Michał Fryderyk Czartoryski

Fryderyk Michał Czartoryski

Michał Fryderyk Czartoryski, portret pędzla Louis de Silvestre'a
(c) Bastian, CC BY 3.0 Pogoń Litewska
Rodzina	Czartoryscy herbu Pogoń Litewska
Data i miejsce urodzenia	26 kwietnia 1696 Klewań
Data i miejsce śmierci	13 sierpnia 1775 Warszawa
Ojciec	Kazimierz Czartoryski
Matka	Izabela Elżbieta Morsztyn
Żona	Eleonora Monika Waldstein
Dzieci	Antonina Konstancja Aleksandra Antoni
Odznaczenia

Fryderyk Michał Czartoryski^[1] (ur. 26 kwietnia 1696 w Klewaniu, zm. 13 sierpnia 1775 w Warszawie), książę na Klewaniu i Żukowie, kanclerz wielki litewski od 1752, podkanclerzy litewski od 1724, kasztelan wileński od 1722, podstoli wielki litewski od 1720, starosta grodzieński, łucki, uświacki, jurborski, homelski, kupiski i pieniański, współzałożyciel i przywódca Familii.

Lata wczesne i młodość

Michał Czartoryski dzieciństwo spędził na Wołyniu i po części w Prusach. Odebrał bardzo staranne wykształcenie o zabarwieniu francuskim. Był uczniem pojętnym i bystrym. Zasobem wiedzy przewyższał swojego brata Augusta^[2]. Około 1714 wraz z bratem i z nauczycielem wyjechał do Francji, a następnie do Florencji i Rzymu. Od wczesnej młodości zaczął współpracować z dworem Augusta II u boku ówczesnego pierwszego ministra i feldmarszałka Jakuba Henryka Fleminga^[3]. Był posłem na sejm 1722 roku z województwa trockiego^[4]. Poseł na sejm z limity 1719/1720 roku z województwa wołyńskiego^[5].

Familia

Michał Czartoryski był współzałożycielem i przywódcą stronnictwa politycznego Familii. Był członkiem konfederacji generalnej zawiązanej 27 kwietnia 1733 roku na sejmie konwokacyjnym^[6]. Wraz z innymi członkami stronnictwa w 1733 roku podpisał elekcję Stanisława Leszczyńskiego^[7]. Po rezygnacji Leszczyńskiego z walki o koronę polską zabiegał o zaufanie i przychylność króla Augusta III. Był współtwórcą reorientacji poglądów Familii w polityce zagranicznej. Dbał o ugruntowanie wpływów w kraju i budowanie stronnictwa prorosyjskiego. Był przekonany, że tylko przy pomocy Rosji i imperatorowej Katarzyny II będzie można przeprowadzić konieczne reformy i przeciwdziałać zaborczej polityce Prus, króla Fryderyka II. Wśród koniecznych reform mówiono w obozie Familii o konieczności zmian w formule obrad sejmowych, o konieczności podniesienia wartości legislacyjnej sejmu, o ograniczeniu liberum veto^[8].

10 lipca 1737 roku podpisał we Wschowie konkordat ze Stolicą Apostolską^[9].

W latach 1732–1752 współpraca Familii z dworem królewskim układała się dobrze^[10]. Po 1756 sytuacja zmieniła się. Familia stanęła zdecydowanie w opozycji wobec partii dworskiej. W styczniu 1756 r. za pośrednictwem^[11] rosyjskiego sekretarza poselstwa w Warszawie Jana Rzyszczewskiego Michał Czartoryski zwrócił się do Rosji z prośbą o wsparcie polityczne dla Familii. Michał Czartoryski należał w tych latach do najpotężniejszych i najzdolniejszych ministrów Rzeczypospolitej^[12]. Praktycznie sam rządził Litwą. To u Michała Czartoryskiego mieściło się centrum propagandy i kontaktów politycznych Familii.

Zasady i poglądy polityczne

Michał Czartoryski pracował nad reformą sejmów i sejmików. Nie wahał się zmieniać sojuszników politycznych. Działał w myśl zasady: racja stanu jest racją klanu. Bronił przede wszystkim interesów politycznych Familii. Mówił często o konieczności reformy szkolnictwa narodowego^[12]. Był mistrzem propagandy. Do realizacji własnych celów umiał zaprząc całe rzesze współpracowników. Cenił ludzi energicznych i wartościowych. Konsekwentnie obsadzał urzędy i starostwa litewskie. Potrafił promować i awansować ludzi zdolnych o innych niż swoje własne poglądach politycznych. Był dobrym, cierpliwym i bezstronnym sędzią^[13]. Dysponował największym spośród swego środowiska doświadczeniem i wyobraźnią polityczną^[14]. Znał jak nikt inny szlachecki naród i jego konserwatyzm polityczny i społeczny. Umiał nim manipulować. Kadził Radziwiłłom, zyskiwał Sapiehów i Ogińskich, zaprawiał Sosnowskich i Przeździeckich; znał jakoby z imienia i nazwiska sto tysięcy szlachty, jej interesy i aspiracje; uparcie rekomendował królowi zdolnych do wakansów, o sobie niewiele pamiętając^[15].

Michał Czartoryski cieszył się uznaniem zarówno w kraju, jak i zagranicą. W tym samym stopniu budził szacunek, co lęk. I podobnie jak jego brat August dbał o dobre imię wśród swoich stronników i szlachty. Estymę żywili dla niego nawet zaborcy^[16]. Na wieść o jego śmierci ambasador rosyjski miał powiedzieć, że nie ma już teraz nikogo w Warszawie, przed kim można by uchylić kapelusza^[17]. Zdaniem króla Stanisława Augusta, umiał wśród swych politycznych oponentów wzbudzić przekonanie, że jest wybitnym graczem politycznym, że właśnie on jest popierany przez opinię publiczną^[16].

Dalsze losy

20 kwietnia 1764 roku podpisał list dziękczynny do Katarzyny II za wprowadzenie wojsk rosyjskich^[18]. Był członkiem konfederacji generalnej Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1764 roku^[19]. Był konsyliarzem konfederacji generalnej 1764 roku^[20]. Był elektorem Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1764 roku z województwa brzeskolitewskiego^[21].

W 1766 roku był komisarzem Komisji Menniczej^[22].

23 października 1767 wszedł w skład delegacji Sejmu, wyłonionej pod naciskiem posła rosyjskiego Nikołaja Repnina, powołanej w celu określenia ustroju Rzeczypospolitej^[23]. Członek konfederacji 1773 roku^[24]. Jako członek delegacji na Sejmie Rozbiorowym 1773-1775 był przedstawicielem opozycji^[25]. 18 września 1773 roku podpisał traktaty cesji przez Rzeczpospolitą Obojga Narodów ziem zagarniętych przez Rosję, Prusy i Austrię w I rozbiorze Polski^[26].

Odznaczenia

• Order Orła Białego (1726, Polska)^[27]
• Order św. Andrzeja (1754, Rosja)^[27][28]
• Order Orła Czarnego (1764, Prusy)^[27]

Drzewo genealogiczne

Potomstwo

Jego żoną była Eleonora Monika Waldstein (1712–1795), córka Jana Antoniego Waldsteina i Anny Waldstein, którą poślubił 30 października 1726. Para miała razem 3 córki i syna:

• Antonina (1728–26 lutego 1746, Warszawa), dnia 13 lutego 1744 w Warszawie poślubiła Jerzego Flemminga,
• Konstancja (1729–1749), druga żona Jerzego Flemminga, zmarła na ospę.
• Aleksandra (1730–1798),
• Antoni (1732–1753).

Przypisy

Bibliografia

• Władysław Konopczyński, Michał Fryderyk Czartoryski, w: Polski Słownik Biograficzny, t. IV, Kraków 1938 s. 288–294.
• Krystyna Zienkowska, Stanisław August Poniatowski, Wrocław 1998.
• Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej Szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991.
• Marcin Matuszewicz, Diariusz życia mego, tom 1 1714–1757, oprac. B. Królikowski, Warszawa 1986.
• Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, tom I, oprac. W. Zawadzki, Warszawa 1963.
• Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, tom II, oprac. W. Zawadzki, Warszawa 1963.
• Kazimierz Waliszewski, Potoccy i Czartoryscy. Walka stronnictw i programów politycznych. Przed upadkiem Rzeczypospolitej 1734–1763, Kraków 1887.
• Emanuel Rostworowski, O polską koronę. Polityka Francji w latach 1725–1733, Wrocław 1958.

Linki zewnętrzne

• Mowy i pisma Michała Fryderyka Czartoryskiego w bibliotece Polona