Międzybrodzie

Międzybrodzie

wieś
Międzybrodzie, główna droga
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	sanocki
Gmina	Sanok
Liczba ludności (2020)	164[1]
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-503[2]
Tablice rejestracyjne	RSA
SIMC	0359379[3]
Położenie na mapie gminy wiejskiej Sanok Międzybrodzie
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Międzybrodzie
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Międzybrodzie
Położenie na mapie powiatu sanockiego Międzybrodzie
49°36′09″N 22°11′50″E/49,602500 22,197222

Międzybrodzie na mapie z 1783

Międzybrodzie – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Sanok^[3][4]. Leży nad rzeką San, w jej największym przewężeniu u podnóża Gór Słonnych.

Części wsi

Historia

Wieś królewska położona na przełomie XVI i XVII wieku w ziemi sanockiej województwa ruskiego^[5], w drugiej połowie XVII wieku należała do folwarku zasańskiego starostwa krośnieńskiego^[6]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Według przedwojennym relacji podawanych przez mieszkańców wsi założyli ją koloniści niemieccy o nazwisku Wajtson, do których nazwisko przejęli zamieszkujący potem licznie w Międzybrodzie Wajcowicze^[7]. Przed 1939 jedno z dwóch miejscowych podań wiejskich głosiło, że przed laty w to miejsce przybył kolonista niemieckie - rybak Wajtson, który zbudował chatę na cyplu nad Sanem^[8]. Po nim przyszli inni i zamieszkali w tej okolicy^[9]. Według tego podania nazwa wsi pochodzi od wielu brodów, istniejących w tym rejonie na Sanie^[9].

Położona w zakolu pierwszego ostrego zakrętu Sanu, na jego prawym brzegu (301 m), wzmiankowana po raz pierwszy w 1439 r., lecz posiadająca cechy dawnej osady. W średniowieczu ten odcinek doliny Sanu odgrywał ważną rolę łącznika z dalszą częścią doliny. Od strony wschodniej rozciąga się las miejski Selpy^[10]. Śladem ważnej roli komunikacyjnej jest nazwa wsi – Międzybrodzie^[11].

Wieś jak i najbliższe otoczenie była częścią królewszczyzn^[12]. Od 1504 należała do wójtostwa sanockiego. Mieszkańcy odrabiali pańszczyznę na folwarku wójtowskim. Jako uposażenie wójtowskie z prawem mieszkańców do rybołówstwa na rzece San^[13].

Za czasów króla Augusta III potomkowie założycieli wsi, Wajtsowicze, zostali zwolnieni z danin oraz otrzymali tereny leśne (akt potwierdzający to trafił do muzeum w Sanoku)^[9].

W połowie XIX wieku posiadłości tabularne we wsi stanowiły własność rządową^[14][15]. W drugiej połowie XIX wieku właścicielami tabularnymi byli Zofia i Abisch Kanner^[16], potem wskazani jako Abisch i Sosie Kanner^[17][18]. Na przełomie XIX/XX wieku właścicielem ziemskim w Międzybrodziu był Stanisław Nowak^{[19][20][21][22][23][24]} (w 1905 posiadał we wsi obszar leśny 229 ha^[25], a w 1911 posiadał 212 ha^[26]).

W 1881 osada liczyła według wyznania 360 greko-katolików, 6 izraelitów i 11 rzymskich-katolików^[27]. W 1936 we wsi mieszkało ok. 320 osób – Ukraińców i Starorusinów wyznania greckokatolickiego (Polaków nie było wśród mieszkańców)^[7]. Była to ludność małorolna^[7]. W tym czasie mieszkańcy stosowali własne określenia dla części wsi: „Iłowat” (część za Sanem), „Pilnyk” i „Machlin” (błonie nad Sanem), „Poruba” (góra położona przed wsią)^[7].

Przed 1939 mieszkańcy wsi zajmowali się uprawą roli, hodowlą zwierząt, rybołówstwem oraz pracowali w kamieniołomie^[28]. Do tego czasu zostały założone czytelnie: Kaczkowskiego i Proswity^[29]. Celem kultu religijnego ludność uczęszczała do cerkwi w Sanoku^[9]. Poza cerkwią przed 1939 we wsi powstała kapliczka murowana^[30]. Przed 1939 komunikacja do wsi odbywała się drogą gromadzką, a także przez San - czółnem bądź kołowo brodami^[31].

Po drugiej wojnie światowej jej mieszkańcy zostali wysiedleni bądź przesiedleni do ZSRR^[32].

Przed 1994 miejscowość obejmowała 26 domów i przedzielona była doliną Sanu na dwie połowy, wschodnią i zachodnią^[33].

W czerwcu 2010 roku odbyły się obchody jubileuszu 500-lecia istnienia Międzybrodzia. Zorganizowano je pod hasłem „500 Lat Dobrej Nowiny”^[34].

Archeologia

W marcu 2016 do Muzeum Historycznego w Sanoku trafił odkryty na terenie wsi zespół (skarb) żelaznych przedmiotów, składający się z pięciu sierpów, dwu noży oraz zachowanego w dwóch fragmentach wędzidła końskiego z pobocznicami. Znalezisko łączone jest z obecnością na tym terenie materialną kulturą Celtów, których ślady, datowane wstępnie na ok. II w. p.n.e. odkryto w sąsiedniej Trepczy i Pakoszówce^[35]. Z okresu wpływów rzymskich (kultura przeworska), pochodzi również żelazna ostroga odkryta na terenie wsi^[36]. Po drugiej stronie Sanu przy drodze z Trepczy do Mrzygłodu i historycznym szlaku, którym transportowano sól tyrawską, między dwoma grodziskami w masywie Kopacza znajduje się zespół kilkudziesięciu kurhanów ciałopalnych datowanych od VII w n.e. Badania na tym stanowisku prowadzili m.in. Adam Vetulani i Michał Janusz Parczewski^[37]

• 

  Cerkiew

• 

  Grobowiec Kulczyckich

• 

  Przełom Sanu

Religia i wyznawcy

Przed 1830 znajdowała się tu drewniana kaplica greckokatolicka pw. Ducha Świętego Capella Sancti Spiritus^[38]

Zabytki

W miejscowości znajduje się:

• murowana, cerkiew greckokatolicka Cerkiew Świętej Trójcy, obecnie kościół rzymskokatolicki pw. Trójcy Św. z 1901 r. z nietypowym ikonostasem; budynek ufundował doktor Aleksander Wajcowicz;
• na przykościelnym cmentarzu znajduje się piramidalny grobowiec rodów Kulczyckich i Dobrzańskich herbu Sas według projektu Iryny Dobrianskiej, siostrzenicy prof. Włodzimierza Kulczyckiego^[39]. Jest to krypta grobowa w formie piramidy. Nad wejściem do krypty kamienny krzyż maltański. Piramida ma wysokość 3 m. i stanowi replikę piramidy Cheopsa w Gizie nieopodal Kairu^[40], w wiernej proporcji 1:50 (pomysł stworzenia kształtu grobowca powstał po tym, jak Włodzimierz Kulczycki odwiedził osobiście egipską piramidę)^[41]. Również wejście do wnętrza krypty grobowej przypomina niszę piramidy w Deir el-Medina^[42][43]. Oprócz tego na cmentarzu jest kilka starych kamiennych nagrobków;
• na przeciwległym wzgórzu nad Sanem znajduje się odkryte w latach 80. wielokulturowe stanowisko archeologiczne z zabytkami kultury celtyckiej.

Mieszkańcy

Nazwiska mieszkańców XIX wiek.: Biednik, Wajcowycz, Wancenko, Wajtko, Gierczak, Hryszko, Iwanik, Łakoś, Lesiejko, Lubenicz, Moskal, Nuncia, Pawliak, Popowicz, Pocztarz, Romanik, Romański, Tuna, Cap, Czesak, Czufin,

Ludzie związani z wsią

• Teodozjusz Starak – ukraiński dysydent, działacz społeczny i dyplomata
• prof. dr Włodzimierz Kulczycki (1862-1936), rektor Akademii Weterynarii, kolekcjoner, pochowany na cmentarzu w Międzybrodziu^[44][45]
• prof. dr Jerzy Kulczycki (1898-1974), archeolog, doktor filozofii, profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza, pochowany na cmentarzu w Międzybrodziu
• Stanisław Nowak (-1919), właściciel dóbr we wsi
• dr Aleksander Wajcowicz (1825-1901), lekarz, powstaniec styczniowy, syberyski zesłaniec, fundator murowanej cerkwi międzybrodzkiej
• Jan Wajcowicz, budowniczy cerkwi

Poeta Janusz Szuber napisał wiersz odnoszący się do Międzybrodzia, pt. Alfabet kamieni, opublikowany w tomiku poezji pt. Apokryfy i epitafia sanockie z 1995^[46].

Zobacz też

• Przełom Sanu w Trepczy

Przypisy

Bibliografia

• Międzybrodzie (4), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 370 .
• Irena Dobrzańska: Archiwum miasteczek i wsi pow. sanockiego, leskiego, ustrzyckiego. Kwestionariusze z badania środowiska: Międzybródź. 1936, 1939, s. 1-3.