Michał Kajka
 | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Narodowość | |
| Dziedzina sztuki | |
| Muzeum artysty | |
| Odznaczenia | |
 | |
Michał Kajka (również Kayka, ps. „Prawdziński”, „Obserwator spod Ełku”, ur. 27 września 1858 w Skomacku Wielkim, zm. 22 września 1940 w Orzyszu) – mazurski poeta ludowy, artysta, działacz mazurski, bojownik na rzecz polskości Mazur.
Życiorys
Pochodził z rodziny chłopskiej, był najstarszym synem kilkumorgowego wyrobnika wiejskiego Frycza i Justyny z Zawadzkich. Miał jednak możliwość już w siódmym roku życia uczęszczać na naukę do nauczyciela Owczarka, następnie Jasińskiego, a trzy lata później do szkoły ludowej w Rostkach. Później wiedzę zdobywał jako samouk.
Po skończeniu szkoły ludowej pracował jako parobek u bogatszych chłopów, nauczył się ciesielstwa i murarstwa; zawody te wykonywał później do końca życia. Od 1883 mieszkał na stałe w Ogródku koło Ełku wraz z żoną Wilhelminą z Karasiów (zm. 1937).
Od ok. 17. roku życia pisał wiersze w języku polskim. Poznał znanego pisarza mazurskiego Marcina Gerssa. Pierwsze utwory poetyckie opublikował w „Mazurze” Jana Karola Sembrzyckiego (1884), w 1886 ogłosił korespondencję w „Nowinach Śląskich”. W kolejnych latach jego wiersze ukazywały się w „Mazurze”, „Gazecie Ludowej” (Ełk), „Mazurskim Przyjacielu Ludu”. W roku 1883 osiadł na własnym gospodarstwie we wsi Ogródek pod Ełkiem. Jednocześnie rozpoczął działalność społeczną i polityczną. Od 1890 zajmował się biblioteką Towarzystwa Czytelni Ludowych w Ogródku, był w gronie założycieli Mazurskiej Partii Ludowej (1896), w 1907 uczestniczył w spotkaniu polskich działaczy z Mazur i Wielkopolski w Szczytnie. Działał także na rzecz sprawy polskiej w okresie plebiscytu, a w kolejnych latach w Zjednoczeniu Mazurskim i Związku Polskich Towarzystw Szkolnych. Na licznych spotkaniach narodowych deklamował swoje wiersze. Już w 1897 określony przez Niemców mianem „zatwardziałego Polaka”, od lat 30. znajdował się pod stałą obserwacją narodowych socjalistów. Uniemożliwiono mu m.in. udział w wycieczce Mazurów do Polski w 1930, Melchior Wańkowicz w 1935 odwiedził Ogródek, ale rozmówił się jedynie z żoną Kajki. Poeta mazurski w ostatnich latach życia część utworów ogłaszał anonimowo. Był związany z ewangelickim ruchem gromadkarskim. Został pochowany w miejscowości Ogródek pod Ełkiem.
Twórczość
Część uratowanych w 1945 rękopisów poety znajduje się w Stacji Naukowej Polskiego Towarzystwa Historycznego w Olsztynie, część zaś w dziale rękopisów Biblioteki PAN w Krakowie. Przyczynił się do utrwalenia polskości na Mazurach. Jego utwory cechuje ogromne umiłowanie ojczystej ziemi, ludu mazurskiego i jego spraw. Poeta dotyka często w tych utworach różnych problemów życia religijnego Mazurów, znajdując i przy tym okazję do upomnienia się o krzywdę ojczystego języka. Za życia doczekał się zbioru Pieśni mazurskie (1927), który ukazał się dzięki staraniom Emilii Sukertowej-Biedrawiny nakładem redakcji „Gazety Mazurskiej” i „Mazura”.
Bibliografia twórczości Michała Kajki:
- Wybór wierszy, wybór i posł. Igor Sikirycki, przedm. Władysław Gębik, Warszawa 1954.
- Wiersze wybrane, wybór i przedm. Władysław Gębik, Olsztyn 1958.
- Z duchowej mej niwy..., wiersze zebrali i oprac. Janusz Jasiński, Tadeusz Oracki, Olsztyn 1982.
- Gedichte (red.) Zbigniew Chojnowski, [przekł. na język polski] Michał Szalonek, Berlin 2003.
- Treny mazurskie, wybór i posł. Joanna Chłosta-Zielonka, Warszawa 2003.
- Mały kancjonał mazurski i opowieści ucieszne, oprac. filologiczne i wstęp Zbigniew Chojnowski, Olsztyn 2008.
- Pieśni mazurskie, do dr. podał i wstępem opatrzył Janusz Jasiński, Ogródek [Dąbrówno] 2014.
Upamiętnienie
- Pośmiertnie odznaczony Krzyżem Orderu Odrodzenia Polski (1945).
- W trakcie uroczystych obchodów 100-lecia urodzin uhonorowany pomnikiem w głównym reprezentacyjnym parku w Ełku oraz muzeum w Ogródku.
- Jego imieniem nazwano ulice w prawie wszystkich mazurskich miastach: w Ełku, Giżycku, Szczytnie, Piszu, Iławie, Olecku, Nidzicy, Gołdapi, Węgorzewie, Działdowie, Orzyszu, Białej Piskiej, Mikołajkach i Pasymiu oraz plac w Mrągowie. Jego imię nosi także jedna z ulic w Nowej Wsi Ełckiej i Kalinowie. Poza Mazurami ulice M. Kajki można spotkać m.in. w Warszawie, Poznaniu, Kętrzynie, Białymstoku, Olsztynie, Elblągu, Koszalinie, Olsztynku, Kole, Bartoszycach i w Bisztynku na Warmii.
- W warszawskim Aninie przy ul. Kajki mieści się szkoła jego imienia – Szkoła Podstawowa nr 218 im. Michała Kajki.
- Liczne odniesienia do postaci Michała Kajki można odnaleźć w powieści dla młodzieży Pan Samochodzik i złota rękawica autorstwa Zbigniewa Nienackiego.
- Jego imieniem nazwano Kajkowo dawną wieś Buchenwald.
- W elbląskiej dzielnicy Rakowo znajduje się powstały w latach 30. XX wieku Park im. M. Kajki, przed drugą wojną światową znany pod nazwą "Różany Ogród".
- Na poznańskim Dębcu, do 1999 roku istniała szkoła podstawowa nr 49 im. Michała Kajki (nadanie imienia w r. 1960). Została zlikwidowana, w jej miejscu powstało Gimnazjum nr 43.
- Od 2005 organizowany jest Ogólnopolski Konkurs Poetycki im. Michała Kajki.
Bibliografia
- Tadeusz Oracki, Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla XIX i XX wieku (do 1945 roku), Warszawa 1983
- Melchior Wańkowicz, Na tropach Smętka, 1936
- Zbigniew Chojnowski, Michał Kajka. Poeta mazurski, Olsztyn 1992.
Linki zewnętrzne
- Oficjalna witryna Michała Kajki
- Janusz Jasiński: Spory o polskość mazurskiego poety Michała Kajki. "Acta Cassubiana"
- Publikacje Michała Kajki w bibliotece Polona
Media użyte na tej stronie
Orzysz. Kamień poświęcony Michałowi Kajce
Pieśni Mazurskie autorstwa Michała Kajki - wyd. z 1927r.
Michał Kajka - polski poeta mazurski.