Michał Kazimierz Pac

Michał Kazimierz Pac

Gozdawa
Rodzina	Pacowie herbu Gozdawa
Data urodzenia	ok. 1624
Data i miejsce śmierci	4 kwietnia 1682 Waka koło Wilna
Ojciec	Piotr Pac

Michał Kazimierz Pac

Michał Kazimierz Pac herbu Gozdawa (ur. ok. 1624, zm. 4 kwietnia 1682 w Wace pod Wilnem) – hetman polny litewski w latach 1663-1667 i hetman wielki litewski w latach 1667-1682, wojewoda wileński od 1669, kasztelan wileński w latach 1667-1669^[1], ekonom mohylewski w latach 1664-1682^[2].

Życiorys

Uczestniczył za panowania króla Jana Kazimierza w wojnach ze wszystkimi wrogami Rzeczypospolitej. W 1649 odznaczył się w walkach przeciwko Chmielnickiemu. W 1658 mianowany pułkownikiem królewskim, w 1659 cześnikiem wielkim litewskim, a następnie oboźnym wielkim litewskim i regimentarzem wojsk koronnych. Podczas potopu prowadził kampanię w Kurlandii przeciwko Szwedom. W 1663 stłumił bunt żołnierzy, którzy doprowadzili do śmierci hetmana polnego litewskiego Wincentego Gosiewskiego. Między innymi dzięki temu w tymże roku otrzymał urząd wojewody smoleńskiego i buławę hetmańską po Gosiewskim.
Na początku 1664 roku wziął udział w prowadzonej przez króla Wyprawie zadnieprzańskiej oraz podjął samodzielne działania militarne przeciwko Rosjanom okupującym Litwę odnosząc w czerwcu zwycięstwo w bitwie pod Witebskiem oraz walcząc pod Szkłowem.

W czasie rokoszu Lubomirskiego stanął po stronie króla Jana Kazimierza, lecz w czasie bitwy pod Mątwami nie wziął udziału w boju. Mimo to wkrótce (1667) uzyskał buławę hetmana wielkiego litewskiego.

Na sejmie abdykacyjnym 16 września 1668 roku podpisał akt potwierdzający abdykację Jana II Kazimierza Wazy^[3]. Był członkiem konfederacji generalnej zawiązanej 5 listopada 1668 roku na sejmie konwokacyjnym^[4]. Po abdykacji Jana II Kazimierza Wazy w 1668 roku, popierał kandydaturę do polskiej korony carewicza Fiodora^[5], zwolennik razem z Sobieskim stronnictwa profrancuskiego popierającego kandydaturę księcia d'Enghien do tronu polskiego, jednak w 1668 stał na Litwie na czele stronnictwa szlacheckiego popierającego Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Był elektorem Michała Korybuta Wiśniowieckiego w 1669 roku z województwa wileńskiego^[6], podpisał jego pacta conventa^[7]. W 1669 roku objął prestiżowy urząd wojewody wileńskiego i za panowania króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego miał duży wpływ na rządy w Rzeczypospolitej. Jako hetman przyczynił się do rozbudowy artylerii litewskiej, ale również wydania przepisów regulujących życie wewnętrzne wojska, przepisów dyscyplinarnych i sądowych. Był deputatem z Senatu do Rady Wojennej przy królu w 1673 roku^[8].

Jego stosunki z Janem Sobieskim były od początku zaostrzone, jako przeciwnika polityki profrancuskiej. Posunął się aż do tego, że pod Dubienką 16 października 1671 roku podczas wojny z Tatarami w latach 1666-1671 rozpuścił wojsko litewskie, aby uniemożliwić kontynuowanie zwycięskiej kampanii Janowi Sobieskiemu, co pośrednio doprowadziło do wojny z Turcją, która wybuchła rok później. Przystąpił do senatorsko-żołnierskiej konfederacji kobryńskiej 1672 roku^[9].

Podczas wyprawy chocimskiej w 1673 wszczął w wojsku litewskim bunt, który o mało nie skończył się odejściem Litwinów. Uczestniczył jednak w zwycięstwie pod Chocimiem, ale zaraz po bitwie odszedł wraz z wojskiem litewskim, nie pozwalając na wykorzystanie owoców zwycięstwa przez Sobieskiego.

Był członkiem konfederacji generalnej zawiązanej 15 stycznia 1674 roku na sejmie konwokacyjnym^[10]. W czasie elekcji 1674 roku popierał do korony polskiej cara Rosji Aleksego Michajłowicza^[11]. Elektor Jana III Sobieskiego z województwa wileńskiego w 1674 roku^[12], podpisał jego pacta conventa^[13]. Po elekcji Sobieskiego prowadził zażartą opozycję, wiążąc się z Carstwem Rosyjskim, Austrią i Brandenburgią. Głównie za jego sprawą nie doszło do skutku planowane przez Sobieskiego wystąpienie przeciw Wielkiemu Elektorowi w związku ze Szwecją celem odzyskania Prus Wschodnich.

Za jego życia (i głównie za sprawą jego ambicji) ród Paców osiągnął szczyty znaczenia, dominując na Litwie i spychając w cień Radziwiłłów i Sapiehów.

Fundacje

• Wzniósł pałac Paców przy ul. Wielkiej w Wilnie.
• Ufundował Kościół św. Piotra i Pawła w Wilnie na Antokolu. Tam też został pochowany - zgodnie z testamentem, pod schodami wejściowymi kościoła. Na płycie nagrobnej wprawionej w posadzkę wyryto napis Hic iacet peccator (tj. "Tu leży grzesznik"). Na froncie kościoła znajduje się napis Regina Pacis funda nos in pace (dosłownie: "Królowo pokoju umacniaj nas w pokoju", ale napis stanowi także grę słów nawiązującą do nazwiska fundatora).

Galeria

• 

  Michał Kazimierz Pac - miedzioryt Johanna Alexandra Bönera

• 

  Kościół św. Piotra i Pawła na Antokolu w Wilnie

• 

  Tapiseria herbowa hetmana Paca

• 

  Bęben turecki - przypuszczalne trofeum hetmana z 1673 roku złożone jako pamiątka w kościele św. Piotra i Pawła

• 

  Tablica hetmana w kościele św. Piotra i Pawła

Przypisy

Literatura

• Pacowie: materyjały historyczno-genealogiczne. pbc.biaman.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-12-03)]. / ułożone i wydane przez Józefa Wolffa. 1885, s. 123–137.
• Konrad Bobiatyński: Michał Kazimierz Pac - wojewoda wileński, hetman wielki litewski: działalność polityczno-wojskowa. Warszawa: wyd. Neriton, 2008. ISBN 978–83–7543-048-6.