Metodologia historii

Metodologia historii – dziedzina wiedzy zajmująca się badaniem metod stosowanych dla stworzenia historycznego opisu świata. Metodologia historii kooperuje zatem z grupą dziedzin wiedzy noszących wspólną nazwę epistemologia czy też teoria poznania. Metodologia historii bada także znaczenie historiografii, wiedzy historycznej i historycznego myślenia w dziejach poszczególnych kultur i cywilizacji – wówczas kooperuje z takimi dziedzinami wiedzy jak: historia historiografii, kulturoznawstwo, filozofia kultury.

Sposoby refleksji

Ze względu na specyfikę stawianych problemów badawczych i sposób ich rozwiązywania wyróżnia się obecnie trzy sposoby refleksji w ramach metodologii historii:

• Normatywny: w obrębie którego formułowane są zalecenia dla historyków – „jak badać i opisywać dzieje”? Dziedziny wiedzy kooperujące: źródłoznawstwo, logika pragmatyczna.
• Opisowy: nastawiony na niewartościujący opis różnych sposobów badania i opisywania dziejów obecnych w różnych pracach historycznych. Dziedzina wiedzy kooperująca: historia historiografii.
• Eksplanacyjny: stara się wyjaśnić rolę nauki historycznej i historiografii w kulturze. Dziedziny wiedzy kooperujące: filozofia historii, kulturoznawstwo, socjologia wiedzy i antropologia wiedzy.

Subdyscypliny metodologii historii

1. Teoria historii: dziedzina wiedzy badająca historiografię z perspektywy teorii kultury (dziedzina kooperująca: kulturoznawstwo).
2. Logika wiedzy historycznej: dziedzina wiedzy badająca logiczne narzędzia zastosowane do tworzenia historycznego opisu świata. (np. dedukcja, indukcja, redukcja, kategoryzacja, klasyfikacja, definicja).
3. Retoryka narracji historycznej: dziedzina wiedzy badająca językowe środki użyte do zbudowania historycznego opisu świata (takie jak: metafora, metonimia, synekdocha).

Nurty historiografii współczesnej takie jak: antropologia historyczna, mikrohistoria, historia globalna, historia postkolonialna, historia kobiet, są silnie nasycone refleksją teoretyczną i metodologiczną, gdyż badaniom nad źródłami historycznymi towarzyszy tam namysł nad znaczeniem tych badań dla współczesnego społeczeństwa.

Światowi klasycy metodologii historii

• Giambattista Vico
• Johann Martin Chladni (Chladenius)
• Robin George Collingwood
• Marc Bloch
• Fernand Braudel
• Michel Foucault
• Paul Ricœur

Metodologia historii w Polsce

Najbardziej znani polscy przedstawiciele metodologii historii:

• Marceli Handelsman
• Jan Rutkowski
• Jerzy Topolski

Współcześni polscy przedstawiciele metodologii historii (z tytułem profesora lub doktora habilitowanego):

• Wojciech Wrzosek, UAM,
• Jan Pomorski, UMCS,
• Krzysztof Zamorski, UJ,
• Tomasz Pawelec, UŚ,
• Ewa Domańska, UAM,
• Wojciech Piasek, UMK

Bibliografia

Ta sekcja od 2021-06 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł. (Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające). Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

• Maciej Bugajewski, (red.), Czy przeszłość powinna być inna? Studia z teorii i historii historiografii, Poznań: Instytut Historii UAM 2008.
• Maciej Bugajewski, Historiografia i czas, Poznań 2002.
• Ewa Domańska, Mikrohistorie, Poznań 1999, wyd. II poprawione i uzupełnione, 2005.
• Ewa Domańska, Historie niekonwencjonalne. Refleksja o przeszłości w nowej humanistyce, Poznań 2006.
• Ewa Domańska, Historia egzystencjalna. Krytyczne studium narratywizmu i humanistyki zaangażowanej, Warszawa 2012.
• Ewa Domańska, Historiografia insurekcyjna, „Literatura na świecie”, 2008, nr 1-2, s. 355–368.
• Ewa Domańska (red.), Pamięć, etyka i historia. Angloamerykańska teoria historiografii lat dziewięćdziesiątych, Poznań 2002.
• Ewa Domańska, O poznawczym uprzywilejowaniu ofiary. (Uwagi metodologiczne), [w:] (Nie)obecność. Pominięcia i przemilczenia w narracjach XX wieku, pod red. Hanny Gosk i Bożeny Karwowskiej, Warszawa: Elipsa 2008, s. 19–36.
• Karolina Polasik, Antropologiczny rekonesans historyka. Szkice o antropologii historycznej, Bydgoszcz 2007.
• Jan Pomorski, W poszukiwaniu modelu historii teoretycznej, Lublin 1984.
• Jan Pomorski, Historyk i metodologia, Lublin 1991.
• Jan Pomorski, Paradygmat „New Economic History”. Droga do „Nobla, Lublin 1986 (wyd. 2 – 1995).
• Jan Pomorski (red.), Metodologiczne problemy narracji historycznej, Lublin 1990.
• Jan Pomorski (red.), Światopoglądy historiograficzne, Lublin 2002.
• Jerzy Topolski, Świat bez historii, Poznań 1998.
• Jerzy Topolski, Metodologia historii, Warszawa 1984.
• Jerzy Topolski, Wprowadzenie do historii, Poznań 1998.
• Jerzy Topolski, Teoretyczne problemy wiedzy historycznej. Antologia tekstów, wybrała, do druku przygotowała i wstępem opatrzyła Ewa Domańska. Poznań: Wydawnictwo Nauka i Innowacje, 2016.
• Maria Solarska, Historia zrewoltowana. Pisarstwo historyczne Michela Foucaulta jako diagnoza teraźniejszości i projekt przyszłości, Poznań 2006.
• Jerzy Topolski, Jak się pisze i rozumie historię. Tajemnice narracji historycznej, Warszawa 1997.
• Wiktor Werner, Historyczność kultury. W poszukiwaniu myślowego fundamentu współczesnej historiografii, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM 2009.
• Piotr Witek, Kultura. Film. Historia. Metodologiczne problemy doświadczenia audiowizualnego, Lublin 2005.
• Piotr Witek, Mazur Mariusz, Solska Ewa (red.), Historia w kulturze współczesnej. Niekonwencjonalne podejścia do przeszłości, Lublin 2011.
• Piotr Witek, Marek Woźniak (red.), Świat z historią, Lublin 2010.
• Marek Woźniak, Doświadczanie historii. Kulturowy i społeczny wymiar mitu rewolucji, Lublin 2003.
• Marek Woźniak, Przeszłość jako przedmiot konstrukcji. O roli wyobraźni w badaniach historycznych, Lublin 2010.
• Wojciech Wrzosek, Historia – kultura- metafora. Powstanie nieklasycznej historiografii, Wrocław 1995.
• Wojciech Wrzosek (red.) Świat historii. Prace z metodologii historii i historii historiografii dedykowane Jerzemu Topolskiemu z okazji siedemdziesięciolecia urodzin, Poznań 1998
• Wojciech Wrzosek (red.) Problemy współczesnej metodologii, Bydgoszcz: Epigram 2009.
• Wojciech Wrzosek, Metodologia historii a metodyka nauczania historii, [w:] Między Historią a edukacja historyczną, red. Violetta Julkowska, Poznań: IH UA, 2003, s. 278–281.
• Wojciech Wrzosek, Czy historia ma przyszłość, [w:] (red.) W. Wrzosek, G.A. Dominiaki, J. Ostoja-Zagórski, Gra i konieczność. Zbiór rozpraw z filozofii i historii historiografii, Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Epigram 2005, s. 11–16.
• Anna Ziębińska-Witek, Holocaust. Problemy przedstawiania, Lublin 2005.
• Anna Ziębińska-Witek, Historia w muzeach. Studium ekspozycji Holokaustu, Lublin 2011.

Linki zewnętrzne

• Wiktor Werner, Historyczność i mit. Między rozróżnieniem a samookreśleniem, [w:] Bartosz Korzeniewski (red.) Narracje o Polsce, Wydawnictwo PTPN, Poznań 2008(2009), s. 85–96 [1]
• Wiktor Werner, Historyczność i środki jej wyrazu. Przeszłość, teraźniejszość i perspektywy przyszłości. [w:] B. Płonka-Syroka, M. Staszczak (red.) „E-Kultura, e-nauka, e-społeczeństwo.” Oficyna Wydawnicza Arboretum, Wrocław 2008, s. 15–28.[2]