Metra de sancto Gallo

Metra de sancto Gallo, [inc.] Auram discernit alas gallus quoque pandit (pl. Wiersz o świętym Gawle) – polska średniowieczna anonimowa piosenka żakowska, powstała prawdopodobnie w XV wieku i napisana w języku łacińskim[1].

Geneza pieśni

Utwór związany jest z żakowskimi zwyczajami juwenaliowymi. Z okazji dnia świętego Gawła (16 października[1]) średniowieczni żacy organizowali walki kogutów, istniał też (m.in. w szkole parafialnej kościoła Najświętszej Marii Panny w Krakowie[2]) zwyczaj obdarowywania kogutami nauczycieli, aby lepiej wykonywali swoją pracę. Podarowanie koguta było też sposobem, w jaki uzyskiwało się funkcję na dworze króla juwenaliów, przy czym o rodzaju funkcji decydował rodzaj i wygląd zwierzęcia[2][3].

Treść

Pieśń Metra de sancto Gallo przeznaczona była do śpiewania 15 października, a więc w przeddzień św. Gawła[1]. Opiewa ona zalety koguta, opisuje też zwyczaj dawania kogutów nauczycielom, zwracając uwagę na jego dawność. Zawiera też porady dotyczące doboru właściwego koguta do walk na św. Gawła – zaleca zwierzęta dobrze utuczone, waleczne. Następnie utwór zawiera wyliczenie stanowisk, jakie na dworze króla żakowskiego można otrzymać za konkretne zwierzęta: kogut nakrapiany skutkuje godnością księcia, dzięki gęsi można zostać kucharzem, margrabią zostaje się za sprawą daru kapłona, koza pozwala zostać błaznem, a godność królewską uzyskuje się dzięki jagnięciu[2][3]. Pieśń kończy się prośbą do przełożonych, aby poprzez wzgląd na pamięć o własnych młodzieńczych latach, byli łaskawi dla żaków[4].

Analiza

Wiersz składa się z 47 leoninów[2]. Jego autorem (na co wskazują pewne niedokładności w wersyfikacji i niedoskonałości stylistyczne) mógł być żak[3]. Pieśń zawiera 6 wersów zbieżnych z wersami tak samo zatytułowanego Metra de sancto Gallo, lecz różniącego się inicipitem (inc. Iam, iam clericuli veniunt solemnia Galli..., pl. Już, już żacy, nadchodzi święto św. Gawła...[5]) poematu dydaktycznego Władysława z Gielniowa; nie wiadomo, czy podobieństwo wersów wynika z tego, że autorzy obu utworów opierali się na tym samym, wcześniejszym tekście oryginalnym, czy też może pieśń żakowska jest odpowiedzią na utwór Władysława z Gielniowa[3].

Zachowane kopie

Utwór został zapisany w 1508 roku. Obecnie jego rękopis znajduje się w Bibliotece Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie (sygnatura 1578, k. 5r-6r)[6].

Przypisy

  1. ↑ a b c Wstęp. W: Maciej Włodarski: Średniowieczna poezja łacińska w Polsce. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2007, s. XC. ISBN 978-83-04-04605-4.
  2. ↑ a b c d Teresa Michałowska: Średniowiecze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 734. ISBN 83-01-13842-4.
  3. ↑ a b c d Wstęp. W: Maciej Włodarski: Średniowieczna poezja łacińska w Polsce. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2007, s. XCI. ISBN 978-83-04-04605-4.
  4. ↑ Teresa Michałowska: Średniowiecze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 735. ISBN 83-01-13842-4.
  5. ↑ Teresa Michałowska: Średniowiecze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 887. ISBN 83-01-13842-4.
  6. ↑ Maciej Włodarski: Średniowieczna poezja łacińska w Polsce. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2007, s. 182. ISBN 978-83-04-04605-4.
Średniowieczna łacińska poezja żakowska w Polsce
wierszowane "statuty"
pieśni i metra ludyczne
utwory proszalne
utwory satyryczne
wierszowane listy miłosne