Michał Czajkowski (duchowny)

Michał Czajkowski
Michał Franciszek Czajkowski
Data i miejsce urodzenia

3 października 1934
Chełmża

Proboszcz parafii w Zgorzelcu
Okres sprawowania

1972–1976

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

rzymskokatolicki

Prezbiterat

15 czerwca 1958

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski

Michał Czajkowski (ur. 3 października 1934 w Chełmży) – polski duchowny katolicki, prezbiter archidiecezji wrocławskiej, profesor nauk teologicznych, specjalista w zakresie biblistyki Nowego Testamentu, ekumenista, były współprzewodniczący Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów, były członek Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej (2000–2006). Był tajnym współpracownikiem UB/SB. Pierwszy okres współpracy trwał półtora miesiąca w roku 1956, drugi od 1960 do 1984. Jest jedynym duchownym Kościoła katolickiego w Polsce, który przyznał się do współpracy ze Służbą Bezpieczeństwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Życiorys

Michał Czajkowski urodził się 3 października 1934 roku w Chełmży, w wielodzietnej rodzinie, jako syn Teofila i Marii. Ojciec był kolejarzem. Szkołę podstawową rozpoczął w Sierpcu, a ukończył w Świdwinie. Maturę zdał w Gorzowie Wielkopolskim[1].

Studia rozpoczął w 1953 w Wyższym Metropolitalnym Seminarium Duchownym we Wrocławiu. Studiował również na KUL w Lublinie, Papieskim Instytucie Biblijnym i Papieskim Uniwersytecie św. Tomasza w Rzymie (1960–1964) oraz w École biblique et archéologique française w Jerozolimie (1964–1966). Doktorat zrobił w roku 1966 na Papieskim Uniwersytecie Świętego Tomasza z Akwinu (nostryfikowany na ATK w 1977 roku). Habilitację zrobił w 1987 roku, w 1992 roku został profesorem ATK, w 1997 roku został profesorem zwyczajnym[1].

Święcenia kapłańskie przyjął 15 czerwca 1958 roku z rąk bp. Bolesława Kominka. W latach 1958–1959 był wikariuszem i katechetą w Oleśnicy, w latach 1967–1972 wykładowcą Wyższego Seminarium Duchownego, rektorem kościoła św. Marcina i duszpasterzem we Wrocławiu, w latach 1972–1976 proboszczem parafii w Zgorzelcu, zaś od 1976 do emerytury był kierownikiem Katedry Teologii Ekumenicznej Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego (dawniej ATK) w Warszawie[2].

Pisał korespondencje z obrad II soboru watykańskiego dla „Tygodnika Powszechnego”. Był założycielem Wspólnoty św. Marcina we Wrocławiu[1].

Jest autorem wielu publikacji z zakresu teologii biblijnej. Był także członkiem Komisji Episkopatu Polski do spraw Dialogu z Niewierzącymi oraz Komisji Episkopatu Polski do spraw Dialogu z Judaizmem. W latach 2003–2005 był kierownikiem Katedry Egzegezy i Teologii Biblijnej Starego Testamentu na Uniwersytecie Szczecińskim. Członek Collegium Invisibile[3].

Był recenzentem licznych awansów profesorskich, rozpraw habilitacyjnych na ATK, PAT, ChAT, KUL i kilku innych uczelni. Wypromował wielu doktorów, zrecenzował kilkadziesiąt doktoratów. Pod jego kierunkiem napisano około stu prac magisterskich i licencjackich, zrecenzował podobną liczbę prac magisterskich i licencjackich[4].

W latach 1984–2006 był asystentem kościelnym miesięcznika „Więź” oraz współpracownikiem „Tygodnika Powszechnego”[5]. Od marca 2009 roku ponownie został autorem publikującym na łamach Tygodnika Powszechnego[6].

Biblista i ekumenista

Czajkowski jest przede wszystkim biblistą, polem zainteresowań są Ewangelie synoptyczne i Apokalipsa. Zajmował się też rolą Biblii w duszpasterstwie oraz nowymi metodami biblijnymi. Dziełem pionierskim na skalę światową była jego książka o charakterze eksperymentalnym Egzystencjalna lektura Biblii (1993)[7]. Wyjaśnia w niej dlaczego potrzebna jest egzystencjalna lektura Biblii. Różnorodne skojarzenia i nadzieje egzystencjalne może wywoływać lektura Biblii. Powstała w końcu XIX wieku egzegeza historyczno-krytyczna prawie nie dostrzegała egzystencjalnych wartości Biblii. Zwrócił na nie uwagę Rudolf Bultmann, od którego Czajkowski jest po części zależny, ale wypracował własną oryginalną metodę. W Agendach liturgicznych (1994, 1995, 1996) komentuje teksty biblijne i za każdym razem usiłuje odtworzyć Sitz im Leben. Książka I Ty zrozumiesz Pismo Święte doczekała się kilkunastu pozytywnych recenzji. W książce tej przekonuje, że lekturę Biblii należy wspierać pewnym zasobem wiedzy[8].

Jako ekumenista koncentruje się na biblijnych podstawach ekumenizmu, o czym pisał wielokrotnie w swoich publikacjach[8]. Był jednym z tłumaczy Ekumenicznego Przekładu Przyjaciół[9]. Jest to prywatna inicjatywa ekumeniczna, której celem było zachęcenie Kościołów do utworzenia oficjalnego przekładu ekumenicznego. Zorganizował na ATK cztery sympozja ekumeniczne, współorganizował sympozja ekumeniczne ATK, ChAT-u i KUL-u[10]. Jego zdaniem różnica pomiędzy katolikami a protestantami polega na tym, że katolicy wierzą w to, co Kościół uczy o Chrystusie, a protestanci wierzą tylko w to, co Biblia uczy[11].

Zaangażowany też był w dialog żydowski, co w jego przypadku również miało podłoże biblijne. Czajkowski pisał o nieodwracalności Starego Przymierza, o żydowskości Chrystusa. Wykazywał wielką troskę o przezwyciężenie drzemiących w polskim społeczeństwie stereotypów[4]. Uważa, że wszelki antysemityzm jest zaprzeczeniem chrześcijaństwa i uderza w samego Chrystusa[12]. W 2018 roku ze względu na zaangażowanie w dialog chrześcijańsko-żydowski przyznano mu Nagrodę im. ks. Stanisława Musiała[13].

Współpraca z organami bezpieczeństwa PRL

Do pierwszego kontaktu Czajkowskiego z aparatem bezpieczeństwa doszło podczas jego nauki w Wyższym Seminarium Duchownym w Gościkowie-Paradyżu. 28 czerwca 1956 roku znalazł się w Poznaniu zaraz po głównej fazie demonstracji i walk, gdy trwała tam jeszcze akcja wojska i milicji przeciw demonstrantom. Chodząc w sutannie, obserwował wydarzenia. 13 lipca 1956 roku został wezwany w sprawie meldunkowej na milicję i skierowany do UB. Podczas rozmowy kleryk Czajkowski wymienił alumnów, którzy poprzednio należeli do ZMP, opowiedział też o rozbieżnościach i napięciach pomiędzy niektórymi księżmi. Po rozmowie podpisał zobowiązanie współpracy. Werbunek został dokonany w celu rozpracowania osób oraz rozeznania sytuacji panującej w Wyższym Seminarium Duchownym w Gościkowie i Gorzowie. 28 sierpnia Czajkowski listownie odwołał współpracę[5].

W sierpniu 1960 roku Czajkowski został zwerbowany po raz drugi. Otrzymał pseudonim „Jankowski”. Tym razem esbecy posłużyli się wobec niego szantażem na tle obyczajowym. Od połowy października do końca grudnia 1960 roku Mieczysław Mrozowicz, funkcjonariusz SB, odbył 8 spotkań z TW „Jankowskim”, wydobywając od niego informacje i pisemne charakterystyki dotyczące kilkudziesięciu księży. Część przekazanych informacji miała charakter neutralny. Informował jednak również o „napięciach między księżmi, nadmiernym zamiłowaniu do gry w karty, alkoholu czy innych słabościach i problemach”[5].

Informował o sytuacji na KUL. Podczas pobytu w Rzymie (1961–1962) korespondował ze swym oficerem prowadzącym, ale nie podawał istotnych wiadomości. Następnie kontakt z „Jankowskim” przejął wywiad MSW. Raporty z tego okresu dotyczyły polskich księży w Rzymie. Po powrocie do Polski Czajkowski był wykładowcą wrocławskiego seminarium duchownego i dostarczał informacji na temat Kościoła we Wrocławiu, w tym o napięciach wśród duchowieństwa. W 1972 roku został proboszczem parafii w Zgorzelcu i jego kontakty z SB osłabły. Po przeniesieniu do Warszawy w 1976 roku i podjęciu pracy na ATK, informował o sytuacji na tej uczelni. W tym okresie ks. Czajkowski utrzymywał luźne kontakty z kręgami opozycyjnymi. Ostatnim jego oficerem prowadzącym był Adam Pietruszka (w latach 1977–1984). Za swoją współpracę ksiądz pobierał pieniądze[5].

28 października 1984 roku Czajkowski zerwał współpracę. Powodem było morderstwo ks. Popiełuszki, w które był uwikłany jego oficer prowadzący. Czajkowski oświadczył Pietruszce, że spotyka się z nim tylko po to, aby mu powiedzieć, „iż za śmierć brata w kapłaństwie nie może być u niego żadnego wybaczenia. To jest zbrodnia kainowa, której kapłan rozgrzeszyć nie może”[5].

Ujawnienie współpracy

17 maja 2006 „Życie Warszawy”, opierając się na dokumentach SB, przechowywanych w Instytucie Pamięci Narodowej i przebadanych przez tamtejszych historyków, podało, że w latach 1960–1984 ksiądz Czajkowski, jako tajny współpracownik „Jankowski”, współpracował ze Służbą Bezpieczeństwa. Jan Żaryn, historyk IPN, zarzucił mu, że donosił na arcybiskupa wrocławskiego Bolesława Kominka, księdza Jerzego Popiełuszkę, Jacka Kuronia i Jana Józefa Lipskiego[14]. Opinię Żaryna podtrzymał Tadeusz Witkowski. Adam Pietruszka miał uważać duchownego za jednego z najbardziej wartościowych agentów ulokowanych przez SB wśród kleru[15]. Specjalny raport na temat jego działalności opracowali również redaktorzy miesięcznika „Więź”, korzystając zarówno z materiałów zgromadzonych w IPN, jak też z rozmów z samym duchownym i niektórymi osobami, na które miał donosić. Równocześnie z publikacją wniosków z raportu, ksiądz Czajkowski wydał oświadczenie, w którym przyznał się do części zarzucanych mu czynów, jednocześnie stanowczo negując wiele zawartych w jego aktach informacji[16]:

Wina moja jest bezsporna. Trudno to 24-letnie uwikłanie tłumaczyć tylko epoką, naiwnością, lękiem, zbytnią swobodą wypowiedzi. Dałem dowód słabości charakteru. To, co się dzieje od kilku tygodni wokół mojej osoby, także interpretacje niesprawiedliwe i obraźliwe, traktuję jako zasłużoną pokutę[16].

W 2007 roku Tadeusz Witkowski przyznał, że do teczki ks. Czajkowskiego włożono też materiały pochodzące od innego tajnego współpracownika (ps. „Ignacy”)[17]. W 2009 roku ks. Czajkowski ponownie oświadczył, że nigdy nie donosił na ks. Jerzego Popiełuszkę, abpa B. Kominka, J. Kuronia i J.J. Lipskiego[18].

Redakcja „Więzi” powołała zespół badawczy, do którego weszli: Andrzej Friszke, Anna Karoń-Ostrowska, Zbigniew Nosowski i Tomasz Wiścicki. Ustalono, że do współpracy ks. Czajkowski został nakłoniony przy pomocy szantażu, najpierw w roku 1956 i ponownie w roku 1960[5].

Środowisko związane z Radiem Maryja wykorzystało fakt współpracy do ataków na ks. Czajkowskiego. Sebastian Karczewski podał w wątpliwość rzetelność Raportu sporządzonego przez współpracowników „Więzi”. Jego zdaniem „autorzy próbowali zminimalizować lub usprawiedliwić winę ks. Czajkowskiego”[19].

Po ujawnieniu współpracy ks. Czajkowski usunął się z życia publicznego[20]. W roku 2017 Józef Puciłowski ocenił, że Czajkowski jest jedynym kapłanem, „który przyznał się do współpracy z SB i przeprosił za to”[21]. Przez 12 lat nie otrzymał żadnej nagrody czy wyróżnienia. W 2018 roku przyznano mu Nagrodę im. ks. Stanisława Musiała. Spowodowało to wznowienie ataków na ks. Czajkowskiego[13].

Publikacje

W roku 2014 miał w swoim dorobku 1074 publikacji, w tym 23 książki[22].

  • Słowo blisko ciebie: wędrowało po Biblii i biblistyce, Warszawa 1983.
  • Apokalipsa jako księga profetycznego orędzia napomnienia, pokrzepienia i nadziei, Wrocław 1987.
  • Lud Przymierza, Warszawa 1992.
  • Egzystencjalna lektura Biblii, Lublin 1993.
  • Agenda Liturgiczna Maryi Niepokalanej, 1995, 1996, 1997.
  • Z komentarzami biblijnymi na każdy dzień roku. Rok C, Wrocław 1994.
  • Z komentarzami biblijnymi na każdy dzień roku. Rok A, Wrocław 1995.
  • Z komentarzami biblijnymi na każdy dzień roku. Rok B, Wrocław 1997.
  • I ty zrozumiesz Pismo Święte. Pierwsze wtajemniczenie w Biblię, Warszawa 1996.
  • Galilejskie spory Jezusa. Struktura kerygmatyczna Mk 2.1–3.6, Warszawa 1997.
  • W drodze do Jerozolimy, Warszawa 1996.
  • Co nas łączy? ABC relacji chrześcijańsko-żydowskich, Warszawa 2003.
  • Żydzi i chrześcijanie. Wspólne dziedzictwo wiary, Toruń 2004.

Nagrody i odznaczenia

Przypisy

  1. ↑ a b c Warzecha 2004 ↓, s. 13.
  2. ↑ Warzecha 2004 ↓, s. 13–14.
  3. ↑ Lista tutorów Collegium Invisibile. ci.edu.pl. [dostęp 2011-04-02].
  4. ↑ a b Warzecha 2004 ↓, s. 16.
  5. ↑ a b c d e f Karoń-Ostrowska i in. 2006 ↓, s. 81–140.
  6. ↑ Blinkiewicz 2008 ↓.
  7. ↑ Warzecha 2004 ↓, s. 14.
  8. ↑ a b Warzecha 2004 ↓, s. 15.
  9. ↑ Wojciechowska 2013 ↓, s. 28–31.
  10. ↑ Warzecha 2004 ↓, s. 15–16.
  11. ↑ Czajkowski 1988 ↓, s. 168.
  12. ↑ Dialog Przymierza, Ks. Michał Czajkowski Dialog.org.
  13. ↑ a b Redakcja „Więzi” 2018 ↓.
  14. ↑ wp.pl: Ks. Czajkowski donosił na Kuronia i Popiełuszkę – twierdzi historyk IPN (pol.). [dostęp 2009-03-26].
  15. ↑ Witkowski 2006 ↓.
  16. ↑ a b Czajkowski 2006 ↓, s. 141.
  17. ↑ Witkowski 2007 ↓.
  18. ↑ Czajkowski 2009 ↓, s. 156–158.
  19. ↑ Karczewski 2007 ↓.
  20. ↑ Bartmiński 2013 ↓, s. 176.
  21. ↑ Bongowski 2017 ↓.
  22. ↑ Boniecki 2014 ↓.
  23. ↑ Postanowienie Prezydenta RP z dnia 5 lipca 2004 r. o nadaniu orderów (ang.). infor.pl. [dostęp 2017-11-25].
  24. ↑ M.P. z 2005 r. nr 1, poz. 6.
  25. ↑ Ks. prof. Michał Czajkowski i Urszula Antosz-Rekucka laureatami nagrody im. księdza Stanisława Musiała za rok 2017 (pol.). przymierze.krakow.pl. [dostęp 2021-08-06].
  26. ↑ UM Świdwin: Honorowi Obywatele Świdwina (pol.). swidwin.pl. [dostęp 2021-08-06].

Bibliografia

  • Ks. prof. dr hab. Michał Franciszek Czajkowski, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [online] [dostęp 2020-02-08].
  • S. Bartmiński: Przemyscy księża Rocznik 1959. T. cz. II. Krasiczyn: 2013, s. 176.
  • Anita Blinkiewicz: Ks. Czajkowski wraca na łamy katolickiej prasy. tvp.info, 29.12. 2008.
  • Ryszard Bongowski. Józef Puciłowski OP: Smrodek pozostał. „Więź”, 27 listopada 2017. 
  • Adam Boniecki. Cegła księdza Michała. „Tygodnik Powszechny”, 06.09 2014. 
  • M. Czajkowski. Nie donosiłem na Ks. Popiełuszkę. „Więź”. Numer 7, s. 156–158, 2009. 
  • Michał Czajkowski. Pismo Święte a ekumenizm. „Studia Theologica Varsaviensia”. 26/1, s. 164–179, 1988. 
  • Michał Czajkowski. Oświadczenie. „Więź”. Nr 7–8, s. 141, 2006. 
  • Sebastian Karczewski: W krzywym zwierciadle. RadioMaryja.pl, 11 lipca 2007.
  • Anna Karoń-Ostrowska, Andrzej Friszke, Zbigniew Nosowski, Tomasz Wiścicki. T.W. „Jankowski”. Historia współpracy. „Więź”. Nr 7–8, s. 81–140, 2006. 
  • Grzegorz Polak: Kto jest kim w Kościele katolickim?. Warszawa: KAI, 1996. ISBN 83-905125-0-5.
  • Redakcja „Więzi”. Sprawa ks. Czajkowskiego. Wina, pokuta i…?. „Więź”, 2 marca 2018. Sprawdź autora:1.
  • Julian Warzecha: Życiorys i sylwetka Jubilata. W: Słowo pojednania. Księga Pamiątkowa z okazji siedemdziesiątych urodzin Księdza Michała Czajkowskiego. red. J. Warzecha. Warszawa: Więź, 2004, s. 13–17. ISBN 83-88032-75-5.
  • Tadeusz Witkowski. Ksiądz Czajkowski agentem bezpieki. „Życie Warszawy”, 17 maja 2006. 
  • Tadeusz Witkowski. Agent Ignacy. „Wprost”. Numer 2, 2007. 
  • Kalina Wojciechowska. Ekumeniczny przekład Przyjaciół. „Jednota”. NR 1, s. 28–31, 2013. 

Linki zewnętrzne