Mengli I Girej

Mengli I Girej

Mengli I Girej (w środku) z synem Mehmedem I Girejem po lewej i sułtanem Bajazydem II (po prawej)
chan krymski
Okres	1467
Poprzednik	Nur Dewlet
Następca	Nur Dewlet
chan krymski
Okres	od 1469 do 1475
Poprzednik	Nur Dewlet
Następca	Hajder
chan krymski
Okres	od 1478 do 1515
Następca	Mehmed I Girej
chan Wielkiej Ordy
Okres	1491
Poprzednik	Murtaza-chan
Następca	Ibak-chan
Dane biograficzne
Dynastia	Girejów
Miejsce spoczynku	Bakczysaraj
Ojciec	Hadżi Girej
Dzieci	Mehmed I Girej Sahib I Girej Saadet I Girej Mubarek Fetih Ayşe Hafsa

Mengli I Girej (krymskotatar. I Meñli Geray; ١ منكلى كراى, ur. 1445, zm. 1515) – chan Chanatu Krymskiego w latach 1466, 1469-1475 i 1478-1515^[1], chan Wielkiej Ordy w 1491, szósty syn Hadżi Gireja, założyciela państwa Tatarów krymskich. Dzięki swojemu talentowi politycznemu jeden z najbardziej wpływowych dostojników Imperium Osmańskiego na początku XVI wieku^[1].

Życiorys

Po raz pierwszy na tron wstąpił w 1466, lecz po kilku miesiącach stracił władzę na rzecz swojego brata, Nur Dewleta. Powtórnie chanem został w 1469. Od 1470 był w narastającym konflikcie z władcą Złotej Ordy Ahmed-chanem, dlatego też szukał możliwości współpracy z Wielkim Księstwem Moskiewskim przeciwko Mongołom i Litwinom^[2]. W 1473 zawarł sojusz z Moskwą przeciw Polsce oraz Litwie, które wielokrotnie najeżdżał^[1]. W marcu 1475 abdykował w wyniku frondy swoich braci i możnych. W tym samym roku został pojmany w Kaffie przez Turków, a następnie w Stambule zmuszono go do uznania zwierzchnictwa Imperium Osmańskiego nad Krymem^[3]. W 1478 z turecką pomocą odzyskał władzę po raz trzeci, potwierdził też zwierzchność osmańską^[1]. W 1482 zdobył i złupił Kijów^[4], porwał też wojewodę Iwana Chodkiewicza wraz z rodziną oraz biskupem katolickim. Po śmierci Ahmed-chana w 1481 zawiązał sojusz z Iwanem III Srogim^[2].

W 1492 założył twierdzę Oczaków, która posiadała strategiczne znaczenie w północno-zachodnim basenie Morza Czarnego. W 1502 rozbił ostatecznie Wielką Ordę (pozostałość Złotej Ordy)^[1][3], przejmując kontrolę nad jej stolicą w Saraju. Obwołał się wówczas kaganem, roszcząc sobie pretensje do władzy nad wszystkimi plemionami turko-mongolskimi na Kaukazie i w dorzeczu dolnej Wołgi. Przyczynił się do zreorganizowania administracji państwowej. W latach 1502–1503 przeniósł stolicę chanatu do Bachczysaraju^[1], gdzie został pochowany po śmierci. Wobec wzrostu potęgi Moskwy od 1512 był w sojuszu z unią polsko-litewską^[1].

Półwysep Krymski w połowie XV w.

Przypisy

Bibliografia

• Mengli Girej I, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2020-06-07] .
• Kyiv - History, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2020-06-07]  (ang.).
• history of Central Asia, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2020-06-07]  (ang.).
• Russia - Rurikid Muscovy, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2020-06-07]  (ang.).