Michał Waszyński
 Michał Waszyński, 1934 | |
| Prawdziwe imię i nazwisko | Mosze Waks |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód | reżyser, scenarzysta, producent filmowy |
| Lata aktywności | 1922–1964 |
Michał Waszyński, właściwie Mosze Waks (ur. 29 września 1904 w Kowlu na Wołyniu, zm. 20 lutego 1965 w Madrycie) – polski reżyser, producent i scenarzysta filmowy. Najbardziej płodny twórca polskiego kina lat 30.[1]
Życiorys
Młodość
Pochodził ze średnio zamożnej rodziny żydowskiej o chasydzkim rodowodzie. Jego ojciec był kowalem, a matka Cecylia (z domu Flesz) handlarką drobiu. Już w chederze zauważono artystyczne skłonności Waksa, choć jednocześnie był dzieckiem niezdyscyplinowanym. W 1918 został wyrzucony z jesziwy w Kowlu, wedle jego własnych relacji – z powodu pytania o istnienie diabłów, za które został spoliczkowany przez nauczyciela. Rok później opuścił Kowel. Brakuje źródeł na temat tego, gdzie przebywał i czym się zajmował w latach 1919–1922[2].
Początki kariery filmowej
W 1922 za radą reżysera Wiktora Biegańskiego zmienił nazwisko na polsko brzmiące – Waszyński[3]. Mieszkał wówczas w Warszawie i zagrał nauczyciela w filmie Biegańskiego Zazdrość (1922). Był gońcem i osobistym asystentem Biegańskiego, dzięki któremu poznał Aleksandra Hertza, właściciela najważniejszego w międzywojennej Polsce studia filmowego. W drugiej połowie lat 20. Waszyński był asystentem Ryszarda Ordyńskiego, Józefa Lejtesa i Henryka Szaro[3].
W 1929 zadebiutował jako reżyser. Aż do czasu swojego Dybuka (1937) uważany był jednak za miernego twórcę. Stefania Zahorska pisała o nim: „Czemu służy sztuka filmowa, jeśli znajdzie się w rękach takiego nieudacznika? Waszyński przynosi wstyd polskiej kinematografii”[4]. Reżyser był jednak w stanie kręcić filmy szybko i oszczędnie, a jego realizacje cieszyły się popularnością. Współpracował z kilkoma wytwórniami filmowymi: Sfinks, Leo-Film, Blok-Muza-Film, Rex-Film, Feniks[5].
W 1931 przeniósł się z ubogiego żydowskiego Muranowa, gdzie mieszkał przy ulicy Miłej, do domu na Saskiej Kępie[6]. Zaczął otaczać się produktami luksusowymi i podróżować po świecie. W latach 30. był reżyserem 37 polskich filmów fabularnych (z ogólnej liczby 147 wyprodukowanych w tym czasie), m.in. Prokurator Alicja Horn (1933), Czarna perła (1934), Antek policmajster (1935), Znachor (1937)[7].
Dybuk i zwrot w karierze filmowej
W 1937 powstał nakręcony w języku jidysz Dybuk, który znalazł się w międzynarodowym obiegu i obecnie jest najbardziej znanym na świecie polskim filmem sprzed 1939. Tym filmem na podstawie dramatu Szymona An-skiego Waszyński po raz pierwszy odwołał się do swojego żydowskiego pochodzenia. Czas trwania zdjęć do Dybuka był o wiele dłuższy niż w przypadku wcześniejszych realizacji. Odtąd reżyser zerwał ze zwyczajem tworzenia filmów w ekspresowym tempie[7].
W dniu agresji niemieckiej na Polskę, 1 września 1939 roku Waszyński znajdował się wraz z ekipą filmową we Lwowie[7]. Został zesłany przez władze radzieckie na Syberię. 10 grudnia 1941 zaciągnął się do Armii Andersa i wraz z nią przeszedł do Iranu, a następnie do Iraku (1942) i mandatowej Palestyny (1943)[7]. Przemarsz wojsk Andersa na Bliski Wschód utrwalili Waszyński i Konrad Tom w dokumentalnym filmie Dzieci (1943)[8], nazwanym przez autora biografii Waszyńskiego, Samuela Blumenfelda, testamentem reżysera[9]. Film przedstawia postać żołnierza, który co tydzień wysyła list do matki pozostałej w Kowlu, relacjonując jej bieżące wydarzenia. Jest to jedyny film, w którym Waszyński wspomina o swoim rodzinnym mieście. Jako żołnierz II Korpusu Waszyński był w Egipcie i Włoszech. Będąc członkiem wojskowego zespołu filmowego, robił zdjęcia w czasie bitwy o Monte Cassino (1944)[7].
Po II wojnie światowej
W 1946 powstał jeden z ostatnich filmów w reżyserii Waszyńskiego, nakręcona we Włoszech Wielka droga. W tym samym roku poślubił Marię Dolores Tarantini, wdowę po hrabim, a także zaadoptował na kilka lat córkę aktorki Jadwigi Andrzejewskiej. Hrabina Tarantini zmarła niedługo po ślubie, a Waszyński odziedziczył po niej fortunę, w tym pałac w Rzymie[7]. W 1947 nawiązał znajomość z legendarnym reżyserem Orsonem Wellesem, będąc jego asystentem przy tworzeniu Otella (1952)[7].
W latach 50. był odkrywcą talentu aktorskiego Audrey Hepburn i Sophii Loren[7] oraz współpracownikiem producenta Samuela Bronstona, stopniowo stając się szarą eminencją jego powstałego pod Madrytem imperium filmowego[7]. Brał udział w produkcji kilku amerykańskich superprodukcji kręconych we Włoszech i w Hiszpanii, m.in. Bosonoga Contessa (1954), Spokojny Amerykanin (1958), Cyd (1961) oraz Upadek Cesarstwa Rzymskiego (1964)[7].
Życie prywatne, śmierć
Waszyński kreował własną tożsamość, podając w różnych środowiskach wzajemnie sprzeczne informacje. Podawał, że w 1921 studiował sztukę dramatyczną w Kijowie, a w latach 1922–1925 współpracował z Friedrichem Wilhelmem Murnauem i Jewgienijem Wachtangowem. Kiedy indziej opowiadał, że był więźniem Auschwitz. Wszystkie te informacje najprawdopodobniej są nieprawdziwe[3].
Waszyński był homoseksualistą[10], czego nie ukrywał już w latach 30., pojawiając się w towarzystwie ze swoimi kolejnymi partnerami[11].
Chorował na cukrzycę. Zmarł na atak serca w Madrycie. Został pochowany na cmentarzu Flaminio Prima Porta w Rzymie[12][13].
Filmografia
- Mp. Adama i Ewy
- Monte Cassino
- Trzy serca
- U kresu drogi
- Włóczęgi
- Serce batiara – film nieukończony
- Byłam brzydką dziewczyną – film planowany[14]
Galeria
Michał Waszyński, 1931
Michał Waszyński wraz z aktorką Elżbietą Kryńską, 1937
![Kadr z filmu Co mój mąż robi w nocy (1934), który to film uchodzi za jeden z przykładów licznych w karierze reżysera filmów „głupich, banalnych i tandetnych”[15]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Co_m%C3%B3j_m%C4%85%C5%BC_robi_w_nocy_1934.jpg/120px-Co_m%C3%B3j_m%C4%85%C5%BC_robi_w_nocy_1934.jpg)
Kadr z filmu Co mój mąż robi w nocy (1934), który to film uchodzi za jeden z przykładów licznych w karierze reżysera filmów „głupich, banalnych i tandetnych”[15]
Kazimierz Wajda (po lewej) i Henryk Vogelfänger (po prawej), znani jako Szczepko i Tońko, byli aktorami Waszyńśkiego w filmach Będzie lepiej oraz Włóczęgi
Przypisy
- ↑ „Uważam Rze Historia” nr 7, lipiec 2013, s. 9.
- ↑ Robert Birkholc, Michał Waszyński – polski “książę” z Kowla | Super Artykuł, Culture.pl, 2 sierpnia 2021 [dostęp 2022-05-10] (pol.).
- ↑ a b c Michał Waszyński: wyreżyserowany arystokrata, Onet Kultura, 29 września 2020 [dostęp 2022-05-10] (pol.).
- ↑ Samuel Blumenfeld, Człowiek, który chciał być księciem. Michał Waszyński – życie barwniejsze niż film, Świat Książki, Warszawa 2008, s. 38.
- ↑ Katarzyna Czajka-Kominiarczuk, „Książę i dybuk”, niezwykły portret Michała Waszyńskiego, Polityka, 21 maja 2018 [dostęp 2022-05-10] (pol.).
- ↑ Agnieszka Niemojewska, Michał Waszyński. Demiurg przedwojennego kina, Rzeczpospolita, 3 maja 2020 [dostęp 2022-05-10] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j Janusz R. Kowalczyk, Michał Waszyński | Życie i twórczość | Artysta, Culture.pl, kwiecień 2018 [dostęp 2022-05-10] (pol.).
- ↑ Dzieci (Waszyński Michał) [on-line], [w:] Filmpolski.pl, dostępny w Internecie [dostęp: 13 grudnia 2009].
- ↑ Samuel Blumenfeld, Człowiek, który chciał być..., s. 82.
- ↑ Samuel Blumenfeld, Człowiek, który chciał być..., s. 50.
- ↑ Samuel Blumenfeld, Człowiek, który chciał być..., s. 45.
- ↑ Aleksandra Gersz, Michał Waszyński. Syn kowala, reżyser, książę i wielki oszust, Polska Times, 24 września 2017 [dostęp 2022-05-10] (pol.).
- ↑ Agata Rola-Bruni, Michał Waszyński (1904-1965) - Żołnierz-filmowiec 2 Korpusu Polskiego, Polonia in Italia, 20 czerwca 2021 [dostęp 2022-12-02] (wł.).
- ↑ Nowe filmy polskie. „Warszawski Dziennik Narodowy”. Nr 220A, s. 5, 11 sierpnia 1939.
- ↑ Sebastian Jagielski, Jego ekscelencja Michał Waszyński, „Kwartalnik Filmowy” (70), 2010, s. 236, ISSN 0452-9502 [dostęp 2022-05-10].
Bibliografia
- Samuel Blumenfeld, Człowiek, który chciał być księciem. Michał Waszyński – życie barwniejsze niż film, Świat Książki, Warszawa 2008.
Linki zewnętrzne
- Michał Waszyński w bazie IMDb (ang.)
- Michał Waszyński w bazie filmpolski.pl
Media użyte na tej stronie
Bal Filmu Polskiego w Warszawie, aktorka Elżbieta Kryńska i reżyser Michał Waszyński.
Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny
L-R: Kazimierz Wajda (Szczepcio, Szczepko), Stanisław Sielański and Henryk Vogelfänger (Tońcio), Polish comedians, film and radio actors.
Autor: MarekMT, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grób rodziny Dickmann na Cmentarzu Flaminio Prima Porta w Rzymie, w którym pochowany jest Michał Waszyński.
Jedna ze scen filmu Co mój mąż robi w nocy?. Widoczni m.in. Elżbieta Barszczewska jako Kobieta na dansingu (4. z lewej), Fryderyk Jarossy jako król mody Picknick (w białej kamizelce, stoi 4. z prawej), Kazimierz Pawłowski jako Mężczyzna na dancingu (7. z lewej).