Menachem Kipnis

Menachem Kipnis

Data i miejsce urodzenia	1878 Uszomierz
Data i miejsce śmierci	prawdopodobnie 15 maja 1942 Warszawie
Zawód, zajęcie	dziennikarz, publicysta, satyryk i felietonista

Kamienica na ul. Waliców 14 w Warszawie, w której mieszkał Menachem Kipnis

Menachem Kipnis (ps. „Mecenas”) (ur. 1878 w Uszomirze, zm. prawdopodobnie 15 maja 1942^[1] w Warszawie) – polski kantor, dziennikarz, publicysta, satyryk i felietonista, autor tekstów piosenek, fotografik, śpiewak, popularyzator i znawca muzyki żydowskiej, działacz społeczny, członek Związku Literatów.

Życiorys

Jako tenor pobierał wykształcenie muzyczne i naukę śpiewu od swojego starszego brata Pejsiema, który był kantorem w synagodze w Czarnobylu i kantorem bożnicy w Wolinie. Kształcił się także u Abrahama Bera Birnbauma, wraz z którym występował w synagogach. Występował wspólnie ze znanym kantorem Zejdlem Rownerem, u którego boku objechał całą Litwę, Podole i Wołyń. Występował w chórach synagogalnych i uczęszczał do warszawskiego konserwatorium muzycznego.

Kipnis jako jedyny starozakonny został w 1902 roku przyjęty do chóru Teatru Wielkiego, gdzie występował przez 16 lat.

W czasie swoich podróży zbierał, badał oraz wykonywał pieśni ludowe polskich żydów, w tym te mieszane pod względem językowym. Efektem jego pracy były dwa zbiory pieśni – wydane w 1918 roku 60 jidisze folkslider (‘60 ludowych pieśni żydowskich’) oraz wydany w 1925 roku^[a], 80 jidisze folkslider (‘80 ludowych pieśni żydowskich’), zebrane później w 140 jidisze folkslider (‘140 ludowych pieśni żydowskich’). Zebrane pieśni publikował również na łamach czasopisma Hajnt, gdzie niekiedy publikował także felietony.

Ożenił się z Zimrą Zeligfeld. Wielokrotnie objeżdżał z występami Polskę, gościł również wraz z żoną w Niemczech i Francji.

W dwudziestoleciu międzywojennym był inicjatorem wielu akcji społecznych i muzycznych, w latach 30., po atakach antysemickich na mniejszość żydowską, które ograniczyły jej dostęp do zawodów i spowodowały zwolnienia muzyków, współorganizował Żydowską Orkiestrę Symfoniczną w Warszawie. Koncertował wraz z żoną wykonując żydowskie pieśni ludowe.

Znany był też jako dziennikarz i współpracownik nowojorskiego dziennika Forwerts. Zajmował się głównie fotografowaniem ludzi: mieszkańców żydowskich dzielnic i miasteczek oraz dużych miast. Jego zdjęcia są niezwykłym świadectwem życia mniejszości żydowskiej w II RP. Znajdują się obecnie w archiwum YIVO w Nowym Jorku^[2].

W latach 1920–1938 opublikował w jidysz:

• Chelmer maasijes (Chełmskie anegdoty)^[3]
• Za kulisami Warszawskiej Opery (1902-1918)
• Jidisze klezmer in Pojln (‘Żydowscy klezmerzy w Polsce’)
• Barimte jidisze muziker (‘Słynni muzycy żydowscy’)
• Fun primitiwn folkslid biz der jidiszer simfoniszer muzik (‘Od prymitywnej pieśni ludowej do żydowskiej muzyki symfonicznej’)

W czasie okupacji niemieckiej trafił wraz z żoną do getta warszawskiego, gdzie zajmował się organizacją pomocy materialnej dla artystów. Dzięki pieniądzom pozyskanym z Jointu, umożliwił stołówkom literackim wydawanie suchego prowiantu. Podczas wielkiej akcji deportacyjnej latem 1942 roku zginęła żona Kipnisa, a jego dziennik oraz zbiory muzyczne, zawierające także nadsyłane mu utwory, uległy zniszczeniu.

Zmarł prawdopodobnie na zawał^[b]. Został pochowany na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie, lecz jego nagrobek się nie zachował^[c].

Zachował się w Warszawie budynek przy ul. Waliców 14, w którym mieszkał przed wojną.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Zofia Borzymińska, Rafał Żebrowski: Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie. T. 1. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003. ISBN 83-7255-126-X.

Linki zewnętrzne

• Ludzie Warszawskiego Getta. warszawa.getto.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-10)].
• Sylwetka i galeria zdjęć autorstwa Menachema Kipnisa
• O działalności muzycznej Menachema Kipnisa
• Obszerna biografia w języku angielskim
• Dzieła Menachema Kipnisa w bibliotece Polona