Międzynarodowa Unia Towarzystw Gleboznawczych

Międzynarodowa Unia Towarzystw Gleboznawczych (Międzynarodowa Unia Gleboznawcza, ang. International Union of Soil Sciences - IUSS) – międzynarodowa, pozarządowa organizacja non-profit zrzeszająca krajowe lub regionalne organizacje zajmujące się naukami o glebie. Za cel postawiła sobie ona promowanie wszystkich gałęzi gleboznawstwa oraz wspieranie na całym świecie naukowców badających gleby.

Organizacja powstała w 1924 r. w Rzymie jako Międzynarodowe Towarzystwo Gleboznawcze - ang. International Society of Soil Science (ISSS). W 1998 zdecydowano o przekształceniu ISSS w unię regionalnych towarzystw gleboznawczych, z odmienną strukturą i nazwą - IUSS^[1]. Proces ten zakończył się formalnie w 2002 r.

W 2014 r. IUSS zrzeszało 86 krajowych i regionalnych organizacji gleboznawczych z całego świata, do których należało ok. 55 000 naukowców, a także indywidualnych członków z 57 krajów (w których nie działa organizacja będąca członkiem IUSS)^[2].

Członkiem IUSS reprezentującym polskich gleboznawców jest Polskie Towarzystwo Gleboznawcze^[3]. ISSS/IUSS od 1993 r. jest członkiem Międzynarodowej Rady Nauki (ICSU)^[4], z którą utrzymuje relacje od 1972 r.^[5]

Cele i działalność

Głównym celem działania organizacji jest wspieranie wszystkich gałęzi nauk o glebie i zastosowań gleboznawstwa, promowanie kontaktów pomiędzy naukowcami i innymi osobami zaangażowanymi w badania i wykorzystanie gleb, a także stymulowanie badań naukowych i wykorzystania ich efektów dla ogólnego dobra^[2][5].

IUSS spełnia swe cele poprzez integrowanie i reprezentowanie środowiska gleboznawców przed innymi organizacjami (w tym ONZ i jej agendami), decydentami i społeczeństwem. Wydaje ona własne publikacje (w formie monografii, jak i periodyków), a także współpracuje z komercyjnymi czasopismami naukowymi o tematyce gleboznawczej. Za wybitne osiągnięcia w zakresie badań podstawowych przyznaje nagrodę Dokuczajewa, a za osiągnięcia w badaniach stosowanych – nagrodę Liebiga. Co cztery lata jest organizowany Międzynarodowy Kongres Gleboznawczy, by naukowcy z całego świata mogli zaprezentować najważniejsze osiągnięcia i dyskutować nad planami na przyszłość^[1][6].

Struktura

Na czele organizacji stoi prezydent, zazwyczaj wybierany na cztery lata i pochodzący z kraju gdzie ma się odbyć najbliższy kongres. Do władz należą również wiceprezydent, skarbnik, sekretarz i poprzedni prezydent. Z sześciu komisji powstałych w 1924 r. struktura organizacji rozrosła się do czterech działów (ang. Divisions) grupujących dwadzieścia dwie komisje (ang. Commissions). Oprócz tego aktywne są niezależne grupy robocze (ang. Working Groups).

Dział 1 - Gleba w czasie i przestrzeni (ang. Soils in space and time)

• 1.1 Morfologia i mikromorfologia gleb (ang. Soil morphology and micromorphology)
• 1.2 Geografia gleb (ang. Soil geography)
• 1.3 Geneza gleb (ang. Soil genesis)
• 1.4 Klasyfikacja gleb (ang. Soil classification)
• 1.5 Metryka gleb (ang. Pedometrics)
• 1.6 Paleopedologia (ang. Paleopedology)

Dział 2 - Właściwości i procesy glebowe (ang. Soil properties and processes)

• 2.1 Fizyka gleb (ang. Soil physics)
• 2.2 Chemia gleb (ang. Soil chemistry)
• 2.3 Biologia gleb (ang. Soil biology)
• 2.4 Mineralogia gleb (ang. Soil mineralogy)
• 2.5 Chemiczne, fizyczne i biologiczne reakcje międzyfazowe w glebie (ang. Soil chemical, physical and biological interfacial reactions)

Dział 3 - Użytkowanie i zarządzanie glebami (ang. Soil use and management)

• 3.1 Ocena i zagospodarowanie gleb (ang. Soil evaluation and land use planning)
• 3.2 Ochrona gleby i wody (ang. Soil and water conservation)
• 3.3 Żyzność gleby i odżywianie roślin (ang. Soil fertility and plant nutrition)
• 3.4 Inżynieria i technologia gleb (ang. Soil engineering and technology)
• 3.5 Kontrola degradacji gleby, remediacja i rekultywacja (ang. Soil degradation control, remediation, and reclamation)
• 3.6 Gleby słone (ang. Salt-affected soils)

Dział 4 - Rola gleb w społeczeństwie i środowisku naturalnym (ang. The role of soils in sustaining society and the environment)

• 4.1 Gleba i środowisko (ang. Soil and the environment)
• 4.2 Gleba, bezpieczeństwo żywności i zdrowie człowieka (ang. Soil, food security, and human health)
• 4.3 Gleba i zmiana użytkowania gruntów (ang. Soil and land use change)
• 4.4 Edukacja i świadomość sołeczna gleb (ang. Soil education and public awareness)
• 4.5 Historia, filozofia i socjologia gleboznawstwa (ang. History, philosophy, and sociology of soil science)^[7]

Historia

Decyzja o powołaniu międzynarodowego stowarzyszenia zrzeszającego gleboznawców zapadła w czerwcu 1923 r. podczas wstępnego spotkania w Zurychu, przed mającym się odbyć w następnym roku kongresem. Międzynarodowe Towarzystwo Gleboznawcze – ang. International Society of Soil Science (ISSS) zostało powołane do życia 19 maja 1924 r., ostatniego dnia Czwartej Międzynarodowej Konferencji Gleboznawczej (ang. Fourth International Conference of Pedology) w Rzymie. Ustalono wstępne zasady działania organizacji i powołano sześć komisji mających koordynować pracę w ramach Towarzystwa: I. Fizyki gleby (ang. Soil physics); II. Chemii gleby (ang. Soil chemistry); III. Biologii gleby (ang. Soil biology); IV. Nazewnictwa i klasyfikacji gleb (ang. Nomenclature and classification of soils); V. Kartografii gleby (ang. Soil cartography); VI. Fizjologii roślin w nawiązaniu do gleboznawstwa (ang. Plant physiology in relation to pedology). Organizacja opierała się na indywidualnym członkostwie poszczególnych gleboznawców. Pierwszym Prezydentem ISSS został Amerykanin - J.G. Lipman, a pierwszy kongres ISSS miał się odbyć w Stanach Zjednoczonych.

Spełnianie swych celów, czyli integrowanie prac gleboznawców z całego świata, wyznaczanie trendów i unifikowanie metod i nomenklatury odbywało się poprzez prace w komisjach oraz w trakcie odbywających się co kilka lat międzynarodowych kongresów.

II wojna światowa spowodowała przerwę w działalności ISSS. Dopiero w 1950 r. organizacja podjęła działalność. Systematycznie zwiększała się liczba członków, która w 1974 r. wynosiła 3958, zaś w 1998 r. – 7042 osoby.

Oprócz działalności publikacyjnej i współpracy z czasopismami naukowymi jednym z największych osiągnięć ISSS jest opracowanie i opublikowanie Mapy Gleb Świata^[1]. Od lat 60. XX w. pod egidą FAO, UNESCO i Międzynarodowego Towarzystwa Gleboznawczego (ISSS) pracowano nad międzynarodową nomenklaturą, systematyką i mapami przedstawiającymi zasoby glebowe świata, które miały być kompromisem pomiędzy różnymi szkołami. Efektem tych prac była drukowana w pierwszej połowie lat 70. Mapa gleb świata (Soil Map of the World) w skali 1:5 mln.^[8] zawierająca w legendzie 106 jednostek glebowych, które grupowały się w 26 odpowiedników typów gleb. Opracowanie to było milowym krokiem w zrozumieniu zróżnicowania zasobów glebowych świata przez przedstawicieli różnych szkół w gleboznawstwie. W 1988 r. ukazała się jej zrewidowana wersja^[9]. Była ona wykorzystywanej m.in. przez agencje ONZ i została uznana przez gleboznawców za pierwszą międzynarodową klasyfikację gleb. Opierała się ona w znacznej mierze na podejściu geograficzno-genetycznym i w miarę możliwości wykorzystywała tradycyjne nazwy zaczerpnięte z systematyk narodowych^[10].

Pierwsza wersja klasyfikacji gleb WRB (ang. World Reference Base for Soil Resources — Klasyfikacja Zasobów Glebowych Świata)^[11], następcy legendy do Mapy Gleb Świata, została opublikowana pod patronatem ISSS, ISRIC i FAO w 1998 r. i została zarekomendowana przez ISSS jako oficjalne źródło terminologii dotyczącej klasyfikacji gleb. W następnych latach WRB została przetłumaczona na 13 języków, stała się oficjalnym systemem klasyfikacji gleb Komisji Europejskiej, a także wywarła istotny wpływ na wiele systematyk regionalnych^[12]. Kolejne wersje ukazały się w 2006 i 2014 r.^[13]

By lepiej reprezentować środowisko gleboznawców od 1972 r. ISSS nawiązało relacje z Międzynarodową Rady Nauki (ICSU), zaś od 1993 r. jest jej pełnoprawnym członkiem.

Sytuacja, w której ISSS było stowarzyszeniem indywidualnych gleboznawców z całego świata tworzyła pewne problemy. Towarzystwo wkładało dużo wysiłku w utrzymanie kontaktu pomiędzy swoimi członkami, którzy stanowili poniżej 20% czynnych badaczy gleb, a narodowe towarzystwa gleboznawcze, zrzeszające znacznie większą ilość członków, formalnie nie były członkami ISSS i nie mogły dać wkładu w działalność organizacji. Po 10 latach dyskusji i konsultacji z narodowymi towarzystwami gleboznawczymi podczas kongresu w Montpellier w 1998 r. ogłoszono (przegłosowane wcześniej korespondencyjnie przez członków ISSS) statut, strukturę i nazwę nowej organizacji - International Union of Soil Sciences (IUSS). Okres pomiędzy 1998 r. a kongresem w Bangkoku w 2002 r. był okresem przejściowym, potrzebnym do rozpoczęcia prac w nowej formule, pod nowym szyldem^[1].

Lista Międzynarodowych Kongresów Gleboznawczych ISSS/IUSS oraz Prezydentów ISSS/IUSS

Nr	Rok	Lokalizacja	Kadencja	Prezydent
Kongres ISSS/IUSS[1]			Prezydent ISSS/IUSS[14]
22	2022	Glasgow
			2021-2022	Laura Bertha Reyes Sánchez
21	2018	Rio de Janeiro	2019–2020	Takashi Kosaki
			2016-2018	Rattan Lal
20	2014	Czedżu	2014-2016	Rainer Horn
19	2010	Brisbane	2010-2014	Jae E. Yang
18	2006	Filadelfia	2006-2010	R.S. Swift
17	2002	Bangkok	2002-2006	D.L. Sparks
16	1998	Montpellier	1998-2002	S. Theerawong
15	1994	Acapulco	1994-1998	A. Ruellan
14	1990	Kioto	1990-1994	A.A. Santelises
13	1986	Hamburg	1986-1990	A. Tanaka
12	1982	Nowe Delhi	1982-1986	K.H. Hartge
11	1978	Alberta	1978-1982	J.S. Kanwar
10	1974	Moskwa	1974-1978	C.F. Bentley
9	1968	Adelaide	1968-1974	V.A. Kovda
8	1964	Bukareszt	1964-1968	E.G. Hallsworth
7	1960	Madison	1960-1964	N.C. Cernescu
6	1956	Paryż	1956-1960	R. Bradfield
5	1954	Léopoldville	1954-1956	A. Oudin
4	1950	Amsterdam	1950-1954	R. Tavernier
			1950	C.H. Edelman
3	1935	Oksford
2	1930	Leningrad	1930-1935	J. Russell
1	1927	Waszyngton	1927-1930	K. Gedroiz
			1924-1927	J.G. Lipman

Przypisy