Mieczysław Bogucki

Mieczysław Bogucki
Data i miejsce urodzenia

10 listopada 1884
Łódź

Data i miejsce śmierci

8 lutego 1965
Warszawa

profesor nauk biologicznych
Specjalność: hydrobiologia
Alma Mater

Uniwersytet Jagielloński

Doktorat

1916
Uniwersytet Jagielloński

Habilitacja

1928
Uniwersytet Warszawski

Profesura

1954

Uczelnia

Uniwersytet Jagielloński
Wolna Wszechnica Polska
Instytut Biologii Doświadczalnej PAN
Akademia Medyczna w Gdańsku

Dyrektor Stacji Morskiej na Helu
Okres spraw.

1934–1939

Odznaczenia
Krzyż Niepodległości Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
Odznaka Zasluzony Pracownik Morza 1956

Mieczysław Adam Bogucki (ur. 10 listopada 1884 w Łodzi[1], zm. 8 lutego 1965 w Warszawie) – polski zoolog, fizjolog, hydrobiolog, współorganizator badań z dziedziny biologii morza w Polsce, profesor Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN.

Życiorys

Urodził się w licznej rodzinie urzędnika kolejowego Tadeusza Boguckiego (1842–1908) i Klaudyny z Przeradzkich (1849–1941).

Naukę rozpoczął w filologicznym gimnazjum łódzkim, skąd został relegowany za uczestnictwo w przygotowaniach do strajku szkolnego. Egzamin maturalny zdał jako ekstern w Moskwie w 1900 r.[2] Następnie w latach 1905–1907 podjął studia przyrodnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim, m.in. pod kierunkiem prof. Emila Godlewskiego młodszego[3]. Aresztowany za swą działalność w PPS, spędził ponad pół roku w warszawskich więzieniach, po czym, zmuszony wyjechać z kraju, ukończył studia przyrodnicze w Paryżu w 1911 r.

Po powrocie do kraju w 1912 r. objął asystenturę w Zakładzie Biologii i Embriologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. W roku 1914 ukazała się drukiem rozprawa jego autorstwa pt.: La régénération du testicule de la salamandre, za którą dwa lata później, w 1916 r. uzyskał tytuł doktora filozofii UJ[4].

Półtoraroczna przerwa w pracy naukowej spowodowana była wybuchem I wojny światowej. W tym czasie, w latach 1914–1915, po przeszkoleniu w Szkole Podchorążych Legionów Polskich w Marmaros-Sziget, Bogucki pełnił służbę wojskową najpierw w 2, a następnie 4 pułku piechoty Legionów. 20 sierpnia 1915 roku razem z Władysławem Orkanem został awansowany na chorążego[5].

Uzyskawszy doktorat, wyjechał do Warszawy, gdzie w latach 1917–1919 był starszym asystentem w Zakładzie Histologii i Embriologii Uniwersytetu Warszawskiego. W 1919 r. Bogucki związał się z Instytutem im. M. Nenckiego zostając asystentem w Zakładzie Fizjologii i jednocześnie pełniąc funkcję sekretarza Instytutu[2]. W 1920 r. na krótko przerwał swą działalność naukową, wracając do służby wojskowej na czas wojny polsko-bolszewickiej.

Powróciwszy do pracy w Instytucie, podjął też pracę dydaktyczną, wykładając embriologię na Wolnej Wszechnicy Polskiej (w latach 1920–1921) i na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie (1922). W 1928 r. habilitował się na Uniwersytecie Warszawskim ogłaszając pracę Badania nad przepuszczalnością błon oraz ciśnieniem osmotycznem jaj ryb łososiowatych[3]. W latach 1928–1934 był docentem w Zakładzie Fizjologii Instytutu im. M. Nenckiego.

W 1932 r. Bogucki podjął się z ramienia Instytutu im. M. Nenckiego zorganizowania Stacji Morskiej w Helu (później w Gdyni), która miała na celu rozszerzenie badań hydrobiologicznych w Polsce[6]. W 1934 r. wyjechał w związku z tym w podróż zagraniczną, zwiedzając funkcjonujące już wówczas biologiczno-morskie placówki badawcze w Europie, m.in. w Neapolu, Plymouth, Roscoff, Bergen i na Helgolandzie[7]. Podróż ta zaowocowała opracowaniem projektu nowego budynku Stacji Morskiej, zlokalizowanego w Gdyni, który został oddany do użytku w 1938 r. Pracami Stacji Morskiej Bogucki kierował jako dyrektor formalnie do 1945 r., łącząc tę funkcję z pełnieniem obowiązków dyrektora Instytutu im. M. Nenckiego w latach 1934–1939[2].

Okres II wojny światowej Mieczysław Bogucki przeżył w Warszawie, pracując w latach 1939–1944 formalnie jako szklarz i urzędnik szpitalnictwa[7]. Uczestniczył też w tajnym nauczaniu, prowadząc wykłady z fizjologii dla studentów medycyny.

W 1945 r. powrócił do Gdyni, aby wznowić działalność Stacji Morskiej i od tegoż roku pełnił funkcję kierownika Morskiego Laboratorium Rybackiego (pod tą nazwą wznowiła działalność Stacja)[8] oraz kierownika jego Zakładu Ichtiologii. W 1947 r. wykładał też biologię ogólną na Akademii Medycznej w Gdańsku[7]. W 1949 r. Morskie Laboratorium Rybackie utraciło samodzielność i zostało włączone do Morskiego Instytutu Rybackiego, w którym prof. Bogucki nadal kierował Działem Ichtiologii[9]. W 1951 r. w wyniku ówczesnych represji politycznych został zwolniony z Morskiego Instytutu Rybackiego i przeniesiony na emeryturę[10]. Wówczas ponownie znalazł zatrudnienie w Instytucie im. M. Nenckiego, który w owym czasie reaktywował swą działalność w Łodzi. Pracując w Instytucie jako samodzielny pracownik naukowy, Bogucki uzyskał tytuł profesora i w 1954 r. objął stanowisko profesora nadzwyczajnego, a następnie profesora zwyczajnego w 1959 r. W latach 1963–1965 przewodniczył Radzie Naukowej Instytutu[11].

Zmarł 8 lutego 1965 r. w Warszawie. Pochowany został na cmentarzu Powązkowskim (kwatera PPRK-1-200)[7][12].

Badania naukowe

Pierwsza publikacja prof. Boguckiego (1914) dotyczyła regeneracji męskiego gruczołu płciowego u wykastrowanej salamandry. Kolejne dotyczyły sztucznej partenogenezy, którą badał na przykładzie płazów i szkarłupni, wykazując w nich rolę bodźców mechanicznych jako inicjatorów partenogenezy traumatycznej oraz możliwość jej wywołania w wyniku kontaktu komórek pochodzących z różnych organów badanych zwierząt z niezapłodnionymi jajami (1921–1926). Następnie prof. Bogucki rozpoczął badania z zakresu fizjologii ekologicznej, skupiając się na zagadnieniu przystosowań zwierząt do życia w wodach słonawych. Ich wynikiem były prace o osmoregulacji w jajach ryb łososiowatych i jeżowców, prace dotyczące skorupiaków (badania regulacji ciśnienia osmotycznego i składu mineralnego hemolimfy podwoja oraz składu mineralnego krwi u raka rzecznego) powstałe w latach 1928–1933. Badał też rozwój i biologię rozrodu chełbi modrej[13].

Powojenne badania prof. Boguckiego dotyczyły również biologii zwierząt słonawowodnych, szczególnie nereidy różnokolorowej i podwoja wielkiego. Szereg prac poświęconych nereidzie dotyczyło jej rozrodu, rozwoju, etologii i ekologii oraz zdolności adaptacyjnej do życia w wodach słonawych i słodkich (prace z lat 1951–1963). Badania dotyczące podwoja, prowadzone w latach 1931–1956, również koncentrowały się na jego rozrodzie i osmoregulacji. Ich podsumowaniem były dwie monografie: Nereida (1951) i Podwój (1956)[13].

Dorobek naukowy

Profesor Mieczysław Bogucki był autorem i współautorem ponad 40 opublikowanych prac[14], m.in.[15]:

  • Bogucki M. (1914): La régénération du testicule de la salamandre, Bull. Acad. Sci. Cracovie, Cl. Sci. Mat.-Nat. Sér. B – Sci. Nat., 1914B, 817–826,
  • Bogucki M. (1921): Przyczynek do analizy dzieworództwa traumatycznego, Pr. Zakł. Fizjol. Inst. M. Nenckiego, 1, no. 6, 1–12,
  • Bogucki M. (1928): Badania nad przepuszczalnością błon oraz ciśnieniem osmotycznem jaj ryb łososiowatych, Acta Biol. Exp., 2, no. 6, 19–46,
  • Bogucki M. (1930): Recherches sur la perméabilité des membranes et sur la pression osmotique des œufs des salmonides, Protoplasma, 9, 345–369,
  • Bogucki M. (1932): Recherches sur la régulation osmotique chez l'Isopode marin, Mesidotea entomon L., Arch. Int. Physiol., 35, 197–213,
  • Bogucki M. (1953): Rozród i rozwój wieloszczeta Nereis diversicolor (O.F. Müller) w Bałtyku, Pol. Arch. Hydrobiol., 1, 251–270,
  • Bogucki M., Wojtczak A. (1964): Content of body water in Nereis diversicolor (O.F. Müller) in various medium concentrations, Pol. Arch. Hydrobiol., 12, 125–143.

Prace naukowe prof. Boguckiego weszły do literatury światowej: omawiał je m.in. embriolog Albert Dalcq w swojej książce pt.: Les Bases physiologiques de la fécondation et de la parthénogénèse (Paris 1928), Joseph Needham [w:] Chemical embryology (New York 1931) i Biochemistry of morphogenesis (Cambridge 1942) czy noblista August Krogh w: Osmotic regulation in aquatic animals (Cambridge 1939).

Prof. Bogucki był również redaktorem naczelnym „Polskiego Archiwum Hydrobiologii” w latach 1953–1965, „Acta Biologiae Experimentalis” w latach 1956–1961 i „Polskiej Bibliografii Analitycznej PAN, Dział: Biologia” w latach 1955–1957[7].

Pełnił funkcję przewodniczącego Komitetu Hydrobiologicznego PAN (1955–1960) oraz Sekcji Biologicznej Komitetu Badań Morza PAN (1960–1963)[3].

Był członkiem wielu towarzystw naukowych[7]: Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, Polskiego Towarzystwa Fizjologicznego, Polskiego Towarzystwa Zoologicznego, Polskiego Towarzystwa Biochemicznego, International Association of Theoretical and Applied Limnology (Societas Internationalis Limnologiae)[16]oraz członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Hydrobiologicznego. W latach 1934–1939 reprezentował Polskę w Międzynarodowej Radzie Badań Morza (International Council for Marine Research; właśc.: International Council for the Exploration of the Sea) z siedzibą w Kopenhadze[7]. Ponownie uczestniczył w jej pracach w latach 1946–1947 jako ekspert Delegacji Rządu Polskiego.

Profesor Bogucki za swe zasługi i działalność naukową otrzymał Nagrodę naukową m. Gdańska[11][7].

Ordery i odznaczenia

Rodzina

Żoną Mieczysława Boguckiego była Wanda z domu Derke[1] (1882–1965). Z tego małżeństwa urodziło się czworo dzieci: Magdalena (1911–1989, psycholog), Janusz (1916–1995, krytyk sztuki), Anna (1916–2007, pielęgniarka; jej mężem był Zygmunt Tadeusz Mulicki, 1908–1965, ichtiolog, ekolog, oceanobiolog) i Andrzej (1924–1945, zmarł na gruźlicę).

Przypisy

  1. ↑ a b Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 56.
  2. ↑ a b c Klekowski 1965 ↓, s. 225–226.
  3. ↑ a b c Śródka 1994 ↓, s. 173–174.
  4. ↑ „Rocznik Towarzystwa Naukowego Warszawskiego”. 27, s. 43–44, 1934. 
  5. ↑ Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich w dniu oddania Legionów Polskich Wojsku Polskiemu (12 kwietnia 1917), Warszawa 1917, s. 86.
  6. ↑ Instytut imienia Nenckiego Towarzystwa Naukowego Warszawskiego 1928–1935. Organizacja – działalność – środki. Warszawa: 1936, s. 5.
  7. ↑ a b c d e f g h Mańkowski 1987 ↓, s. 80.
  8. ↑ Ropelewski 2001 ↓, s. 29.
  9. ↑ Ropelewski 2001 ↓, s. 39.
  10. ↑ Ropelewski 2001 ↓, s. 43–44.
  11. ↑ a b Kuźnicki 2008 ↓, s. 343–345.
  12. ↑ Cmentarz Stare Powązki: MIECZYSŁAW BOGUCKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2019-10-31].
  13. ↑ a b Kuźnicki 2008 ↓; Klekowski 1965 ↓, s. 225–228; Mańkowski 1987 ↓, s. 79–80; Głowacka Renata : Bibliography of Professor dr Mieczysław Bogucki, [w:] Polskie Archiwum Hydrobiologii, t. 14 (27), s. 4–6
  14. ↑ Por. Bibliography of Professor dr. Mieczysław Bogucki. „Polskie Archiwum Hydrobiologii”. XIII(XXVI), s. 4–6, 1967. 
  15. ↑ Wybór za: Kuźnicki 2008 ↓, s. 343–344
  16. ↑ Romuald Z. Klekowski. Profesor dr Mieczysław Bogucki. „Polskie Archiwum Hydrobiologii”. XIV(XXVII). s. 4. 
  17. ↑ M.P. z 1932 r. nr 245, poz. 270 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  18. ↑ M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 410 „za zasługi na polu pracy naukowej”.

Bibliografia

  • Romuald Z. Klekowski. Profesor dr Mieczysław Bogucki. „Kosmos”. 14 (3), 1965. 
  • Leszek Kuźnicki: Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego. Historia i teraźniejszość. T. 1. Warszawa: 2008.
  • Władysław Mańkowski: Bogucki Mieczysław. W: S. Feliksiak: Słownik biologów polskich. Warszawa: 1987.
  • Andrzej Ropelewski: Morski Instytut Rybacki – Ludzie i wydarzenia 1921–2001. Gdynia: 2001.
  • Andrzej Śródka: Biogramy uczonych polskich XIX–XX stulecia. Warszawa: 1994.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie