Miłomłyn

Miłomłyn

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Budynek nad kanałem, Miłomłyn
Herb
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	ostródzki
Gmina	Miłomłyn
Prawa miejskie	1335 (ponownie 1998)
Burmistrz	Stanisław Siwkowski
Powierzchnia	12,38[1] km²
Wysokość	102 m n.p.m.
Populacja (31.12.2017) • liczba ludności • gęstość	2449[2][3] 197,8 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 89
Kod pocztowy	14-140
Tablice rejestracyjne	NOS
Położenie na mapie gminy Miłomłyn Miłomłyn
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Miłomłyn
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Miłomłyn
Położenie na mapie powiatu ostródzkiego Miłomłyn
53°45′51″N 19°50′17″E/53,764167 19,838056
TERC (TERYT)	2815074
SIMC	0482192
Urząd miejski ul. Twarda 12 14-140 Miłomłyn
Strona internetowa
BIP

Miłomłyn (dawniej niem. Liebemühl^[4] – Liebe (miłość) + Mühle (młyn); prus. Līwasmalūns,Mīlimalūns^[5]) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim, nad Kanałem Elbląskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Miłomłyn. Ważny węzeł wodny na Kanale Elbląskim. Nazwa zniekształcona przez miejscowy dialekt niemiecki – Liebemühl zamiast Liwemühl – została przetłumaczona przez Polaków jako Miłomłyn^[6].

Pod względem historycznym Miłomłyn leży na obszarze dawnej Pomezanii^[7], w Prusach Górnych^[8], a także na Powiślu^[9].

Miłomłyn uzyskał lokację miejską przed 1335 rokiem, zdegradowany w 1945 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 1998 roku^[10]. W latach 1945–1998 miasto administracyjnie należało do woj. olsztyńskiego.

Według danych z 1 stycznia 2018 Miłomłyn liczył 2449 mieszkańców^[2].

Historia^[11]

Początki

Pierwsze wzmianki o osadzie datuje się na 1315 rok. Należała ona początkowo do komturstwa dzierżgońskiego, którego komtur – Hartung von Sonnenborn – 31 grudnia 1335 roku nadał miastu herb i przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim. Na początku XIV w. na miejscu osady Krzyżacy zbudowali zamek i młyn, a obok powstało osiedle targowe Liwemühl (Młyn nad Liwą), które w 1335 r. uzyskało prawa miejskie. Od XIV w. miasto miało swoje władze – radę miejską i sąd. Ratusz został zbudowany w 1406 roku.

Wojny i spustoszenia

W 1414 roku, podczas wojny głodowej, Polacy zajęli miasto na krótko i dokonali dużych zniszczeń. W trakcie wojny trzynastoletniej (1454–1466) zamek znajdował się pod kontrolą Krzyżaków, natomiast mieszkańcy miasta opowiadali po stronie polskiej^[12]. Ponownego spustoszenia podczas wojny polsko-krzyżackiej dokonały wojska krzyżackie w listopadzie 1520 roku, a potem miasto zostało zajęte przez wojska polskie.

W latach 1567–1587 na tutejszym zamku rezydowali ostatni ewangeliccy biskupi pomezańscy. W wieku XVII Miłomłyn zniszczyli Szwedzi, a w roku 1807 i 1813 – kolejne przemarsze wojsk francuskich, pruskich i rosyjskich.

Miłomłyn nie uniknął klęsk w postaci epidemii i pożarów.

Rozkwit Miłomłyna

(c) rysnal, CC BY-SA 3.0

Budynek poczty

W latach 1818–1945 należał do wschodniopruskiego powiatu ostródzkiego. Do rozwoju miejscowości w XIX w. przyczyniła się budowa Kanału Elbląskiego w latach 1844–1860 oraz doprowadzenie kolei (trasa Ostróda – Elbląg) w roku 1893. Linia kolejowa została rozebrana w 1945 r. Druga linia kolejowa o numerze 257 łączyła Ostródę i Morąg (zbudowana w 1903 r.). W tym czasie Miłomłyn stał się węzłem dróg wodnych i kolejowych oraz ośrodkiem handlu drewnem.

W 1855 wybrukowano ulice^[12]. Na przełomie XIX i XX w. zbudowano w Miłomłynie tartak oraz stocznie naprawy statków pływających po kanale. W mieście istniała czynna cegielnia oraz znany w okolicy browar Mierau. W roku 1888 zdecydowano się na oświetlenie Miłomłyna lampami gazowymi.

II wojna światowa

W 1945 roku do Miłomłyna wycofała się jedna z trzech grup kompanii piechoty garnizonu czerwonych koszar broniących Ostródy przed Armią Czerwoną, a dokładnie odcinka Kajkowo – Bukwałd. Grupą tą dowodził Bruno Kowalzik, liczyła ona 50-60 żołnierzy. Żołnierze przedzierali się przez lasy miejscowości Piławki pod ostrzałem artylerii, gdy już dotarli do samego Miłomłyna, zostali załadowani na ciężarówkę i ewakuowani do Morąga. Po dużych zniszczeniach w 1945 spowodowanych przez wojska Armii Czerwonej wynoszących 90% całego miasta Miłomłyn stracił prawa miejskie.

Miłomłyn jako gromada

(c) rysnal, CC BY-SA 3.0

Budynek straży pożarnej

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Miłomłyn.

Obszar ochrony uzdrowiskowej

W 2008 roku gmina Miłomłyn rozpoczęła starania o przyznanie jej statusu uzdrowiska. Aktualnie prowadzone są rozmowy z potencjalnymi inwestorami. Uzdrowisko w Miłomłynie miałoby przyjmować pacjentów z chorobami dróg oddechowych, reumatologicznymi i urazami ortopedycznymi. Argumentem popierającym powstanie uzdrowiska jest obecność cennej borowiny.

W 2016 r. Miłomłyn wraz z sołectwami Bagieńsko i Tarda w gminie Miłomłyn uzyskał na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów status obszaru ochrony uzdrowiskowej („Obszar Ochrony Uzdrowiskowej Miłomłyn”)^[13].

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Miłomłyna w 2014 roku^[14]:

Zabytki

(c) rysnal, CC BY-SA 3.0

Kościół św. Bartłomieja

(c) rysnal, CC BY-SA 3.0

Dzwonnica

• Neogotycki kościół parafialny pod wezwaniem św. Bartłomieja wzniesiony w latach 1898–1901
  • Ołtarz główny barokowy, z rzeźbami „Ostatnia Wieczerza”, „Zmartwychwstanie”, „Złożenie do Grobu”
  • Ambona z roku 1715
  • kropielnica granitowa z XIV – XV wieku
• Dzwonnica z 1341 r. w stylu gotyckim, będąca pozostałością po poprzednim gotyckim kościele rozebranym około 1898 r.,
• Fragment gotyckiego muru północnej nawy rozebranego kościoła
• Pozostałości murów miejskich z XIV w.
• Kaplica poewangelicka, obecnie rzymskokatolicka św. Elżbiety (przy ul. Twardej) z lat 1931–1932
• Neogotycka kaplica cmentarna z początku XX w.
• Domy z XVIII i XIX w. – zabudowa małomiasteczkowa:
  • ul. Kościelna,
  • ul. Rynkowa,
  • ul. Twarda,
• Dawny folwark Przejazd (niem. Sonnenhof)
• Dwór z XIX w. (przy śluzie Miłomłyn).
• Zespół cmentarza ewangelicko-augsburskiego, obecnie komunalnego, XVIII, XIX/XX wiek
• Budynek gimnazjum z 1867 roku^[15].

Transport

Transport drogowy

S7E77 Gdańsk – Warszawa – Radom – Kielce – Kraków – Chyżne

Transport kolejowy

Przez Miłomłyn od 1893 do końca drugiej połowy XX w. przebiegała linia z Elbląga do Ostródy. Została rozebrana przez Sowietów. Od 1909 do 1994 roku istniało stałe połączenie kolejowe Morąg – Ostróda (linia nr 257). W 2006 roku zlikwidowano linię^[16].

Oświata

W wyniku wprowadzenia reformy systemu oświaty z 2017 roku trwa okres przejściowy, w którym oddziały gimnazjalne przynależą do Publicznej Szkoły Podstawowej w Miłomłynie. W Miłomłynie znajdują się obecnie dwie szkoły:

• Publiczna Szkoła Podstawowa im. I Dywizji Tadeusza Kościuszki
• Publiczne Gimnazjum im. Ziemi Mazurskiej^[17][18]

Do 1999 roku istniała ośmioklasowa szkoła podstawowa, a później, po reformie oświaty w 1999 roku, do 2001 dwie szkoły stanowiły zespół. W roku szkolnym 2001/2002 nastąpiło rozdzielenie szkoły podstawowej i gimnazjum^[15]. Po kolejnej reformie Publiczne Gimnazjum im. Ziemi Mazurskiej przestało istnieć jako samodzielna jednostka.

Turystyka

Przystań przy śluzie Miłomłyn z widocznym pomostem służącym do wsiadania i wysiadania ze statków oraz Kanałem Iławskim.

Szlaki rowerowe

• Szlak czerwony: Miłomłyn (centrum, Wydmuch) – Majdany Małe – Zatoka Leśna – Winiec – Tarda – Ziemaki – Miłomłyn (Zatoka, centrum)
• Szlak niebieski: Zalewo (pow. iławski) – Rąbity – Śliwa – Boreczno – Duba – Mozgowo – Karnity – Dębinka – Miłomłyn – Lubień – Liwa – Zalewo (gm. Miłomłyn) – Gil Mały – Gil Wielki – Wiewiórka – Frednowy – Tynwałd – Jezierzyce – Jażdżówki – Kwiry – Szałkowo – Iława

Szlaki samochodowe

• Szlak Kanału Elbląskiego: Elbląg z pętlą wokół Jeziora Druzno – Pasłęk z pętlą pasłęcką – Zielonka Pasłęcka – Małdyty z trasą do Morąga – Miłomłyn – Ostróda – Iława – Kisielice – Susz – Zalewo – Małdyty – Elbląg

Punkty widokowe

• Wieża widokowa przy ul. Hotelowej^[19]
  

  Śluza Miłomłyn po remoncie przystani

Przystanie

Budynek nad kanałem – Miłomłyn. W oddali statki – Cyranka i Cyraneczka.

• Przystań przy ul. Ostródzkiej na Kanale Elbląskim^[20]
• Przystań przy ul. Przejazdowej i Kościelnej przy śluzie Miłomłyn^[21]

Kultura

Ośrodki kultury

• Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury w Miłomłynie, ul. Nadleśna 1A
• Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Miłomłynie, ul. Ostródzka 10

Cykliczne imprezy, festiwale

• Festiwal Młodych Talentów – maj/czerwiec
• Dni Miłomłyna – lipiec/sierpień
• Rajd Rowerowy – czerwiec
• Gminne Dożynki – wrzesień
• Inne imprezy okolicznościowe (Dni Rodziny, Dzień Seniora, Dzień Strażaka itp.)^[22]

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia św. Bartłomieja
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Miłomłyn (Sala Królestwa ul. Okrężna 6)^[23]

Sport

W mieście funkcjonuje klub sportowy LKS Tęcza Miłomłyn. Ponadto młodzież może korzystać od 2012 roku z rozbudowywanego kompleksu sportowego wraz z boiskiem Orlik 2012^[24]. W jego skład wchodzi również bieżnia 60 m, pole do pchnięcia kulą, urządzenia rekreacyjne tzw. „siłownia pod chmurką”, plac zabaw. Dodatkowo kompleks wyposażono w trybuny^[25].

Przypisy

Bibliografia

• Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury, przewodnik. Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 44–45
• „Kraina Kanału Elbląskiego” Przewodnik turystyczny, ISBN 978-83-7560-075-9.
• PawełP. Jaskółowski PawełP., Miłomłyn 1990-2010, Miłomłyn: Paweł Jaskółowski, 2013, ISBN 978-83-937157-0-1, OCLC 860446053 .
• Miłomłyn 1335-2015 – folder wydany z okazji rocznicy uzyskania praw miejskich

Linki zewnętrzne

• Miłomłyn al. Liwski młyn i Miłomłynek, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 437 .