Metoda geograficzno-historyczna (folklorystyka)

Metoda geograficzno-historyczna, metoda fińska – nurt w folklorystyce związany z badaniami porównawczymi wątków folklorystycznych (w dziedzinie bajek, podań, pieśni, przysłów i zagadek[1]) w celu ustalenia ich szlaków wędrówek i filiacji, a następnie odtworzenia ich historii i odnalezienia archetypów[2].

Historia

Metoda zapoczątkowana w II poł. XIX w. w Finlandii przez Juliusa Krohna do rekonstrukcji tekstu Kalevali[3]. Następnie rozwinięta przez jego syna - Kaarle Krohna w oparciu o badania nad fińskimi runami[2]. W 1907 r. K. Krohn założył towarzystwo The Folklore Fellows będące światowym ośrodkiem tej metody[1]. Międzynarodowe znaczenie osiągnęła dzięki zastosowaniom w bajkoznawstwie[2]. Metoda była dominującym kierunkiem w folklorystyce w I poł. XX w[4], z okresem szczególnego rozwoju w latach 20. i 30[3].

Założenia

Głównym celem stawianym sobie przez metodę geograficzno-historyczną było poszukiwanie praw rozwoju folkloru (rozumianego jako literatura ustna)[4]. Porównawcze badanie wariantów tekstów służyło do ustalenia relacji ich podobieństwa, grupowania, a następnie dedukowania potencjalnych gałęzi ewolucyjnych tekstu oryginalnego (archetypu, praformy, niem. Urform[1])[4]. Metoda geograficzno-historyczna różniła się od niektórych wcześniejszych podejść XIX-wiecznych brakiem założenia o pochodzeniu wszystkich bajek europejskich z jednej wspólnej kolebki (np. Indii według hipotezy Theodora Benfeya[5])[1].

Zarazem poszukiwanie archetypu wynikało z mocno krytykowanego założenia o istnieniu jednego wspólnego pierwowzoru dla wszystkich wariantów tekstów[3]. Nie było ono jednak podzielane przez wszystkich przedstawicieli nurtu - np. Walter Anderson podkreślał rolę wariantów normalnych - tj. takich, które są powszechne, wpływowe i lubiane[3]. Z tej perspektywy badanie podobieństw między wariantami odpowiadało nie tyle na pytanie o ich pochodzenie, co o cechach wpływających na ich atrakcyjność[3].

Zasady metody geograficzno-historycznej

Zgodnie z opisem W. Andersona, podstawowe wymagane czynności w stosowaniu metody geograficzno-historycznej są następujące:[1]

  • zapoznanie się z wszystkimi istniejącymi wariantami danego wątku folkorystycznego[1];
  • staranne porównanie tych wątków bez uprzednich założeń[1];
  • uwzględnienie miejsca i czasu powstania każdego indywidualnego wariantu[1].

Znaczenie

Szczególne znaczenie zdobył system klasyfikacyjny bajek stworzony na potrzeby stosowania metody geograficzno-historycznej przez Antti Aarne (zob. Klasyfikacja Aarne-Thompsona)[6].

Krytyka

Jednym z podstawowych zarzutów wobec metody geograficzno-historycznej była krytyka założenia o pochodzeniu wariantów wątków folklorystycznych od jednego źródła[3]. Oprócz tego, krytykowano klasyfikowanie wątków, które zdaniem niektórych (np. Władimira Proppa) były zbyt zmienne, by można było mówić o ich trwałych rozgraniczeniach[3]. Krytykowano również koncentrację metody geograficzno-historycznej na folklorze europejskim (a zwłaszcza północno- i zachodnioeuropejskim[6]), a także związaną z klasyfikacją konieczność sprowadzania tekstów do ich ogólnego szkieletu narracyjnego pozbawionego szczegółów i pomijaniem społecznego kontekstu, w jakim funkcjonowały[3].

Wśród bardziej szczegółowych zarzutów wymienić można krytykę Carla Wilhelma von Sydowa odnośnie zakładanego w metodzie mechanizmu automigracji folkloru (tj. jego wędrówki od osoby do osoby na skutek łańcucha przekazu ustnego) przy braku podkreślania roli rozprzestrzeniania się na skutek migracji samej ludności[5].

Kontrowersje wzbudzało również ograniczanie się przez przedstawicieli metody geograficzno-historycznej do przekazów ustnych i odrzucanie zapisów literackich w badaniach nad folklorem[7]. Zarzut ten uwidocznił się w polemice Alberta Wesselskiego z Walterem Andersonem (w latach 30.[8]), który zaatakował szkołę fińską z perspektywy poglądu, że literatura ustna jest jedynie wtórna względem literatury pisanej[5].

Najważniejsze omówienia metody

  • Julius Krohn: Suomalaisen kirjallisuuden historia, Ensimäinen osa: Kalevala (1883)[4]
  • Kaarle Krohn: Die folkloristische Arbeitsmethode: Begründet von Julius Krohn und weitergeführt von nordischen Forschern (1926)[4]
  • Walter Anderson: Handwörterbuch des deutschen Märchens, t. 2, s. 508 (1940)[2]

Przedstawiciele

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h metoda geograficzno-historyczna, [w:] Julian Krzyżanowski, Słownik Folkloru Polskiego, Julian Krzyżanowski (red.), Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1965, s. 227-228.
  2. ↑ a b c d e f g h Violetta Krawczyk. "Kalevala" Lönnorta a kierunki rozwoju fińskiej myśli folklorystycznej. „Prace Polonistyczne Studies in Polish Literature”. 32, s. 297-306, 1976. Lublin. 
  3. ↑ a b c d e f g h Christine Goldberg, The Historic-Geographic Method: Past and Future, „Journal of Folklore Research”, 21 (1), Indiana University Press, 1984, s. 1-18, DOI: 10.2307/3814340, JSTOR: 3814340.
  4. ↑ a b c d e Frog. Revisiting the Historical-Geographic Method(s). „The Retrospective Methods Network Newsletter”. 7, s. 18-34, 2013. ISSN 2324-0636. 
  5. ↑ a b c Carl Wilhelm von Sydow, Geography and Folk-Tale Ecotypes, „Béaloideas”, 4 (3), An Cumann Le Béaloideas Éireann/Folklore of Ireland Society, 1934, s. 344-355, DOI: 10.2307/20521833, JSTOR: 20521833.
  6. ↑ a b Julian Krzyżanowski, Polska bajka ludowa w układzie systematycznym. T. 1, (Wątki 1-999), Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo PAN, 1962, s. 12-13.
  7. ↑ Satu Apo, David Hackston, The Relationship between Oral and Literary Tradition as a Challenge in Fairy-Tale Research: The Case of Finnish Folktales, „Marvels & Tales”, 21 (1), Wayne State University Press, 2007, s. 19-33, DOI: 10.2307/41388812, JSTOR: 41388812.
  8. ↑ Walter Anderson, [w:] Julian Krzyżanowski, Szkice folklorystyczne. T. 1, Z teorii i dziejów folkloru, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1980, s. 360-362.