Metaloplastyka

Szyld na budynku przy ulicy Długiej w Gdańsku

Secesyjny kinkiet (Charles Robert Ashbee)

Godło Polski w stylu art déco (Jan Goliński) na fasadzie modernistycznego budynku Urzędu Telekomunikacyjnego i Telegraficznego w Warszawie (architekt Julian Puterman-Sadłowski 1934)^[1]

Metaloplastyka – dziedzina twórczości obejmująca wyrób artystycznych przedmiotów z metalu, jak również przedmioty wykonane tą techniką. Dziełem metaloplastyki mogą być przedmioty użytkowe (lampy, świeczniki, szyldy, kraty itp.) lub dekoracyjne (rzeźby, płaskorzeźby, kompozycje abstrakcyjne). Termin stosowany w sztuce współczesnej, zastosowany po raz pierwszy w latach 20. XX wieku^[2].

Niektóre definicje ograniczają metaloplastykę do technik kształtowania metalu na zimno (ślusarstwo artystyczne)^[3]. W pojęciu szerokim metaloplastyka obejmuje również kowalstwo artystyczne, złotnictwo oraz wszystkie inne techniki obróbki metali znane od starożytności^[4].

Historia

Złote naczynie z Myken, Narodowe Muzeum Archeologiczne w Atenach

Pomimo że termin "metaloplastyka" stosowany jest przede wszystkim w sztuce współczesnej, techniki w niej stosowane są rozwijane od czasów prehistorycznych, a za najstarsze jej przykłady uznać można uznać artystyczne ozdoby z brązu (bransolety, klamry, szpile i inne) zdobione motywami giętymi (koła, spirale), a także przedmioty codziennego użytku takie jak noże czy naczynia sakralne^[4]. Ważnym etapem w rozwoju metaloplastyki było wynalezienie sposobu wytopu żelaza i jego obróbki. Przedmioty wykonywane z żelaza ozdabiane były motywami geometrycznymi lub figuralnymi, rytymi, wytłaczanymi lub pełnoplastycznymi (na przykład zakończenia trzonków noży). Popularną w starożytności techniką wyrobu przedmiotów z metalu było kucie na zimno, znane były również techniki odlewnicze. W starożytnym Egipcie przedmioty artystyczne wyrabiano nie tylko z brązu, ale również miedzi, złota, srebra. Wyroby z miedzi obrabianej młotkami są szczególnie charakterystyczne dla sztuki etruskiej. W starożytnej Grecji znane były już techniki spawania, grawerowania i łączenia materiałów (np. brązu z marmurem)^[4]. Wśród metalowych przedmiotów wytwarzanych w starożytnym Rzymie na szczególną uwagę zasługują polerowane lustra, okazałe puchary czy elementy stroju (naramienniki, pasy). W okresie średniowiecza coraz bardziej popularne stawały się techniki przybyłe do Europy z Azji, takie jak inkrustowanie złotem czy srebrem^[4]. Do najwspanialszych dzieł metaloplastyki średniowiecznej zaliczyć można drzwi katedr zdobione scenami z życia Chrystusa czy świętych (katedra w Gnieźnie, katedra w Benewencie, katedra w Monreale i inne). Wielki rozwój następuje również w dziedzinie kowalstwa architektonicznego (kraty, okucia drzwi, balkony, schody, balustrady, obudowy studni i inne). Wszystkie techniki wyrobu artystycznych i użytkowych przedmiotów z metalu były kontynuowane i rozwijane w czasach nowożytnych i w sztuce nowoczesnej.

Techniki

W skład technik metaloplastycznych wchodzą:

• Obróbka metali na zimno (ślusarstwo artystyczne), które obejmuje:
  • kucie (narzędzia: młotek);
  • wyginanie, skręcanie, zwijanie (narzędzia: szczypce płaskie i okrągłe);
  • prostowanie (narzędzia: młotki różnego rodzaju, gładziki);
  • cięcie (narzędzia: ścinak, wycinak, młotek, nożyce, piłka ręczna i mechaniczna);
  • wytłaczanie (narzędzia: młotki do wytłaczania);
  • wyklepywanie (narzędzia: klepadła, stemple);
  • piłowanie (narzędzia: pilniki, tarniki);
  • wiercenie (narzędzia wiertarka ręczna, wiertarka mechaniczna);
  • łączenie (spawanie, lutowanie).

• Obróbka metali na ciepło (kowalstwo artystyczne).

• Odlewnictwo.

• Techniki dekoracyjne takie jak grawerstwo, emalierstwo, inkrustacja czy galwanizacja.

Metaloplastyka użytkowa

Dzisiaj metaloplastyka w dużej mierze zajmuje użytkową funkcje w domach i ogrodach. Od dekoracji ściennych, przez kwietniki, lustra, aż po świeczniki. Metaloplastyka użytkowa odbiega od formy artystycznej sposobem produkcji, gdzie ma on nacechowanie uproszczone i kierowane do masowej publiczności. W związku z tym samo formowanie elementów jest wykonywane bardziej odtwórczo, unikając kamieni ozdobnych, czy też dodatkowych elementów^[5], które sprawiałyby problem przy większej skali. Metaloplastyka to również różnego rodzaju ozdoby dachowe takie jak szpice, wiatrowskazy, rzygacze czy drykarstwo (np. kule i półkule).^[6]

Zobacz też

• toreutyka antyczna

Przypisy

Bibliografia

• Mieczysław Knobloch: Metaloplastyka. Warszawa: Biuro Wydawnictw KDW, 1971.
• Sylwia Bednarek, Aneta Łukaszek-Sołek, Jan Sińczak, Piotr Skubisz: Metaloplastyka. Wybrane zagadnienia. Kraków: Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie, 2011. ISBN 978-83-915612-7-0.