu prymasa Węgier, Jana Scitovszky’ego, w 1859 roku jezuita zwrócił się do Kongregacji ds. Obrzędów z prośbą o wznowienie procesu beatyfikacyjnego^[31]. 19 września 1859 roku, po przebadaniu dokumentów, kongregacja pod przewodnictwem kard. Konstantyna Patriziego stwierdziła, iż należy wyznaczyć komisję do prowadzenia formalnego procesu beatyfikacyjnego^[31]. Papież zatwierdził tę decyzję, i od 22 września 1859 roku, Melchiorowi Grodzieckiemu przysługiwało określenie „Wielebny”^[32]. Kard. Patrizi polecił prymasowi Scitovszky'emu wyznaczyć komisję do zebrania świadectw o cudach i łaskach otrzymanych za pośrednictwem Melchiora Grodzieckiego^[32]. Komisja zakończyła działania w 1864 roku i relikwie świętego wraz z dokumentami zostały wysłane do Rzymu^[32]. Proces został zakończony w 1904 roku^[32].

Melchior Grodziecki został beatyfikowany 15 stycznia 1905 roku przez Piusa X w kościele św. Piotra i Pawła w Rzymie^[33][34]. W Cieszynie odbyła się trzydniowa uroczystość w dniach 12–15 października 1905 roku, w której wzięli udział profesorowie i uczniowie Sodalicji Mariańskich, a także wszystkie stany i organizacje śląskie^[35][36]. Kanonizację przeprowadził 2 lipca 1995 papież Jan Paweł II w czasie odprawianej na koszyckim lotnisku mszy świętej^[6][37][38]. Wspomnienie liturgiczne Melchiora Grodzieckiego obchodzi się 7 września^[6]. W ikonografii święty przedstawiany jest w stroju zakonnym w scenie męczeństwa, wspólnie z towarzyszami^[6].

Kontrowersje dotyczące pochodzenia

Przez stulecia utrwalił się pogląd, że św. Melchior Grodziecki wywodził się z polsko-śląskiej rodziny szlacheckiej Grodzieckich (też Grodeckich) herbu Radwan^[39][37]. Takiemu poglądowi sprzyjał fakt, że Grodzieccy z Grodźca pozostali w czasach rozwoju reformacji jedyną rodziną szlachecką katolicką w Księstwie Cieszyńskim oraz że członkowie tej rodziny sprawowali wcześniej funkcje duchownych: Jan Grodziecki, bliski przyjaciel i współpracownik Stanisława Hozjusza, brał udział w Soborze Trydenckim, otrzymał sakrę biskupią i korespondował z cesarzem Maksymilianem II^[5][40][41]. Duchownym katolickim był również Wacław Grodziecki, dziekan kolegiaty brneńskiej, a zarazem kanonik ołumuniecki i wrocławski^[40]. Sześćdziesiąt lat po śmierci Melchiora jego biogram opublikował w 1682 roku Bohuslaw Balbin, czeski jezuita w swoim dziele omawiającym dzieje królestwa czeskiego, zamieścił notę biograficzną Melchiora, w której określił, że Melchior Grodecius S.J. urodził się w Cieszynie, w rodzinie polskiej szlachty Grodzieckich z Brodów, oraz że jego stryjem był biskup ołomuniecki Jan Grodziecki^[42]. Informacje te powielane były przez kolejnych autorów licznych publikacji. Jednak prowadzone od 2001 roku badania prof. Wacława Gojniczka z Uniwersytetu Śląskiego zweryfikowały dotychczasową wiedzę^{[43][44][45][3]}. Przed prof. Gojniczkiem swoje wątpliwości co do pochodzenia Melchiora, miał prof. Hermann Zebisch z Cieszyna, który w liście z dnia 23 września 1932 roku do dyrektora cieszyńskiego muzeum inż. Wiktora Kargera zastanawiał się m.in. czy imię Melchior nie było jego imieniem zakonnym, gdyż nie potrafił wskazać jego pokrewieństwa z Grodzieckimi z Grodźca.

Badania prof. Gojniczka świadczące o tym, że św. Melchior nie był spokrewniony z Grodzieckimi z Brodów na Grodźcu wykazały, że^[3]:

• Brak wzmianki o Melchiorze wśród Grodzieckich z Brodów na Grodźcu w dziele Bartosza Paprockiego z 1593 roku pt. Zrcadlo Slawného Margkrabstwy Morawského, który dobrze znał tę rodzinę, nad którą pracował w czasach kiedy św. Melchior był dzieckiem. W swym dziele każdemu mężczyźnie z Grodzieckich poświęca krótki biogram, brak tu jednak jakiejkolwiek wzmianki o Melchiorze. Skoro Melchior miał się urodzić w początkach lat osiemdziesiątych XVI wieku, między 1581 a 1584 rokiem, w takim wypadku jego matką powinna być Zofia Tschammerówna z Iskrzyczyna, druga żona Henryka Grodzieckiego. Z dzieci Henryka i Zofii Tschammerównej wymienia tylko dwie siostry - Annę i Helenę, o których wiedział, że były około 1593 roku jeszcze niezamężne. Także wśród dzieci urodzonych przez pierwszą żonę, Zofię Marklowską z Żebraczy nie wymienia Melchiora.
• W dokumentach dotyczących rodziny Grodzieckich z Brodów nie występuje Melchior Grodziecki. Szczególnie ważnym jest brak Melchiora w dokumentach spadkowych po Henryku Grodzieckim zmarłym w 1587 roku, co byłoby w całkowitej sprzeczności z obowiązującym prawem i praktyką. Gdy sprawa sierot Anny i Heleny Grodzieckich w 1591 roku trafiła pod obrady sądu ziemskiego w Cieszynie, Melchior miałby około 10 lat, wówczas i jemu wyznaczono by prawnego opiekuna i zabezpieczono mu część majątku, ale o Melchiorze to źródło nic nie wspomina. Zgodnie z obowiązującym prawem, po śmierci szlachcica bądź mieszczanina otwierano jego testament i aby sąd ziemski lub miejski mógł przeprowadzić sprawę spadkową wyznaczano dwuosobową komisję, której zadaniem było spisanie nieruchomości i ruchomości oraz aktywa i pasywa. Według ordynacji ziemskiej księstwa cieszyńskiego z 1572 roku a znowelizowanej w 1591 roku, każde osierocone dziecko szlacheckie miało prawnie zagwarantowaną część w spadku, a także otrzymywało prawnego opiekuna reprezentującego jego interesy do czasu osiągnięcia pełnoletniości. Nie wymieniają Melchiora także dokumenty dotyczące sukcesji po Henryku Grodzieckim.
• Brak informacji o rodzinie Melchiora w dokumentach wytworzonych przez zakon jezuitów. W źródłach sporządzonych przez zakon jezuitów bezpośrednio po śmierci Melchiora, wśród których jest jego nekrolog, a także w korespondencji przełożonych zakonu Jezuitów wymieniających Melchiora, nie ma wzmianki o jego pochodzeniu. We wszystkich tych dokumentach oraz w tekście ślubów wieczystych Grodzieckiego z 1619 roku, przy jego nazwisku brak jest dodanego tytułu szlacheckiego co w tamtych czasach było praktyką zwyczajową.

Powyższe argumenty skłaniają do przyjęcia wniosku, że św. Melchior Grodziecki nie pochodził ze szlacheckiej rodziny Grodzieckich z Brodów na Grodźcu. Skoro pochodził z Cieszyna, gdzie się urodził w 1581 roku lub w początkach 1582 roku, to najprawdopodobniej jest identyczny z Melchiorem Grodskim – wspomnianym w cieszyńskich aktach archiwalnych – urodzonym w początkach lat osiemdziesiątych XVI wieku w Cieszynie w rodzinie mieszczańskiej Jerzego i jego małżonki, córki Beranka, w którymś z narożnych domów przy ulicy Polskiej (dziś ul. Głębokiej). A do pomyłki mogło dojść dlatego, że tak nazwisko Grodziecki jak i Grodski (Grodzki) po łacinie zapisuje się jako Grodecius. Oryginalny zapis z cieszyńskich ksiąg sądowych z dnia 20 lipca 1584 roku brzmi: Gyrzika Grodskeho syna totiz Melchera Grodskeho^[3].

Nowe badania zostały w ostatnich latach ogłoszone w kilku publikacjach oraz zostały zaprezentowane na konferencjach w obecności hierarchów Kościoła. Do nowych ustaleń odniosła się Kuria Bielsko-Żywiecka w oficjalnym komunikacie w 2019 roku z okazji Roku św. Melchiora podając, że (...) istnieją jednak przesłanki, które mówią, że był on synem Jerzego, cieszyńskiego mieszczanina (...)^[46]. Także we wszystkich przemówieniach jubileuszowych biskupa mowa była o św. Melchiorze z Cieszyna bez wspominania Grodźca^[47][48]. Na oficjalnej stronie Diecezji bielsko-żywieckiej zamieszczono także artykuł pt.Św. Melchior – cieszyński mieszczanin z urodzenia?^[49].

Zobacz też

• męczennicy koszyccy
• beatyfikowani i kanonizowani przez Jana Pawła II
• kult świętych
• modlitwa za wstawiennictwem świętego
• polscy święci i błogosławieni

Przypisy

Bibliografia

• Hagiografia polska, tom II, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań, 1972.
• o. Kazimierz Drzymała SJ: Błogosławiony Melchior Grodziecki. W: o. Joachim Roman Bar OFMConv.: Polscy Święci. T. 6. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1986, s. 108–124.
• o. Jan Poplatek: Św. Melchior Grodziecki. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2006, s. 81, seria: Wielcy Ludzie Kościoła. ISBN 83-7318816-9.
• Wacław Gojniczek. Uwagi o pochodzeniu św. Melchiora Grodzieckiego. Przyczynek do genealogii mieszczańskiej rodziny Grodskich z Cieszyna. „Genealogia”. 13, s. 49–58, 2001. 
• Wacław Gojniczek: Św. Melchior Grodziecki z Cieszyna. Uwagi w sprawie jego mieszczańskiego pochodzenia. W: red. Idzi Panic: Święty Melchior Grodziecki SJ kapłan i męczennik (1581/2-1619) na tle sytuacji politycznej i religijnej Europy Środkowej. Cieszyn: 2019, s. 71–79.