Michał Korybut Wiśniowiecki

Michał Korybut Wiśniowiecki
Michał
Z Bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, ruski, pruski, mazowiecki, żmudzki, inflancki, smoleński, siewierski i czernichowski
Ilustracja
Wizerunek herbu
Faksymile
Król Polski
Okres

od 19 czerwca 1669
do 10 listopada 1673

Koronacja

29 września 1669

Poprzednik

Jan II Kazimierz Waza

Następca

Jan III Sobieski

Dane biograficzne
Dynastia

Wiśniowieccy

Data i miejsce urodzenia

31 maja 1640
Biały Kamień, Rzeczpospolita Obojga Narodów

Data i miejsce śmierci

10 listopada 1673
Lwów, Rzeczpospolita Obojga Narodów

Ojciec

Jeremi Wiśniowiecki

Matka

Gryzelda Zamoyska[1]

Żona

Eleonora Habsburżanka

Odznaczenia
Order Złotego Runa (Austria)
Pieczęć Michała Korybuta Wiśniowieckiego przy dokumencie, w którym Michał Wiśniowiecki król polski zaświadcza, iż posłowie miasta Poznania wzięli udział w jego elekcji
Koronacja Michała Korybuta Wiśniowieckiego
Daniel Schultz, Portret króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego z około 1669 roku
Ślub Michała Korybuta Wiśniowieckiego z Eleonorą Habsburg na Jasnej Górze w 1670 roku, malowidło z XVIII wieku w lunecie Sali Rycerskiej klasztoru jasnogórskiego

Michał Tomasz Wiśniowiecki[2] herbu Korybut, znany we współczesnej historiografii jako Michał Korybut Wiśniowiecki (ur. 31 maja 1640 w Białym Kamieniu[a], zm. 10 listopada 1673 we Lwowie) – król Polski i wielki książę litewski w latach 1669–1673 jako Michał I[b].

Syn wojewody ruskiego, księcia Jeremiego Wiśniowieckiego i Gryzeldy Zamoyskiej. Mąż Eleonory Habsburżanki, córki cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, króla Czech i Węgier Ferdynanda III Habsburga.

Dzieciństwo i młodość

Rodzice Michała poznali się prawdopodobnie we wrześniu 1637 roku, podczas uroczystości koronacyjnych Cecylii Renaty, żony króla Władysława IV Wazy[3]. Zaręczyny odbyły się bez rozgłosu 13 lutego 1638 roku (ponad miesiąc wcześniej, bo 7 stycznia zmarł ojciec Gryzeldy – Tomasz Zamoyski). Zaślubiny odbyły się w Zamościu 27 lutego 1639 roku[2].

W 1640 roku kilkutygodniowe niemowlę przewieziono do Zamościa, gdzie do 1642 wychowywał się w domu jego babki Katarzyny z Ostrogskich Zamoyskiej[2]. Później przebywał wraz z matką, czyli musiał przebywać w Łubnie i Przyłuce, a od 1646 roku w Białym Kamieniu i Wiśniowcu na Wołyniu. W 1648 roku opuścił wspomniane miejscowości i wraz z rodzicami pędził los egzulantów, czyli wygnańców z Kresów. W maju tego roku wraz z rodzicami wyjechał do Brahina. W następnych tygodniach przebywał w Turowie na Wołyniu, a od jesieni 1648 roku w twierdzy zamojskiej[2].

W 1651 roku zmarł jego ojciec. Większość majątku pozostawała w obcych rękach, majątki zaś na Rusi i Wołyniu zniszczone przez wojnę i zadłużone[2].

Początkowo znalazł się pod opieką biskupa wrocławskiego i płockiego królewicza Karola Ferdynanda Wazy, który tym samym miał się odwdzięczyć za pomoc, jaką rzekomo udzielił mu Jeremi w czasie starań o tron polski w 1648 roku[4]. Przebywał w rezydencji biskupów płockich w Broku, pobierając nauki u jezuitów. Prawdopodobnie po śmierci biskupa-protektora (9 maja 1655), przeszedł pod pieczę swego wuja, wówczas podczaszego koronnego, a z czasem wojewody sandomierskiego Jana Sobiepana Zamoyskiego, który dzięki swojej zamożności mógł mu zapewnić dalszą edukację. Wuj oddał go na dwór królewski Jana Kazimierza, gdzie Michał zyskał ogólną życzliwość i przychylność. Trudno orzec, czy wynikała ona z cech charakteru, czy ze względu na pamięć jego ojca[4].

W czasie potopu szwedzkiego wraz z parą królewską schronił się na zamku Oppersdorffów w Głogówku koło Prudnika na Śląsku. 18 listopada 1655 na polecenie króla Jana Kazimierza wyjechał do Nysy, gdzie pobierał nauki w Kolegium Jezuickim Carolinum, gdzie przebywał co najmniej do marca 1656 roku[4].

W 1656 roku dzięki wsparciu królowej Ludwiki Marii rozpoczął studia na Uniwersytecie Karola w Pradze. Wraz z nim przebywał preceptor Felicjan Dunin Wąsowicz, który listownie informował ordynata Zamoyskiego o postępach Michała w nauce. Królowa nie była do końca zadowolona z usług Dunina Wąsowicza, skoro w 1660 roku zarzucała mu nadmierne wydatki w związku z jego pobytem u boku Michała. Wówczas królowa zdecydowała o powrocie Michała do kraju, o jego dalszym losie zaś miała zdecydować wraz z opiekunem, w zależności od jego umiejętności. Przed 19 czerwca 1660 roku powrócił do Polski[5].

Wkrótce udał się na dwory w Dreźnie i Wiedniu. Tam też cieszył się szczególnymi względami cesarzowej wdowy Eleonory. Wówczas sięgnął po godność pułkownika, a może nawet szambelana cesarskiego. Wówczas prawdopodobnie poznał swoją przyszłą żonę – Eleonorę, która wówczas liczyła kilka lat (ur. 1653). Tam też podszkolił swoją znajomość łaciny, niemieckiego, włoskiego i francuskiego[6].

Władał wieloma językami: łaciną, niemieckim, francuskim, włoskim, hiszpańskim, tatarskim, tureckim i zapewne ruskim[7], jednak jego talenty tak ocenił jeden z historyków[8]:

Pierwszy spadkobierca Wazów mówił ośmioma językami, ale w żadnym z nich nie miał nic ciekawego do powiedzenia. Szkoda słów na jego bliższą charakterystykę. Dość powiedzieć, że Michał Korybut, wybrany wbrew własnej woli, jedynie ze względu na swą przeciętność i na pamięć ojca, Jeremiego, okazał się w purpurze monarszej zupełnym zerem, bezmyślnym samolubem, którego wyłączną troską było nie dać się zdetronizować.

W 1663 roku wziął udział w kampanii na Ukrainie, w czasie wojny polsko-rosyjskiej 1654–1667. W czasie rokoszu Lubomirskiego opowiedział się po stronie króla.

Elekcja

Kandydaturę Michała Korybuta do polskiego tronu wysunął biskup chełmiński i podkanclerzy koronny Andrzej Olszowski. Był kandydatem rzesz szlacheckich, dla których niebogaty i niedoświadczony książę nie mógł stanowić zagrożenia dla złotej wolności. Zaraz po jego wyborze profrancuskie stronnictwo magnackie (tzw. malkontenci) z prymasem Mikołajem Prażmowskim i hetmanem wielkim koronnym Janem Sobieskim przeszło do opozycji, planując unieważnienie elekcji, a później nawet detronizację Michała[2].

Został wybrany na króla na sejmie elekcyjnym 19 czerwca 1669 roku. Oprócz niego było czterech kandydatów innych narodowości, lecz po złych doświadczeniach z obcymi monarchami szlachta gremialnie głosowała na „Piasta”[c], wbrew zamiarom magnatów. Uzyskał on 11 271 głosów elektorskich szlachty[9].

6 lipca elekt przysiągł pacta conventa. Koronowany został 29 września 1669 roku w Krakowie[2]. Sejm koronacyjny zerwał 5 listopada, przed upływem terminu, Jan Aleksander Olizar „dla marnej prywaty, ponieważ dwór ociągał się z wyrobieniem odszkodowania sekulantom ukraińskim i nie przeznaczał dla nich wakujących starostw”[10].

Małżeństwo

27 lutego 1670 roku na Jasnej Górze odbył się ślub z Eleonorą Habsburżanką, którego udzielał im nuncjusz papieski Galeazzo Marescotti, gdyż prymas Prażmowski odmówił swojego udziału. Pierwsza część uroczystości weselnych odbyła się w pałacu Denhoffów w Kruszynie[11].

Walka stronnictw

W Rzeczypospolitej zwalczały się dwa stronnictwa: malkontenci i regaliści. Malkontentami nazywano stronnictwo profrancuskie. Tworzyli je: prymas Mikołaj Jan Prażmowski, hetman wielki koronny Jan Sobieski, Andrzej Morsztyn, Bogusław i Michał Kazimierz Radziwiłłowie, wojewoda krakowski Aleksander Michał Lubomirski, wojewoda ruski Stanisław Jan Jabłonowski, wojewoda poznański Krzysztof Grzymułtowski[12].

W listopadzie 1669 roku malkontenci zerwali sejm koronacyjny posługując się egzulantami (tak określano szlachtę z ziem ukrainnych utraconych na rzecz Rosji). Malkontenci dążyli do detronizacji króla i wyniesienia na tron hrabiego Charles’a-Paris d’Orléans-Longueville. Po kraju krążył ordynarny paszkwil antykrólewski, pióra stolnika wielkiego koronnego Jana Wielopolskiego, pt. „List szlachcica polskiego do sąsiada po sejmie coronationis z Krakowa A. 1669”.

W roku 1670 ostra walka stronnictw przeniosła się do sejmików przedsejmowych. Szlachta domagała się na nich sądu sejmowego nad hetmanem Janem Sobieskim. W obronie Sobieskiego wojsko zawiązało konfederację pod Trembowlą. Wobec groźby buntu armii, regaliści zrezygnowali z rozprawy z hetmanem na sejmie. 19 kwietnia 1670 roku malkontenci zerwali sejm walny. Sejmiki posejmowe wzięły w obronę króla Michała, domagając się sejmu konnego w pospolitym ruszeniu i ukarania malkontentów[2].

Jednak wzajemne animozje były tak silne, że dały znać o sobie w obliczu zagrożenia tureckiego. Oto w roku 1671 regaliści skutecznie zablokowali uchwalenie przez sejm środków na obronę, ponieważ hetman Jan Sobieski był malkontentem. Konflikt z malkontentami przesłaniał wojnę z Turcją. Doszło nawet do tego, że król poparł bunt oddziałów regimentarza Stanisława Wyżyckiego, który wbrew rozkazom Sobieskiego opuścił Wołyń, pozbawiając go obrony. Król wyznaczył buntownikom leża zimowe w bogatym starostwie samborskim i wypłacił część zaległego żołdu. Wojsku Sobieskiego żołdu nie wypłacił. Rozdarte wewnętrznymi waśniami państwo nie było w stanie dać należytego odporu Turkom.

W roku 1672 Turcja wypowiedziała wojnę Rzeczypospolitej. Mimo to w Koronie zanosiło się na kolejną wojnę domową. Zgromadzona przy królu w Gołębiu szlachta zawiązała konfederację gołąbską pod marszałkostwem pisarza polnego koronnego Stefana Stanisława Czarnieckiego. Gołębianie zagrozili sądem prymasowi Mikołajowi Prażmowskiemu. Pozbawili go wszelkich stanowisk państwowych. Plądrowali dobra Jana Sobieskiego i jego krewnych. 22 listopada w Kobryniu konfederację zawiązało wojsko litewskie i opowiedziało się za gołębianami. Obecne przy Sobieskim w Szczebrzeszynie wojsko koronne zawiązało w jego obronie konfederację szczebrzeszyńską. Na czele swych oddziałów Jan Sobieski udał się do Łowicza, gdzie przebywał prymas Prażmowski. Mediacji między zwaśnionymi stronami podjął się nuncjusz apostolski Francesco Bonvisi i biskup krakowski Andrzej Trzebicki. Na pacyfikację nastrojów wpłynął też list sułtana Mehmeda IV, który żądał całkowitego ukorzenia się Rzeczypospolitej. W marcu 1673 roku odbył się w Warszawie sejm pacyfikacyjny, na którym uchwalono:

  1. wzajemne darowanie win,
  2. odmowę ratyfikacji układu buczackiego,
  3. uchwalono środki na zaciąg armii. Pieniądze dane przez papieża przeznaczono na artylerię.
Portret króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego, nieznany malarz polski z XVII wieku

Wojna i nietrwały pokój z Imperium Osmańskim

Rzeczpospolita jako lenno imperium osmańskiego w latach 1672–1676

Pierwszy etap wojny

W czerwcu 1672 roku 100-tysięczna armia turecka, dowodzona przez sułtana Mehmeda IV, obległa Kamieniec Podolski, który 26 sierpnia skapitulował. Lwów okupił się po 10 dniach oblężenia. Czambuły tatarskie dotarły do Hrubieszowa, Jasła i Biecza. Maszerowały na Gołąb nad Wisłą, gdzie był król i zbierało się pospolite ruszenie. W październiku, na rozpaczliwą prośbę senatorów, Jan Sobieski wyprawił się z garstką wojska na czambuły tatarskie. Pod Niemirowem rozgromił ordę Dżambet Gireja. Pod Komarnem zniszczył drugi kosz tatarski, a pod Petranką zniósł trzecie zgrupowanie.

Pokój

Rezultat tego etapu wojny to „trudny do zaakceptowania” (dla znacznej części szlachty polskiej) pokój w Buczaczu (1672), który oddawał Imperium Osmańskiemu część ziem wschodnich i wyrażał zgodę na płacenie przez Rzeczpospolitą ustalonych rocznych kwot. Rzeczpospolita stała się do 1676 roku lennem imperium osmańskiego[13].

Zabiegami dyplomatycznymi Polska wyeliminowała Tatarów Selima I Gireja i Kozaków Piotra Doroszenki z udziału w wojnie po stronie Turcji. Prawdopodobnie efektem jej zabiegów był najazd Kałmuków na Krym i Doroszenkę. Chanat był spustoszony tak mocno, że Selim Girej nie był w stanie wesprzeć Turków.

Michał Wiśniowiecki zatwierdza przywileje miasta Poznania – dokument z 1669 r. ze zbiorów Archiwum Państwowego w Poznaniu

Przygotowania do wypowiedzenia wojny

Po kontrowersjach wokół traktatu pokojowego, będących jedną z przyczyn wewnętrznej anarchii, a także licznych interwencjach i subwencjach państw trzecich (m.in. papiestwa) Michał Korybut rozpoczął przygotowania do kontynuacji wojny, czyli zerwania traktu pokojowego.

8 października 1673 roku w obozie pod Skwarzawą król Michał dokonał przeglądu 40 000 wojsk koronnych i 50 dział.

Choroba Michała Korybuta i zmiana dowódcy

Z powodu choroby król zmuszony został zdać dowództwo na Jana Sobieskiego[2].

Pod Chocimiem stanął 30-tysięczny korpus Husejna Paszy. W Kamieńcu Podolskim stacjonował 18-tysięczny korpus Halila Paszy. 15-tysięczny korpus Kaplana Paszy stał w Jassach. Sobieski skierował się przeciwko Husseinowi. Otoczył główne siły tureckie w twierdzy chocimskiej, którą w drugim dniu oblężenia wziął szturmem. To wielkie zwycięstwo Polaków nie przyniosło co prawda przełomu w wojnie i odzyskania Kamieńca Podolskiego, ale utwierdziło pozycję Jana Sobieskiego w Europie i zwiększyło respekt dla niego wśród Turków, którzy odtąd zwali go „Lwem Lechistanu”.

Śmierć i pogrzeb

Nagrobek Michała Korybuta Wiśniowieckiego w katedrze na Wawelu

Król Michał Korybut Wiśniowiecki zmarł w pałacu arcybiskupim we Lwowie 10 listopada 1673 roku – śmierć nastąpiła z powodu zatrucia żołądkowego. Nowym królem wybrany został 19 maja 1674 roku Jan III Sobieski. Po nabożeństwie serce króla pochowano w klasztorze kamedułów na Bielanach w Warszawie. Wnętrzności pochowano w Katedrze Łacińskiej we Lwowie[14] (zostały wmurowane w jedną ze ścian katedry), ciało zaś 20 listopada odwieziono do Warszawy. Doczesne szczątki króla Michała pochowano równocześnie z prochami Jana II Kazimierza Wazy w podziemiach katedry wawelskiej, w dzień koronacji następcy, Jana III Sobieskiego 31 stycznia 1676 roku[2]. Pochowany został w Kaplicy Świętokrzyskiej, a następnie w roku 1858 przeniesiony do krypty św. Leonarda na Wawelu[15]. Po otwarciu w 1938 roku sarkofagu stwierdzono, że wewnątrz znajduje się trumna dębowa ze szczątkami króla owiniętymi w złotolite szaty, rura cynowa z dokumentem potwierdzającym przeniesienie jego zwłok w 1858 roku z Kaplicy Świętokrzyskiej do krypty św. Leonarda, drewniane berło i resztki drewnianej trumny obitej pluszem[16].

Upamiętnienie

W 2021 wprowadzono do obiegu dwie monety z jego wizerunkiem: srebrną o nominale 50 zł, w wielkości emisji do 5000 sztuk i złotą o nominalne 500 zł, w wielkości emisji do 600 sztuk[17].

Michał Korybut w literaturze pięknej

Panowanie Wiśniowieckiego opisywali:


Genealogia

Michał
Wiśniowiecki

ur. XVI w.
zm. 1616
Regina
Mohylanka

ur. ok. 1588
zm. 1619
Tomasz
Zamoyski

ur. 1 IV 1594
zm. 7 I 1638
Katarzyna
Ostrogska

ur. 1602
zm. 6 X 1642
     
   
 Jeremi
Wiśniowiecki

ur. 1612
zm. 20 VIII 1651
Gryzelda
Zamoyska

ur. 27 IV 1623
zm. 17 IV 1672
   
  

Eleonora
Habsburżanka

ur. 31 V 1653
zm. 17 XII 1697
OO   27 II 1670
Michał Korybut
Wiśniowiecki

ur. 31 V 1640
zm. 10 XI 1673
          
          
NN (syn)
Wiśniowiecki
 ur. 29 XI 1670
 zm. 29 XI 1670
 

Michał był potomkiem Piastów poprzez jego matkę Gryzeldę z Zamoyskich, Katarzynę z Ostrogskich, Annę z Kostków[19][20], Zofię z Odrowążów[21] i Annę mazowiecką, siostrę ostatnich książąt mazowieckich Janusza III i Stanisława[22][23].

Zobacz też

  • Monety Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1670–1673)

Uwagi

  1. Czamańska udowodniła, że data 31 lipca pochodziła z błędnego zapisu w albumie Akademii Zamojskiej i na podstawie wielu przesłanek przyjęła datę 31 maja (Czamańska 2007 ↓, s. 249), Polski Słownik Biograficzny, podaje datę urodzenia 31 lipca 1640 roku w Wiśniowcu na Wołyniu (Przyboś 1975 ↓, s. 605), inną datę i miejsce urodzenia (31 lipca 1640 roku na zamku oleskim) podają również: Józef Wolff w Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku, Warszawa 1895. oraz Ludwik Dziedzicki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 462.
  2. Król oficjalnie używał tylko imienia Michał, podpisywał się jako Michał Król, a na monetach umieszczał napis Michael D. G. Rex Poloniae M. D. Lit. (itd), pełną tytulaturę lub skrót MR (od Michael Rex).
  3. Tak potocznie nazywano pewnych kandydatów, którzy nie mieli nic wspólnego z dynastią Piastów.

Przypisy

  1. Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa. Wyd. Z.P. POLIMER Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6, s. 254.
  2. a b c d e f g h i j Przyboś 2007 ↓, s. 25.
  3. Przyboś 2007 ↓, s. 19.
  4. a b c Przyboś 2007 ↓, s. 26.
  5. Przyboś 2007 ↓, s. 26–27.
  6. Przyboś 2007 ↓, s. 27.
  7. Czamańska 2007 ↓, s. 251.
  8. Władysław Konopczyński Dzieje Polski nowożytnej, Warszawa, Instytut Wydawniczy „Pax”, 1986, tom 2 s. 47 ISBN 83-211-0730-3.
  9. Dunin-Borkowski i Dunin-Wąsowicz 1910 ↓, s. VI.
  10. Konopczyński, op.cit. s. 48.
  11. Czamańska 2007 ↓, s. 294.
  12. Adam Przyboś, Michał Korybut Wiśniowiecki 1640–1673, 1984.
  13. Butterwick 2010 ↓, s. 28.
  14. Bujak 1988 ↓, s. 17.
  15. Michał Rożek, Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa, Warszawa-Kraków 1997, s. 369.
  16. Michał Rożek, Groby królewskie w Krakowie. Kraków 1977, s. 281.
  17. Zarządzenie nr 32/2021 Prezesa Narodowego Banku Polskiego z dnia 9 listopada 2021 r. w sprawie ustalenia wzorów, próby, masy i wielkości emisji monet o wartości nominalnej 50 zł i 500 zł, z serii „Skarby Stanisława Augusta” – Michał Korybut Wiśniowiecki (M.P. z 2021 r. poz. 1063)
  18. Józef Ignacy Kraszewski 1958 ↓.
  19. Ostrogski, genealogy.euweb.cz [dostęp 2021-02-01].
  20. Panie Ostrogskie na Jarosławiu i Zamościu. [dostęp 2021-02-01] (pol.).
  21. Historia Polski: Zofia ze Sprowy Odrowąż, polskaijejhistoria.blogspot.com.
  22. O. Balzer, Genealogia Piastów. s. 538.
  23. Piast 3, genealogy.euweb.cz [dostęp 2021-02-01].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

POL COA Pogoń Litewska Książęca.svg
Autor: Ta grafika została stworzona za pomocą Adobe Photoshop przez Guccee (Guccee)., Licencja: CC BY-SA 4.0
Herb Pogoń Litewska
Polish–Lithuanian Commonwealth as a fief of the Ottoman Empire 1672-1676.PNG
Autor: user:Mathiasrex, Maciej Szczepańczyk based on layers of user:Halibutt, Licencja: CC BY-SA 3.0
Polish–Lithuanian Commonwealth 1672-1676
Royal Wedding of Michał Wiśniowiecki King of Poland and Eleonor of Habsburg at Jasna Góra 1670.PNG
Autor: Anonymous painting XVIII century, Licencja: CC BY-SA 3.0
Royal Wedding of Michał Wiśniowiecki King of Poland and Eleonor of Habsburg at Jasna Góra 1670
Nagrobek Michała Korybuta Wiśniowieckiego.jpg
Autor: Poznaniak, Licencja: CC BY-SA 2.5
Nagrobek Michała Korybuta Wiśniowieckiego i Marii Eleonory Wiśniowieckiej w Królewskiej Katedrze na Wawelu
Koronacja Michała Korybuta.JPG
Coronation of Michael Korybut Wiśniowiecki.
Coat of Arms of Michal Korybut Wisniowiecki as king of Poland.svg
Autor: Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape ., Licencja: CC BY-SA 3.0
Uwaga! Jest to współczesna rekonstrukcja herbu Michała Korybuta Wiśniowieckiego jako króla Polski.
Pieczęć Michała Korybuta Wiśniowieckiego.png
Autor:
AnonimowyUnknown author
, Licencja: CC0
Signature of Miachel Korybut Wiśniowiecki.PNG
Signature of Miachel Korybut Wiśniowiecki