Miecz długi

Miecz długi

Miecz długi (pot. półtoraręczny^[a]) – rodzaj średniowiecznego europejskiego miecza, o stosunkowo długiej głowni i rękojeści (umożliwiającej ergonomiczną walkę oburącz). Jest bronią sieczno-kolną, umożliwiającą zadawanie zarówno cięć, jak i pchnięć. Używany od XIII do XVI wieku.

Bardzo podobnym mieczem (często zaliczanym do jednej z form miecza długiego), jest powstały w XIV-XV w. miecz bastardowy (bękarci).

Historia

Ilustracja z traktatu Codex PER F 17, ukazująca dwuręczny chwyt na mieczu jednoręcznym, X w.

Za początek wyodrębnienia się mieczy długich, względem używanych wcześniej mieczy jednoręcznych przyjmuje się wiek XIII. Był to jednak proces stopniowy i długi, a obu typów mieczy używano równolegle przez całe średniowiecze^[1].

Inicjatorem wyodrębnienia się nowej konstrukcji była najprawdopodobniej tendencja dokładania drugiej ręki do rękojeści miecza jednoręcznego w celu zwiększenia szybkości i siły ciosu. Tendencję stosowania ciasnego dwuręcznego chwytu na jednoręcznej rękojeści można zaobserwować na średniowiecznych rycinach już od X w., a od wieku XIII praktyka ta przedstawiana jest z wyraźnie większą częstotliwością (w przypadku gdy przedstawiana postać nie używa tarczy, mając drugą rękę wolną)^[1].

Ilustracja z traktatu mistrza Hansa Talhoffera, walka mieczem długim z pełnym chwytem dwuręcznym 1467 r.

Począwszy od XIII w. głownie mieczy ulegają stopniowemu wydłużeniu (co może mieć związek z potrzebą zwiększenia zasięgu broni podczas walki konnej). Równocześnie w celu poprawienia komfortu użytkowania i uzyskania przeciwwagi dla dłuższej głowni, pewnemu wydłużeniu ulega rękojeść, która nadal przeznaczona jest głównie dla chwytu jednoręcznego, jednak w razie potrzeby umożliwia wygodniejsze dołożenie drugiej ręki (chwyt niepełny – częściowo na rękojeści, a częściowo na głowicy)^[1].

Z biegiem czasu głownia oraz rękojeść ulegały dalszej ewolucji zwiększając swoje rozmiary, aż do połowy XIV w., kiedy to wyodrębnił się już miecz długi w swojej klasycznej postaci – z wyraźnie długą głownią oraz rękojeścią umożliwiającą już pełny chwyt dwuręczny. Od tego czasu miecze o takiej konstrukcji zaczęły wyraźnie zyskiwać na popularności, której szczyt przypadł na XV-XVI w. i objął niemal całą Europę^[1].

Wraz z początkiem renesansu w XVI w. miecze zaczęły stopniowo tracić na znaczeniu, ustępując miejsca broni poręczniejszej^[b]: rapierowi w europie zachodniej, oraz szabli w Europie Wschodniej. Ostatecznie miecze zostały całkowicie wyparte z uzbrojenia i sprowadzone do roli broni ceremonialnej.

Budowa

Rękojeść miecza długiego, umożliwiająca pełny chwyt dwuręczny

Miecz długi posiada typowy układ konstrukcyjny charakterystyczny dla średniowiecznego miecza europejskiego (obosieczna głownia, otwarta rękojeść zakończona głowicą oraz krzyżowy najczęściej prosty jelec). W porównaniu z mieczem jednoręcznym posiada zdecydowanie dłuższą głownię i rękojeść (umożliwiającą chwyt dwuręczny – pełny lub częściowy). Jednocześnie jest mniejszy i lżejszy od miecza dwuręcznego.

Dzięki badaniom statystycznym opublikowanym w 2015 roku udało się zebrać dane pozwalające na określenie typowych średnich parametrów zachowanych egzemplarzy mieczy długich^[2].

Średnia długość całkowita:

• 1141,5 mm (XIV w. i wcześniejsze)
• 1220,5 mm (XV w.)
• 1178 mm (XVI w.)

Średnia długość głowni:

• 898,9 mm (XIV w. i wcześniejsze)
• 943,5 mm (XV w.)
• 916,5 mm (XVI w.)

Najkrótszym spośród zmierzonych egzemplarzy był XVI w. egzemplarz A479 należący do Wallace Collection (79,5 cm), natomiast najdłuższym okazał się XV w. egzemplarz o numerze 12706, pochodzący z Livrustkammaren Stockholm (143,7 cm)^[2].

Średnia masa:

• 1473,4 g (XIV w. i wcześniejsze)
• 1647,6 g (XV w.)
• 1700,1 g (XVI w.)

Najlżejszym eksponatem był XV-wieczny ZEF 12 o masie 1015 g, natomiast najcięższy był (wskazany wcześniej jako najdłuższy) egzemplarz o numerze 12706, który miał masę 2720 g^[2].

Technika walki

Miecz długi stanowił najpopularniejszy oręż opisywany w średniowiecznych traktatach szermierczych. Były one rodzajem podręczników, często bogato ilustrowanych, będących kompendium wiedzy autora w zakresie walki, stanowiąc zbiory technik użytecznych w pojedynkach. Do czasów współczesnych zachowały się ich liczne egzemplarze, dając pełny obraz sposobu walki mieczem długim w wiekach średnich^[3][4]

Szczególny wpływ na rozwój średniowiecznej szermierki miał żyjący w XIV w. niemiecki mistrz Johannes Liechtenauer. Mimo iż jego prace nie zachowały się w oryginale, były cytowane przez licznych autorów przez następne stulecia, stanowiąc podstawę średniowiecznej szermierki mieczem długim. Najstarszym zachowanym przekazem, zawierającym jego nauki jest traktat z 1389 r. autorstwa Hanko Doebringera, będącego najprawdopodobniej jego bezpośrednim uczniem^[4][5][6].

Lichtenauer wyodrębnił zasadniczo 3 rodzaje walki^[6]:

• Bloßfechten – walka piesza bez opancerzenia.
• Roßfechten – walka konna.
• Kampffechten – walka w opancerzeniu.

Określił również 4 podstawowe postawy szermiercze w walce długim mieczem, z których należało wyprowadzać dalsze akcje. Były to^[6]:

Ilustracja z traktatu Cod. 44 A 8 autorstwa Petera von Danzig z 1452 r. Przedstawia dwóch szermierzy w standardowych pozycjach wyjściowych: Pług (z lewej) oraz Wół (z prawej)

Ilustracja z traktatu MS XIX.17-3 autorstwa Hansa Talhoffera przedstawiająca technikę walki w Półmieczu

• Ochs (wół) – miecz trzymany z boku nad głową, sztychem zwrócony do przeciwnika.
• Pflug (pług) – miecz trzymany z boku na wysokości biodra, sztychem zwrócony do przeciwnika.
• Alber (głupiec) – miecz trzymany przed sobą na wysokości pasa, sztychem zwrócony ku ziemi.
• Vom Dach (z dachu) – miecz trzymany z boku na wysokości głowy, sztychem zwrócony ku górze.

Rodzaje ataku były natomiast podzielone na 3 podstawowe kategorie^[6]:

• Pchnięcia (wykorzystywane na dalekim dystansie):
  • obere Ansetzen – wyprowadzane z góry.
  • untere Ansetzen – wyprowadzane z dołu.
• Uderzenia (wykorzystywane na średnim dystansie, wykonywane prosto lub ukośnie):
  • Oberhau – wyprowadzane z góry i kierowane w dół.
  • Unterhau – wyprowadzane z dołu i kierowane w górę.
• Cięcia (wykorzystywane na bliskim dystansie, poprzez mocne przyłożenie ostrza i krojenie):
  • Oberschnitt – w dół.
  • Unterschnitt – w górę.

Wszystkie rodzaje ataków mogły być wykonywane zarówno z lewej, jak i z prawej strony. Mogły być również ze sobą łączone, a oprócz ataków podstawowych istniała ogromna liczba ich modyfikacji, jak i ataków plasujących się poza podstawowymi kategoriami – jak uderzenia głowicą, rozbrojenia, kopnięcia, ataki wykorzystujące techniki zapaśnicze itd.^[6] Lichtenauer przedstawił również łącznie 17 głównych technik użytecznych w czasie walki bez opancerzenia, jednak do najważniejszych z nich zaliczał 5 „uderzeń mistrzowskich” uznawanych przez niego za wyjątkowo skuteczne^[6]:

• Zornhau (uderzenie gniewne) – silne uderzenie skośne, znad prawego ramienia odbijające uderzenie przeciwnika, zakończone usytuowaniem sztychu przed twarzą oponenta i wykonaniem pchnięcia.
• Krumphau (uderzenie krzywe) – uderzenie wycelowane w nadgarstki przeciwnika, wykonane poprzez skrzyżowanie własnych rąk, połączone z unikiem względem osi ataku przeciwnika.
• Zwerchhau (uderzenie krzyżowe) – poziome uderzenie wykonywane zazwyczaj z postawy „wołu”, odbijające uderzenie przeciwnika i zakończone trafieniem w jego głowę.
• Schielhau (uderzenie kątem oka) – pionowe uderzenie górne, wykonywane z unikiem względem osi ataku przeciwnika, zakończone trafieniem w głowę lub kark.
• Schattelhau (cięcie skalpu) – pionowe uderzenie górne końcem sztychu, wycelowane w głowę przeciwnika, wykonane z jednoczesnym wycofaniem.

Z czasem, wraz z kolejnymi autorami, wprowadzano nowe postawy, jak i techniki obrony, ataku, kontrataku i rozbrojeń. Techniki zawarte w traktatach podkreślały znaczenie zachowania inicjatywy i ofensywnego działania, zaznaczając, że postawa defensywna prędzej czy później zakończy się błędem i trafieniem przez przeciwnika. Jako alternatywę dla ataku, przedstawiano możliwość sparowania ciosu przeciwnika i błyskawicznego przejścia do kontrataku. Techniki nastawione były przede wszystkim na efektywność i dążenie do osiągnięcia jak najszybszego sukcesu, a prawidłowo wykonane, mogły unieszkodliwić lub zabić przeciwnika już w ciągu kilku sekund od rozpoczęcia starcia (zob. Linki zewnętrzne)^[4][5][6].

Specyficzną formą walki mieczem długim był tzw. Półmiecz, przeznaczony przede wszystkim do walki w zbroi (kampffechten). Technika ta polegała na trzymaniu jednej ręki na rękojeści, a drugiej mniej więcej na środku głowni miecza. Umożliwiało to zadawanie szybkich i precyzyjnych pchnięć, w nieosłonięte szczeliny pancerza, niczym krótką włócznią^[6]. Możliwe było również chwycenie miecza odwrotnie – obiema dłońmi za głownię i zadawanie ciosów rękojeścią, głowicą lub jelcem. Jako że środek ciężkości miecza długiego usytuowany był blisko rękojeści, odwrócenie go czyniło z niego skuteczną broń obuchową.

Określenie półtoraręczny

Ta sekcja od 2020-05 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Potoczne, popularne określenie miecz półtoraręczny (ang. hand and a half sword) lub półtorak uznawane jest przez bronioznawców i historyków za nieprawidłowe^[7]. Stworzone zostało współcześnie, a jego pochodzenie nie jest jasne i pozostaje przedmiotem spekulacji. Wśród domniemanych twórców pojęcia wskazuje się kolekcjonerów broni białej i wiązać się może z problemem klasyfikacji tego typu mieczy (zwłaszcza ich wczesnych form).

Określenie półtoraręczny może wiązać się z faktem, iż miecz długi stanowi formę pośrednią pomiędzy mieczem jednoręcznym a dwuręcznym. Jego głownia i rękojeść są dłuższe niż mieczy jednoręcznych, a zarazem krótsze niż mieczy dwuręcznych. Jednocześnie wiele typów mieczy długich umożliwia walkę zarówno jedną, jak i dwoma rękoma.

Na korzyść popularności tej nazwy, może przemawiać również fakt, iż wczesne typy mieczy długich nie zapewniały pełnego oburęcznego chwytu, a dołożona dłoń trzymała miecz tylko częściowo (za rękojeść lub głowicę), a więc „połową dłoni” – stąd „półtoraręczność”.

Zobacz też

• Typologia Oakeshotta

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Maciej Kopciuch: Od miecza jednoręcznego do miecza długiego…. Miecze średniowieczne. [dostęp 2020-05-22].

Linki zewnętrzne

• Przykłady rekonstrukcji średniowiecznych technik szermierczych w wykonaniu współczesnych szermierzy historycznych (I)
• Przykłady rekonstrukcji średniowiecznych technik szermierczych w wykonaniu współczesnych szermierzy historycznych (II)