Metropolici i patriarchowie Moskwy

Lista prawosławnych metropolitów moskiewskich, patriarchów moskiewskich i całej Rusi w pierwszym okresie istnienia patriarchatu, ordynariuszy eparchii moskiewskiej w okresie synodalnym oraz patriarchów moskiewskich i całej Rusi po 1917.

Personalia hierarchów będący jedynie locum tenens (strażnikami tronu) patriarszego lub ich zastępcami, zostały zapisane czcionką zwykłą, w odróżnieniu od imion samych patriarchów.

Metropolici^[1]

• Jonasz (1448–1461)
• Teodozjusz (1461–1464)
• Filip I (1464–1473)
• Geronty (1473–1489)
• Zozym (1490–1494)
• Szymon (1495–1511)
• Warłam (1511–1521)
• Daniel (1522–1539)
• Joazaf (1539–1542)
• Makary (1542–1563)
• Atanazy (1564–1566)
• Filip II (1566–1568)
• Cyryl (1568–1572)
• Antoni (1572–1581)
• Dionizy II (1581–1587)
• Hiob (1587–1589), ostatni metropolita i pierwszy patriarcha Rosji.

Patriarchowie Moskwy (Pierwszy okres funkcjonowania) (1589–1721)

Lp.	Portret	Hierarcha Imię i nazwisko świeckie	Okres pełnienia urzędu		Uwagi
			od	do
I		Hiob	26 stycznia 1589	24 czerwca 1605	Przed podniesieniem metropolii moskiewskiej do rangi patriarchatu był jej zwierzchnikiem. Wybrany na patriarchę przez cara Fiodora I z trzech kandydatów wskazanych również przez cara i potwierdzonych przez Sobór Biskupów. Z urzędu usunięty na żądanie Dymitra Samozwańca I[2], którego decyzję potwierdził uświęcony sobór[3]. Po śmierci Samozwańca i uwięzieniu Ignacego odmówił ponownego przyjęcia urzędu z uwagi na zły stan zdrowia[3].
		Ignacy	24 czerwca 1605	18 maja 1606	Wybrany na patriarchę z polecenia Dymitra Samozwańca. Przez współczesnych uważany za kanonicznego zwierzchnika Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, został następnie wykreślony z list patriarchów i nie jest uwzględniany w numeracji kolejnych hierarchów na tym urzędzie[3]. Uwięziony i pozbawiony urzędu po śmierci swojego protektora Dymitra Samozwańca, w 1611 przez kilka miesięcy, na życzenie polskiej załogi Kremla moskiewskiego, bez sankcji soboru pełnił obowiązki patriarchy, w czasie uwięzienia kanonicznego zwierzchnika Kościoła – Hermogena. Następnie uciekł z Moskwy; na emigracji w Rzeczypospolitej przyjął unię[3].
II		Hermogen Jermołaj	3 lipca 1606	17 lutego 1612	Wybrany przez sobór biskupów z poparciem cara Wasyla Szujskiego[4].
		Efrem Efrem Chwostow	luty 1612	26 grudnia 1613	Metropolita kazański, locum tenens Patriarchatu Moskiewskiego[5].
		Jonasz Jonasz Archangielski	26 grudnia 1613	24 czerwca 1619	Metropolita sarski i podoński, locum tenens Patriarchatu Moskiewskiego. Pełnił obowiązki do powrotu metropolity Filareta (Romanowa), który jako ojciec cara Michała I miał objąć urząd patriarchy[5].
III		Filaret Fiodor Romanow	24 czerwca 1619	1 października 1633	Wybrany na urząd przez sobór biskupów zgodnie z życzeniem cara Michała I[6]. Wcześniej, w 1608, przebywając w obozie Dymitra Samozwańca II, niekanonicznie tytułował się patriarchą, w opozycji do legalnego zwierzchnika Kościoła – Hermogena[7].
IV		Joazaf I	styczeń 1634	28 listopada 1640	Wybrany na urząd przez cara, z grona trzech wskazanych przez sobór kandydatów. Jego wybór był formalnością, gdyż już wcześniej jako na swojego następcę wskazywał na niego zmarły patriarcha Filaret[8].
V		Józef Józef Djakow	27 marca 1642	15 kwietnia 1652	Wybrany na urząd drogą losowania, z sześciu kandydatów wskazanych przez cara z grona uczestników uświęconego soboru[9].
VI		Nikon Nikita Minow	25 lipca 1652	12 grudnia 1666	Najprawdopodobniej wybrany na urząd przez sobór biskupów, z poparciem cara[10]. W 1658, skonfliktowany z carem, ogłosił rezygnację z urzędu patriarchy i wycofał się do monasteru Nowe Jeruzalem. Decyzji tej nie potwierdził Sobór Lokalny ani Sobór Biskupów, toteż Nikon tytularnie pozostawał patriarchą, chociaż nie sprawował związanych z tym urzędem obowiązków, które pełnił w zastępstwie metropolita rostowski Jonasz[11]. W 1664 wrócił do Moskwy i zamierzał podjąć ich wykonywanie na nowo. Car Aleksy I był już jednak zdecydowanie mu przeciwny i nie dopuścił do tego, doprowadzając do zwołania w 1666 soboru z udziałem zwierzchników starożytnych patriarchów prawosławnych, który oficjalnie pozbawił Nikona wszystkich godności kościelnych[12]. W 1682 Nikon został pośmiertnie zrehabilitowany[13].
VII		Joazaf II	31 stycznia 1667	17 lutego 1672	Wybrany na urząd przez sobór moskiewski, który pozbawił wszystkich godności kościelnych jego poprzednika Nikona[12].
VIII		Pitirim	7 lipca 1672	19 kwietnia 1673	Wybrany na urząd przez uświęcony sobór[14].
IX		Joachim Iwan Sawiołow	26 lipca 1674	17 marca 1690	Wybrany przez uświęcony sobór[5].
X		Adrian Andriej	24 sierpnia 1690	16 października 1700	Wybrany przez sobór biskupów[15].
		Stefan Symeon Jaworski	16 grudnia 1701	1722	Metropolita riazański, locum tenens Patriarchatu Moskiewskiego, następnie przewodniczący Świątobliwego Synodu Rządzącego[16].

Arcybiskupi i metropolici w okresie synodalnym^[1]

• Józef (Wołczański) (1742–1745)
• Platon (Malinowski) (1745–1754)
• Tymoteusz (Szczerbacki) (1757–1767)
• Ambroży (Zertis-Kamienski) (1768–1771)
• Platon (Lewszyn) (1775–1811)
• Augustyn (Winogradski) (1811–1819)
• Serafin (Głagolewski) (1819–1821)
• Filaret (Drozdow) (1821–1867)
• Innocenty (Wieniaminow-Popow) (1868–1879)
• Makary (Bułgakow) (1879–1882)
• Joannicjusz (Rudniew) (1882–1891)
• Leoncjusz (Lebiedinski) (1891–1893)
• Sergiusz (Lapidiewski) (1893–1898)
• Włodzimierz (Bogojawleński) (1898–1912)
• Makary (Niewski) (1912–1917)

Patriarchowie Moskwy (Drugi okres funkcjonowania) (1917– )

Lp.	Fotografia	Hierarcha Imię i nazwisko świeckie	Okres pełnienia urzędu		Uwagi
			od	do
XI		Tichon Wasilij Biełławin	17 listopada 1917	7 kwietnia 1925	Wybrany na patriarchę przez Sobór Lokalny po niemal dwustu latach od likwidacji patriarchatu według opracowanej na tę okazję procedury. W pierwszej turze głosowania uczestnicy soboru wskazywali trzech najwłaściwszych kandydatów na tron patriarszy. Warunkiem zaakceptowania kandydatury było uzyskanie 155 głosów spośród 309 możliwych. Tichon został wybrany jako trzeci, po metropolitach Antonim (Chrapowickim) i Arseniuszu (Stadnickim). O wyborze patriarchy spośród wymienionych trzech hierarchów zadecydowało losowanie[17].
		Piotr Piotr Polański	12 kwietnia 1925	10 grudnia 1925	Metropolita kruticki, locum tenens Patriarchatu Moskiewskiego. Swoje obowiązki przestał pełnić de facto wskutek aresztowania. De iure pozostawał locum tenens do 1936[18].
		Sergiusz Iwan Stragorodski	10 grudnia 1925	8 grudnia 1926	Metropolita niżnonowogrodzki i arzamaski, zastępca locum tenens Patriarchatu Moskiewskiego. Swoje obowiązki przestał pełnić wskutek aresztowania[18].
		Józef Iwan Pietrowych	8 grudnia 1926	13 grudnia 1926	Metropolita rostowski, p.o. zastępcy locum tenens Patriarchatu Moskiewskiego. Swoje obowiązki przestał pełnić wskutek aresztowania[18].
		Serafin Siemion Samojłowicz	13 grudnia 1926	7 kwietnia 1927	Arcybiskup uglicki, p.o. zastępcy locum tenens Patriarchatu Moskiewskiego. Po zwolnieniu metropolity niżnonowogrodzkiego Sergiusza na powrót przekazał mu dawne obowiązki[18].
		Sergiusz Iwan Stragorodski	7 kwietnia 1927	1936	Metropolita niżnonowogrodzki i arzamaski, następnie od 1932 – gorkowski i arzamaski i od 1934 – moskiewski i kołomieński, zastępca locum tenens Patriarchatu Moskiewskiego[18].
			1936	8 września 1943	Locum tenens Patriarchatu Moskiewskiego. Tytuł ten metropolita Sergiusz przyjął, kierując się docierającymi do niego informacjami o śmierci metropolity Piotra (Polańskiego), który w rzeczywistości zginął dopiero w roku następnym[19].
XII			8 września 1943	15 maja 1944	W zmienionej sytuacji politycznej ZSRR, po agresji niemieckiej, Stalin zgodził się na przeprowadzenie wyborów patriarchy. Wyboru Sergiusza dokonał Sobór Biskupów. Dziewiętnastu zgromadzonych hierarchów jednogłośnie poparło wniosek metropolity leningradzkiego Aleksego, by wybrać na nowego zwierzchnika Kościoła właśnie Sergiusza[20].
		Aleksy I Siergiej Władimirowicz Simanski	15 maja 1944	2 lutego 1945	Metropolita leningradzki, locum tenens Patriarchatu Moskiewskiego.
XIII			2 lutego 1945	17 kwietnia 1970	Wybrany na patriarchę przez Sobór Lokalny zgodnie z wolą poprzedniego patriarchy[21].
		Pimen Siergiej Izwiekow	17 kwietnia 1970	2 czerwca 1971	Metropolita kruticki i kołomieński, locum tenens Patriarchatu Moskiewskiego.
XIV			2 czerwca 1971	3 maja 1990	Wybrany na patriarchę przez kontrolowany przez KGB Sobór Lokalny w głosowaniu jawnym, zgodnie z życzeniem władz, jednogłośnie[22].
		Filaret Mychajło Antonowycz Denysenko	3 maja 1990	10 czerwca 1990	Egzarcha Ukrainy i metropolita kijowski, locum tenens Patriarchatu Moskiewskiego.
XV		Aleksy II Aleksiej Ridigier	10 czerwca 1990	5 grudnia 2008	Wybrany przez Sobór Lokalny w dwóch turach głosowania. W obydwu uzyskał największą liczbę głosów, wyprzedzając metropolitów rostowskiego i nowoczerkasskiego Włodzimierza i kijowskiego Filareta[23].
	(c) Kremlin.ru, CC BY 4.0	Cyryl I Władimir Gundiajew	5 grudnia 2008	1 lutego 2009	Metropolita smoleński i kaliningradzki, locum tenens Patriarchatu Moskiewskiego[24].
XVI			od 1 lutego 2009		Wybrany przez Sobór Lokalny w dwóch turach głosowania. W obydwu uzyskał największą liczbę głosów, wyprzedzając metropolitów kałuskiego i borowskiego Klemensa oraz mińskiego i słuckiego, egzarchę Białorusi Filareta (wycofał się z II tury)[25].

Przypisy