Mgławica planetarna

Cztery mgławice planetarne – Henize 2-47 (u góry po lewej), IC 4593 (u góry po prawej), NGC 5307 (u dołu po lewej) i NGC 5315 (u dołu po prawej).

Mgławica planetarna – obłok gazu i pyłu powstałego z zewnętrznych warstw gwiazdy kończącej etap syntezy jądrowej we wnętrzu. W centrum takiego obiektu odkrywane są zwykle białe karły, w które zamieniają się gwiazdy po utracie otoczki.

Mgławice planetarne powstają z gwiazd o masach między 1 a 8 mas Słońca wskutek nagłej ekspansji zewnętrznych warstw gwiazdy. Wnętrze gwiazdy zapada się zamieniając w białego karła (bez względu na początkową masę) o masie do około 1,4 masy Słońca. Większość materii gwiazda traci podczas takiego zdarzenia, a ta zasila ośrodek międzygwiazdowy. Kulista i cienka otoczka wokół gwiazdy powstaje w wyniku zagęszczania materii wywianej w początkowo powolnej i gęstej fazie wiatru gwiazdowego przez pojawiającą się później fazę wiatru rzadkiego, ale szybkiego. Gdy materii w tym zagęszczeniu jest już dużo, a gwiazda w środku staje się wystarczająco gorąca – kulista, odległa (średnio około pół roku świetlnego od gwiazdy) otoczka gwiezdna zaczyna świecić i na niebie pojawia się mgławica. Temperatura w gazie otoczki to typowo 10 tys. stopni Celsjusza. Mgławice nieustannie rozszerzają się (z prędkością około 20 km/s) i po krótkim (jak na skale astronomiczne) czasie (10 tys. lat) rozmywają w ośrodku międzygwiazdowym, przestają świecić i przestają być widoczne.

NGC 7293. Zdjęcie wykonane w 2004 roku

Pierwotna materia Wszechświata zawierała niemal wyłącznie wodór i hel, gwiazdy przetwarzają w swych wnętrzach pierwiastki lżejsze (takie jak wodór i hel), na cięższe, zwane w astronomii metalami (takie jak węgiel, tlen). Wyrzucanie materii przez gwiazdę powoduje zasilanie materii międzygwiazdowej w pierwiastki cięższe od wodoru i helu.

Mgławice planetarne nie świecą światłem białym – jak gwiazdy. W ich widmach widoczne są tylko pojedyncze linie.

Nazwa mgławica planetarna może być nieco myląca, ponieważ ten typ mgławicy nie ma nic wspólnego z planetami. Dawniej astronomowie kierując się wyłącznie zaobserwowanym kształtem, uznali te obiekty za podobne do małej jasności tarcz odległych planet, jak Urana czy Neptuna.

Morfologia

Większość mgławic planetarnych jest w przybliżeniu sferyczna. Około 10% obiektów tego typu wykazuje symetrię niesferyczną z wyróżnioną osią (bipolarne), mało jest natomiast takich, które są w ogóle pozbawione symetrii, a przyczyną byłyby być może turbulencje w plazmie mgławicy powodowane zbyt szybkim narastaniem prędkości wiatru gwiazdowego. Ostatnie teorie (ze stycznia 2005 roku) sugerują dużą rolę pola magnetycznego w formowaniu kształtu mgławic planetarnych lub wybuchu obejmującego tylko część gwiazdy. W latach osiemdziesiątych XX wieku dopatrywano się raczej istnienia dysku okołogwiazdowego, jako przyczyny asymetrii.

Mgławice planetarne odkryte w gromadach gwiazd

Obecnie znanych jest tylko 14 mgławic planetarnych powiązanych z gromadami gwiazd. 10 z nich powstało w gromadach otwartych, a 4 w kulistych.

Zobacz też

• Katalog mgławic Abella
• Lista mgławic planetarnych
• mgławica

Przypisy