Miecz

Miecz jednoręczny

Miecz – rodzaj broni białej, charakteryzującej się prostą, obosieczną^[a] głownią, otwartą rękojeścią oraz najczęściej krzyżowym jelcem. Używany od epoki brązu do XVI w. Szczególną popularnością cieszył się w średniowieczu^[2][3][4][1]. Jest bronią sieczno-kolną, umożliwiającą zadawanie zarówno cięć, jak i pchnięć.

Etymologia

Polska nazwa „miecz” jest zapożyczeniem wywodzącym się z języka gockiego od słowa meki, co oznaczało broń obosieczną^[5]. W języku angielskim natomiast, mianem sword (pol. miecz) określa się potocznie każdy rodzaj broni białej, posiadającej długą głownię osadzoną w rękojeści (np. miecz, szablę, kord, rapier itp.). Prowadzi to do licznych nieporozumień podczas tłumaczeń, a szczególnie przy próbach klasyfikacji broni białej. Doprowadziło to także do częstego nadużywania w języku polskim określenia „miecz”, w odniesieniu do broni niebędących de facto mieczami. Za przykład może posłużyć japońska katana, określana w języku angielskim jako japanese sword, co spopularyzowało w języku polskim określenie miecz japoński, mimo że ze względu na budowę^[b] katana mieczem nie jest^[6][7][8].

Typologia

Typologia Oakeshotta

Ze względu na mnogość typów i konfiguracji, rozpiętość ich produkcji w czasie oraz różnorodność ze względu na kręgi kulturowe, miecze często są trudne do jednoznacznego sklasyfikowania. Próby kategoryzacji średniowiecznych mieczy europejskich podjął się między innymi Ewart Oakeshott, w opublikowanej przez siebie w 1960 r. typologii.

W najbardziej ogólnym ujęciu miecze można podzielić na:

• miecze jednoręczne
• miecze długie
• miecze bastardowe
• miecze dwuręczne

Budowa

Budowa miecza

Zasadniczą częścią miecza jest obosieczna głownia, której koniec trzpienia zakuwany jest na głowicy. W konstrukcji głowni często stosowane są takie elementy jak: grań, ość, zbrocze, bruzdy, strudziny. Trzpień głowni osłonięty jest okładzinami (najczęściej drewnianymi oprawionymi w skórę) tworząc trzon rękojeści. Jelec miecza jest zazwyczaj prosty, krzyżowy (prostopadły do głowni).

W niektórych przypadkach miecze wyposażano dodatkowo w taszkę, chroniącą wlot pochwy przed dostaniem się do niej deszczu i zanieczyszczeń^[9].

Od XV w. w konstrukcji niektórych mieczy zaczęły pojawiać się dodatkowe elementy takie jak: kabłąk, obłęki, ricasso, ośla podkowa, stanowiąc drogę ewolucji w kierunku późniejszych rapierów (w których rozbudowana osłona rękojeści była już powszechna)^[10].

Historia

Ilustracja z traktatu mistrza Hansa Talhoffera, przedstawiająca technikę walki długim mieczem. 1467 r.

Miecz jest jedną z najstarszych broni sieczno-kolnych. Pierwsze miecze, wykonywano z brązu na terenie Chin. Ważnymi ośrodkami produkcji mieczy w epoce brązu były też tereny dzisiejszych Węgier i Słowacji, skąd importowano je między innymi na dzisiejsze ziemie polskie^[11]. W późniejszym okresie, miecze wykonywano już wyłącznie z żelaza (stali) i stały się powszechnie używaną bronią. Wczesnośredniowieczny miecz europejski, jest kontynuacją w prostej linii rzymskiej spathy, w którą uzbrojona była zaciężna konnica germańska złożona z najemników zwanych spathari. W Polsce pierwsze miecze tego typu pojawiają się w IX wieku i mają związek z aktywnością skandynawskich wikingów. Są to głównie egzemplarze typu B do R według typologii Petersena, produkowane w ośrodkach nadreńskich i datowane na IX i X wiek^[12].

Początkowo, w Europie dominującą konstrukcją były miecze jednoręczne, używane wespół z tarczą. Stopniowo jednak, ich głownie oraz rękojeści ulegały wydłużeniu, aż do wyodrębnienia się w XIII w. mieczy długich. Umożliwiały one dołożenie do chwytu drugiej ręki i efektywniejszą walkę oburącz (ze względu na technologiczny rozwój zbroi, użycie tarczy zaczęło być marginalizowane)^[13]. Szczytową formą ewolucji mieczy europejskich był miecz dwuręczny (znacznie większy i cięższy od miecza długiego), który jako broń piechoty (służąca do przełamywania linii przeciwnika), wyodrębnił się na przełomie średniowiecza i renesansu. Wraz z początkiem XVI w. miecz zaczął stopniowo tracić na znaczeniu, ustępując miejsca broni poręczniejszej^[c]: rapierowi w europie zachodniej, oraz szabli w europie wschodniej. Ostatecznie miecze zostały całkowicie wyparte z uzbrojenia i sprowadzone do roli broni ceremonialnej.

W kulturze

W średniowiecznej Europie, miecze stały się symbolem stanu rycerskiego. Powstał kult miecza – z narzędzia stał się sacrum, wierność przysięgano na miecz. Często otrzymywał własne imię i noszono go przed władcami na znak władzy i sprawiedliwości. Był niezbędny przy ceremonii koronacji i pasowania na rycerza.

Pochodzenie ojcowskie określano jako „po mieczu” (w odróżnieniu od „po kądzieli” – po matce), w czasie pogrzebu ostatniego potomka męskiego łamano miecz. Przed bitwą pod Grunwaldem w 1410 r., wielki mistrz zakonu krzyżackiego Ulrich von Jungingen, podarował polskiemu królowi, Władysławowi Jagielle dwa nagie miecze jako wyzwanie.

Przykłady mieczy

• 

  Chiński miecz jednoręczny, z epoki brązu.

• 

  Gladius z okresu starożytnego Rzymu^[d]

• 

  Spatha z okresu starożytnego Rzymu^[d]

• 

  Miecz wikiński (karoliński) z X w.

• 

  Miecz jednoręczny z XII w.^[d]

• 

  Miecz długi z XIV-XV w.^[d]

• 

  (c) Gwes, CC-BY-SA-3.0

  Miecz bastardowy z XVI w.

• 

  Miecz dwuręczny typu flamberg, koniec XVI w.

Miecze historyczne

Szczerbiec w Skarbcu Koronnym na Wawelu

• Grus (Żuraw, Żurawiec) – miecz księcia Bolesława Krzywoustego.
• Joyeuse – miecz Karola Wielkiego.
• Miecz ceremonialny Stanisława Augusta Poniatowskiego.
• Miecz Goujiana – chiński miecz króla Goujiana, władcy królestwa Yue.
• Miecze grunwaldzkie – dwa nagie miecze wręczone przez heroldów krzyżackich Władysławowi II Jagielle pod Grunwaldem.
• Miecz księcia Dowmunta.
• Miecz świętego Stefana – miecz pierwszego króla Węgier.
• Szczerbiec – miecz koronacyjny królów Polski.

Miecze fikcyjne

Excalibur na XV w. ilustracji

• Balmung – miecz Zygfryda w Pieśni o Nibelungach. W cyklu wagnerowskim występuje pod nazwą Notung
• Durandal – legendarny miecz Rolanda
• Excalibur – miecz króla Artura z legend arturiańskich
• Miecz świetlny – broń używana przez Sithów i Jedi w uniwersum Gwiezdnych wojen
• Żądło – miecz Bilba Bagginsa i Froda Bagginsa z cyklu powieści J.R.R. Tolkiena
• Zerwikaptur – miecz Longinusa Podbipięty z powieści Henryka Sienkiewicza Ogniem i mieczem

Zobacz też

• miecz katowski
• pałasz

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Maciej Kopciuch: Od miecza jednoręcznego do miecza długiego…. Miecze średniowieczne. [dostęp 2020-05-22].

Linki zewnętrzne

• The Oakeshott Institute (ang.)