Mendog

Mendog
Z Bożej łaski król Litwy
Ilustracja
Wizerunek Mendoga z Sarmatiae Europeae descriptio Alessandra Guagnini (1578)
Wielki Książę Litewski
Okres

od 1236
do 1253

Poprzednik

Dowsprunk

Następca

Treniota

Król Litwy
Okres

od 1253
do 1263

Koronacja

6 lipca (lub 29 czerwca) 1253

Dane biograficzne
Data urodzenia

ok. 1200

Data śmierci

12 sierpnia 1263

Ojciec

Ryngold (?)

Rodzeństwo

Dowsprunk

Żona

Morta

Dzieci

Wojsiełk

Mendog, Mindowe (lit. Mindaugas, biał. Mindoŭh/Міндоўг, ur. ok. 1200, zm. 12 sierpnia 1263) – władca Wielkiego Księstwa Litewskiego, w latach 1236–1253 wielki książę, od 1253 roku do śmierci przypuszczalnie król Litwy[1].

Mendog doprowadził do zjednoczenia księstw plemiennych. Miał rezydencję w zamku Woruta[2]. Podbił Ruś Czarną[3], po czym uczynił zarządcą tych ziem swego syna Wojsiełka, naznaczając mu siedzibę w Nowogródku, leżącym na jej terytorium[4].

Życiorys

1219

W średniowiecznym Kodeksie Hipackim, pochodzącym z początku XV wieku[5], znajduje się spis 21 litewskich książąt (kunigasów), którzy w 1219 r. zawarli układ z księstwem halicko-włodzimierskim. Pięciu spośród nich tytułowało się „starszymi”. Do starszyzny należał właśnie Mendog ze swoim bratem Dowsprunkiem, a także Żywibund oraz Wilikaił z bratem Dowiatem. Oprócz nich umowę zawarli kunigasi poszczególnych ziem – Żmudzi, Dziawołtwy(lit.), a także kunigasi z rodów Bulewiczów i Ruszkowiczów. Historycy wiążą te rody ze znanymi z innych źródeł ziemiami – Bulewiczów z ziemią Szawie, a Ruszkowiczów z Upitą[6].

Spis uczestników układu z księstwem halicko-włodzimierskim z 1219 roku pokazuje, że działania kunigasów litewskich były spójne. Układ ten zawarli nie tylko kunigasowie ziem litewskich, ale także wspomnianych wcześniej terenów Żmudzi i Dziawołtwy. Być może ci ostatni prowadzili wojny z księstwem halicko-włodzimierskim na własny rachunek. Jednakże, fakt pojawienia się wśród uczestników porozumienia kilku starszych kunigasów – nawet jeśli Żywibund był najwybitniejszy wśród nich – oraz niedawne zwiększenie liczby starszych kunigasów (dwie pary braci, dziedziczących pozycję jednego kunigasa, swego ojca) wskazuje na to, że jednoczenie ziem litewskich ówcześnie jeszcze się nie zakończyło[6].

1236

W 1236 roku, Zakon Kawalerów Mieczowych (łac. Fratres Militiae Christi de Livonia) zamierzał wyniszczyć wrogie terytorium, jakim była dla nich ziemia żmudzka. Zapewne po dokonaniu kilku zbrojnych wypraw o charakterze łupieżczym (tzw. rejz) planowano także zająć Żmudź. W 1236 r., późnym latem, wyruszyła wyprawa, którą prowadził mistrz inflancki Volquin. Celem ataku była Żmudź, a przeciwnikiem mógł być jej ówczesny książę, Wykint, ze stolicą w Twerach. Siły złożone z braci Zakonu Kawalerów Mieczowych – Niemców, Lettów, Estów, Liwów czy Rusinów z Pskowa dotkliwie złupiły część żmudzkiego terytorium. W drodze powrotnej z najazdu natknęły się na żmudzkich obrońców, z którymi 22 września 1236 roku stoczyły bitwę na bagnach pod Szawlami (tzw. Bitwa pod Szawlami). Żmudzini odnieśli zwycięstwo, w którym poległ sam mistrz inflancki Volquin[7].

Mendog nie był wówczas w posiadaniu Żmudzi, ponieważ w tym okresie zajmował się scalaniem ziem należących do Auksztocian[7].

1238

Najpewniej w 1238 roku, niewątpliwie w marcu, Daniel Halicki zaatakował templariuszy, zwanych Salomonitami, zdobył wówczas nadbużański gród Drohiczyn. Jakiś czas po jego opanowaniu, namówił Mendoga i księcia nowogródeckiego, Izjasława II, do najazdu na posiadłości Konrada I Mazowieckiego[8].

Utrata Drohiczyna musiała znacznie dotknąć polskiego księcia, gdyż rok przed najazdem, Konrad I osadził gród ludźmi z zadaniem ochrony swych ziem przed heretykami i Prusami. Najazd Izjasława i Mendoga był więc niewątpliwie działaniem skierowanym w celu wyperswadowania Konradowi ewentualnej akcji odwetowej, co w rzeczywistości przyniosło zamierzone skutki[8].

1240–1249

Do około 1240 roku Mendog uzyskał panowanie nad całą Auksztotą, po czym rozpoczął rozprawę z opozycją wśród swoich krewnych. Bratanków Edywida i Towciwiłła[9] oraz księcia żmudzkiego Wykinta[10] około 1245[11] lub 1248 roku wysłał na wyprawę wojenną pod Smoleńsk, jednocześnie odbierając im dotychczasowe ziemie. Bratankowie Mendoga opanowali wtedy Połock i Bramę Smoleńską (prawdopodobnie zdobyli Witebsk i Smoleńsk), skąd jednak ich wyparto[12]. Kilka lat później doszło do wypowiedzenia przez nich posłuszeństwa Mendogowi, który wysłał przeciw nim wyprawę karną. Ci na przełomie roku 1248 i 1249 zbiegli do księcia Daniela Halickiego, męża ich ciotki[13]. Daniel wykorzystał spory wewnętrzne na Litwie, podejmując próbę odebrania Rusi Czarnej – stworzył w tym celu koalicję z Krzyżakami inflanckimi oraz Jaćwingami i częścią władców Żmudzi[14].

Wobec tego silnego sojuszu swoich wrogów, Mendog podjął próbę przeciągnięcia części z nich na swoją stronę, m.in. Krzyżakom złożył obietnicę chrztu, a innych przekupił[15]. Krzyżacy otrzymali w zamian za udzieloną pomoc nadania ziemi, jednak były to terytoria, których Mendog nie kontrolował lub podbite w ostatniej wojnie ziemie przeciwników[12]; zakon nie miał wówczas sił na opanowanie tych terenów i realne sprawowanie na nich władzy[16].

1251

W 1251 roku Mendog przyjął z rąk biskupa chełmińskiego Heidenryka chrzest, co było warunkiem wydania przez papieża Innocentego IV w dniu 17 lipca 1251 roku zgody na koronację[17].

Nie jest pewne, czy Mendog został faktycznie koronowany, ponieważ nie zachowały się na to żadne dokumenty, jednak wielu historyków litewskich przyjmuje to za fakt i jest zdania, że jeśli do niej doszło, to nastąpiło to prawdopodobnie 6 lipca 1253 (pogląd Edvardasa Gudavičiusa) lub 29 czerwca (pogląd historyka Tomasa Baranauskasa). Nie jest też znane miejsce koronacji. Przyjmuje się, że prawdopodobnie było to Wilno, Nowogródek (historycy białoruscy) lub Onikszty (Anykščiai) na kopcu Palatavio[18].

1254

Bulla Innocentego IV z 1251 roku ze zgodą na koronację Mendoga pod warunkiem przyjęcia chrztu

W 1254 roku Daniel Halicki i Towciwiłł zmuszeni byli zawrzeć pokój, wzmocniony małżeństwem córki Mendoga ze Szwarnem, synem Daniela. Ruś Czarna z Nowogródkiem jako lenno Litwy została wówczas oddana Romanowi Daniłowiczowi, Towciwiłł powrócił do księstwa połockiego, Żmudź objął syn Wykinta, Treniota[2].

1261–1263

Być może Mendog w 1261 roku powrócił do wiary przodków, bo wspierał walczących z Krzyżakami Żmudzinów, których wojska rozbiły 13 lipca 1260 roku połączone wojska zakonne nad jeziorem Durbe[19].

Władca Litwy zginął w 1263 roku, w wyniku spisku książąt pod przywództwem Dowmuta z Nalszczan i Trenioty, którzy nienawidzili Mendoga za jego twarde rządy[20].

Upamiętnienie

Jest głównym bohaterem dramatu Juliusza Słowackiego Mindowe (1829)[21]. Wspomniany w balladzie Adama Mickiewicza Świteź (tom Ballady i romanse): Raz niespodzianie obległ tam Mendoga/Potężnym wojskiem Car z Rusi[22] oraz w "Panu Tadeuszu" - "Których cień spadał niegdyś na koronne głowy Groźnego Witenesa, wielkiego Mindowy"

Zobacz też

Przypisy

  1. Mendog, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2017-06-17].
  2. a b Краўцэвіч ↓, s. 18.
  3. Краўцэвіч 1997 ↓, s. 47.
  4. Kosman 1979 ↓, s. 56.
  5. Edvardas Gudavičius „Mindaugas“, Vilnius, „Žara“, 1998, s. 118
  6. a b Kiaupa Z., Kiaupiene J., Kuncevicius A. - "Historia Litwy" s. 56-57
  7. a b Marek Radoch - "Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku" s. 25
  8. a b Dariusz Dąbrowski "DANIEL ROMANOWICZ" s. 201-203
  9. Краўцэвіч ↓, s. 24.
  10. Вялікі князь Літоўскі ↓.
  11. Пазднякоў ↓.
  12. a b Ермаловіч 1991 ↓.
  13. Краўцэвіч 1997 ↓, s. 182.
  14. Краўцэвіч 1997 ↓, s. 184.
  15. Краўцэвіч 1997 ↓, s. 193–194.
  16. Краўцэвіч 1997 ↓, s. 204.
  17. Краўцэвіч 1997 ↓, s. 203.
  18. Дзярновіч 2011 ↓, s. 8–24.
  19. Ермаловіч 1991 ↓.
  20. Краўцэвіч 1997 ↓, s. 209.
  21. Mikołaj Gliński: Mendog. culture.pl. [dostęp 2017-06-19]. (pol.).
  22. Adam Mickiewicz: Świteź. Ballada. Do Michała Wereszczaki. literat.ug.edu.pl. [dostęp 2017-06-19]. (ang.).

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

POL COA Pogoń Litewska Książęca.svg
Autor: Ta grafika została stworzona za pomocą Adobe Photoshop przez Guccee (Guccee)., Licencja: CC BY-SA 4.0
Herb Pogoń Litewska
Papal bull regarding Lithuanian ruler Mindaugas 1251.jpg
Pope Innocent IV bull regarding Lithuanian ruler Mindaugas baptism, coronation and placement Lithuania under the jurisdiction of the Holly See.
Mendog 1578.png
Mendog – wielki książę, król Litwy.