Menachem Begin

Menachem Begin

‏מנחם בגין‎

Menachem Begin (1978)
Imię i nazwisko po urodzeniu	Menachem Begin
Data i miejsce urodzenia	16 sierpnia 1913 Brześć, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	9 marca 1992 Tel Awiw
Premier Izraela
Okres	od 20 czerwca 1977 do 10 października 1983
Przynależność polityczna	Likud
Poprzednik	Icchak Rabin
Następca	Icchak Szamir
Minister obrony
Okres	od 28 maja 1980 do 5 października 1981
Przynależność polityczna	Likud
Poprzednik	Ezer Weizman
Następca	Ariel Szaron
Okres	od 14 lutego 1983 do 23 lutego 1983
Przynależność polityczna	Likud
Poprzednik	Ariel Szaron
Następca	Mosze Arens
Minister komunikacji
Okres	od 20 czerwca 1977 do 24 października 1977
Przynależność polityczna	Likud
Poprzednik	Aharon Uzan
Następca	Me’ir Amit
Minister spraw zagranicznych
Okres	od 23 października 1979 do 10 marca 1980
Przynależność polityczna	Likud
Poprzednik	Mosze Dajan
Następca	Icchak Szamir
Minister sprawiedliwości
Okres	od 20 czerwca 1977 do 24 października 1977
Przynależność polityczna	Likud
Poprzednik	Chajjim Josef Cadok
Następca	Szemu’el Tamir
Minister pracy i opieki społecznej
Okres	od 20 czerwca 1977 do 24 października 1977
Przynależność polityczna	Likud
Następca	Jisra’el Kac
Minister transportu
Okres	od 20 czerwca 1977 do 24 października 1977
Przynależność polityczna	Likud
Poprzednik	Gad Ja’akowi
Następca	Me’ir Amit
Minister rolnictwa
Okres	od 19 czerwca 1983 do 10 października 1983
Przynależność polityczna	Likud
Poprzednik	Simcha Erlich
Następca	Pesach Grupper
Minister bez teki w 13., 14. i 15. rządzie
Okres	od 15 czerwca 1967 do 6 sierpnia 1970
Przynależność polityczna	Gahal
Odznaczenia
Pokojowa Nagroda Nobla

Menachem Begin (hebr. מנחם בגין, ur. 16 sierpnia 1913 w Brześciu^[a], zm. 9 marca 1992 w Tel Awiwie) – izraelski polityk, działacz syjonistyczny, przywódca Bejtaru w Polsce, żołnierz Armii Andersa, lider podziemnej organizacji militarnej Irgun, premier Izraela w latach 1977–1983, pierwszy prawicowy szef rządu izraelskiego w historii państwa – stał na czele osiemnastego i dziewiętnastego rządu Izraela. Poseł do Knesetu w latach 1949–1984. Laureat Pokojowej Nagrody Nobla za rok 1978 (razem z prezydentem Egiptu Anwarem as-Sadatem)^[1].

Życiorys

Młodość

Urodził się w jako syn Ze’ewa-Dowa i Hasji Biegunów, najmłodszy z trojga dzieci. Odebrał tradycyjne wykształcenie, rok nauki w chederze, następnie religijna szkoła syjonistyczna, od 14 roku życia uczęszczał do polskiej szkoły rządowej. Jako dziecko należał do organizacji skautowej Ha-Szomer Ha-Cair, natomiast w wieku 16 lat związał się z rewizjonistycznym, młodzieżowym ruchem narodowo-radykalnym Bejtar^[2]. Studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim, które ukończył w 1935^[3]. W 1938 został przywódcą Bejtaru w Polsce^[3]. Koncentrował się na szkoleniach wojskowych (organizowanych nieoficjalnie przez rząd II RP), przygotowując siły do walki zbrojnej w Palestynie o utworzenie państwa żydowskiego, przeciwko Arabom i Brytyjczykom^[4][5][6].

II wojna światowa

Po agresji Niemiec na Polskę we wrześniu 1939 uciekł do Wilna^[3], które po krótkiej okupacji przez Armię Czerwoną zostało w październiku 1939 przekazane przez ZSRR Litwie. Po okupacji Litwy przez Armię Czerwoną 15 czerwca 1940 i jej aneksji przez ZSRR 3 sierpnia 1940 został aresztowany przez NKWD, przetrzymywany w więzieniu na Łukiszkach w Wilnie i skazany na osiem lat łagru na Syberii^[3]. Zwolniony w 1942 r. na mocy układu Sikorski-Majski wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR (Armii Andersa)^[3]. Jej dowódca, generał Anders, latem 1942 ewakuował polskich żołnierzy z ZSRR do Iranu.

Jako kapral podchorąży Armii Polskiej na Wschodzie przybył do Palestyny. W Palestynie kilkuset żydowskich żołnierzy zdezerterowało, za cichym przyzwoleniem polskiego dowództwa^[7], by zasilić w przeważającej mierze kadry podziemia wojskowego Hagany. W odróżnieniu od nich Begin przed odejściem z Armii Andersa uzyskał zwolnienie z przysięgi wojskowej^[8], a dopiero następnie wstąpił w struktury Irgunu i stanął na ich czele.

W Izraelu

W walce o utworzenie państwa żydowskiego Begin był zwolennikiem stosowania terroru. Brał m.in. udział w przygotowywaniu zamachu na Hotel Króla Dawida w Jerozolimie, w którym 26 lipca 1946 zginęło 91 osób (41 Palestyńczyków, 28 Brytyjczyków, 17 Żydów, 2 Ormian oraz Rosjanin, Grek i Egipcjanin). 27 kwietnia 1947 na jego rozkaz, w odwecie za wykonanie wyroku śmierci na członkach Irgunu, terroryści powiesili dwóch porwanych żołnierzy brytyjskich, co wywołało antysemickie zamieszki w Wielkiej Brytanii. Radykalna postawa Begina doprowadziła go do konfliktu z większością liderów ruchu syjonistycznego. Jest obarczany odpowiedzialnością za masakrę ludności palestyńskiej w Dajr Jasin w dniach 9–11 kwietnia 1948, gdzie zginęło od 107 do 120 Palestyńczyków. Informacje o masakrze były jednym z powodów masowego exodusu Palestyńczyków (ok. 750 000 uchodźców) ze spornych terytoriów. W tym okresie Begin był najbardziej poszukiwanym człowiekiem w Palestynie, żył pod kilkoma przybranymi nazwiskami, często zapuszczając brodę.

Po powstaniu państwa Izrael w maju 1948 Begin rozpoczął karierę polityczną. Założył partię Herut (Wolność) i został jej pierwszym przewodniczącym. Begin był charyzmatycznym liderem prawicowej opozycji, często występującym w parlamencie i na publicznych demonstracjach.

W latach 50. był przywódcą ruchu sprzeciwiającego się przyjęciu reparacji od Niemiec. Według Eliezera Sudita, współorganizatora nieudanego zamachu na Konrada Adenauera w 1952, zaangażowany w ten spisek był również Begin. Śmierć kanclerza RFN miała w założeniu storpedować negocjacje porozumienia o odszkodowaniach za Holocaust^[9]. Po Kampanii Sueskiej z 1956 przeciwstawiał się wycofaniu Izraela z Półwyspu Synaj. W 1965 Herut i Partia Liberalna zjednoczyły się, tworząc partię Gahal pod przywództwem Begina. Podczas wojny sześciodniowej w czerwcu 1967, Gahal dołączył do rządu jedności narodowej, zaś Begin po raz pierwszy wszedł do rządu na stanowisku ministra bez teki, pełniąc tę funkcję do sierpnia 1970^[3].

Później w połączeniu z innymi ugrupowaniami prawicowymi Gahal przerodził się w prawicowy blok Likud (Jedność), z ramienia którego Begin objął 20 czerwca 1977 urząd premiera^[3]. W polityce wewnętrznej wspierał żydowskie osadnictwo na terytoriach okupowanych (tzw. Samaria i Judea), prowadząc m.in. kampanie na rzecz powrotu do Izraela Żydów rosyjskich i etiopskich.

Przeszedł do historii wraz z prezydentem Anwarem Sadatem jako negocjator izraelsko-egipskiego traktatu pokojowego w 1979. Obaj przywódcy za doprowadzenie do podpisania porozumienia otrzymali Pokojową Nagrodę Nobla (16 grudnia 1978). W rezultacie zawartych porozumień, na wiosnę 1982 Begin przeprowadził ewakuację Półwyspu Synaj^[3].

W czerwcu 1981 podjął kontrowersyjną decyzję o zbombardowaniu przez izraelskie lotnictwo wojskowe irackiego ośrodka nuklearnego w Osirak, w pobliżu Bagdadu, mimo sprzeciwu m.in. lewicowej opozycji z Szimonem Peresem na czele.

Przez cały okres swoich rządów Begin był zwolennikiem zwalczania OWP. W ramach tych działań w 1978 izraelska armia przeprowadziła operację „Litani”, a w 1982 rozpoczęła inwazję zbrojną na Liban. W miarę narastania strat w izraelskich siłach zbrojnych oraz pod wpływem wydarzeń w obozach Sabra i Szatila, za które Begina obarczono odpowiedzialnością polityczną, nasiliły się protesty społeczeństwa izraelskiego przeciwko jego rządowi.

15 września 1983 Begin ustąpił z urzędu premiera i wycofał się z życia politycznego. Przyczyną był pogarszający się stan zdrowia. Cierpiał na cukrzycę i chorobę serca^[10]. Po śmierci żony popadł w depresję i opuszczał mieszkanie głównie w celu odwiedzenia jej grobu^[10]. Następnie pisał publikacje o współczesnej historii Izraela oraz wspomnienia z ZSRR (m.in. wydany w Polsce „Czas białych nocy”).

Zmarł 9 marca 1992 w Tel Awiwie.

Życie prywatne

Od 29 maja 1939 żonaty z Alizą Arnold. Miał z nią syna – Ze’ewa (również polityka) i dwie córki^[10].

Upamiętnienie

W Izraelu upamiętniają Begina m.in. ulice jego imienia w Tel Awiwie, Ramat ha-Szaron, Ramat Ganie czy Sederot^[11] Menahem Begin – zachodnia obwodnica Jerozolimy. W Jerozolimie także mieści się Centrum Pamięci Menahema Begina^[12].

W Polsce znajduje się tablica pamiątkowa w holu Auditorium Maximum Uniwersytetu Warszawskiego (2001)^[13] oraz informacja na tablicy MSI umieszczonej na fasadzie gmachu Dawnego Żydowskiego Domu Akademickiego, gdzie jako student Wydziału Prawa UW mieszkał Menachem Begin^[14].

W filmie Atak na Entebbe w reżyserii Irvina Kershnera w rolę Begina wcielił się David Opatoshu^[15].

Zobacz też

• Porozumienie z Camp David
• Traktat pokojowy izraelsko-egipski

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• JamesJ. Feron JamesJ., Menachem Begin, Guerrilla Leader Who Became Peacemaker, nytimes.com, 10 marca 1992 [dostęp 2014-03-04]  (ang.).
• Begin’s Legacy / The man who transformed Israel, haaretz.com
• Menachem Begin (ang.) – profil na stronie Knesetu.

Galeria

• 

  Menachem Begin na spotkaniu przywódców Betaru w Warszawie 1939 (w pierwszym rzędzie pierwszy z lewej). Pierwszy z prawej Włodzimierz Żabotyński

• 

  Begin po aresztowaniu przez NKWD 1940

• 

  Menachem Begin w mundurze Armii Polskiej na Wschodzie, Tel Awiw-Jafa, grudzień 1942. Obok żona Aliza.

• 

  Menachem Begin (w pierwszym rzędzie pierwszy z lewej) w mundurze Armii Polskiej na Wschodzie, Palestyna, grudzień 1942. Obok żona Aliza.

• 

  Menachem Begin w sierpniu 1948

• 

  Anwar Sadat, Jimmy Carter i Menachem Begin, Camp David 17 września 1978

• 

  Tablica upamiętniająca Menachema Begina w holu Auditorium Maximum Uniwersytetu Warszawskiego