Mieczysław Cena

Mieczysław Romuald Cena

Data i miejsce urodzenia	3 kwietnia 1908 Jarosław
Data i miejsce śmierci	9 lutego 1990 Wrocław
profesor doktor habilitowany nauk weterynaryjnych
Specjalność: zoohigiena
Alma Mater	Akademia Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie
Doktorat	1934 – medycyna weterynaryjna
Habilitacja	1949 – zoohigiena
Profesura	1957
Odznaczenia

Mieczysław Romuald Cena (ur. 3 kwietnia 1908 w Jarosławiu, zm. 9 lutego 1990 we Wrocławiu) – polski uczony i działacz społeczny, profesor nauk weterynaryjnych, twórca polskiej zoohigieny.

Życiorys

Pochodził z rodziny o długich tradycjach obywatelskich wywodzącej się z Morawska koło Jarosławia. Był jednym z czterech synów urzędnika jarosławskiego magistratu Tomasza (1880–1945) i Władysławy (1890–1977) z Bednarskich, którzy swoich synów (Eugeniusz – lekarz, Mieczysław, Bolesław – lekarz weterynarii^[1] i wiolonczelista, koncertmistrz Filharmonii Opolskiej oraz Bronisław – prawnik) wykształcili do poziomu stopnia doktora^[2]. Byli krewnymi Roberta Ceny z Morawska, posła (1897–1900) z grupy księdza Stanisława Stojałowskiego do austriackiej Rady Państwa w Wiedniu^[3].

Po uzyskaniu (1926) matury klasycznej w Państwowym Gimnazjum I w Jarosławiu Mieczysław rozpoczął studia w Akademii Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie^[4][5]. Był zawodnikiem Akademickiego Związku Sportowego Lwów (AZS) i zdobył mistrzostwo Polski w rzucie oszczepem oburącz (1929) oraz zajął trzecie miejsce w pięcioboju lekkoatletycznym (1928)^[6][7]. W 1930 razem z braćmi był założycielem Sekcji Jarosławskiej AZS^[6]. W 1932 uzyskał dyplom lekarza weterynarii^[1][8]. Następnie odbył służbę wojskową w Wołyńskiej Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim, którą ukończył jako prymus rocznika 1932/33 w oddziale służby weterynaryjnej. W końcu 1934 uzyskał doktorat nauk weterynaryjnych lwowskiej Akademii za pracę wykonaną pod kierunkiem prof. Alfreda Trawińskiego^[7][9].

Mieczysław Cena (w środku), jego syn Krzysztof (z lewej) i Adam Harasowski po pogrzebie Tadeusza Szeligowskiego w Poznaniu, 15 stycznia 1963

Mieczysław i Zofia Cena we wrocławskim mieszkaniu, 1972

W 1937 ożenił się z lwowską prawniczką, Zofią Marią Antoniną z Beynarowiczów (1908–1995)^[10]. Pracę zawodową rozpoczął jako okręgowy lekarz weterynarii w Orzegowie (obecnie dzielnica Rudy Śląskiej) i równocześnie został redaktorem popularnej rubryki przyrodniczej wydawanego w Krakowie Ilustrowanego Kuryera Codziennego, gdzie publikował poczytne felietony na tematy związane z hodowlą zwierząt. Przyjaźń z sekretarz redakcji IKC, Jadwigą Harasowską, późniejszą działaczką polonijną w Wielkiej Brytanii, i jej mężem, Adamem Harasowskim, znawcą twórczości Chopina, kompozytorem i pianistą trwała całe ich życie^[2][7].

Niedługo przed wybuchem II wojny światowej napisał dla IKC cykl artykułów krytycznych wobec hitlerowskich Niemiec, co spowodowało umieszczenie jego nazwiska na niemieckich i sowieckich listach proskrypcyjnych^[11]. Podczas wojny ukrywał się z rodziną w Czyżowie Szlacheckim w okolicach Sandomierza i pracował dorywczo jako lekarz weterynarii^[2][7].

Po zakończeniu działań wojennych zamieszkał w Krakowie i przez rok pracował w Katedrze Fizjologii i Żywienia Zwierząt Wydziału Rolniczego Uniwersytetu Jagiellońskiego^[7]. Równocześnie uzyskał absolutorium z zakresu rolnictwa. W listopadzie 1946 przeniósł się do Wrocławia, gdzie został adiunktem w Katedrze Hodowli Ogólnej, kierowanej przez profesora Tadeusza Olbrychta, na Wydziale Medycyny Weterynaryjnej ówczesnego Uniwersytetu i Politechniki^[8].

Tablica pamiątkowa na Uniwersytecie Przyrodniczym we Wrocławiu^[12]

Grobowiec na cmentarzu św. Wawrzyńca we Wrocławiu, pole 1 boczne, 490

Tablica upamiętniająca Mieczysława Cenę, jego braci Eugeniusza i Bolesława oraz Roberta Cenę na grobowcu rodziny na Starym Cmentarzu w Jarosławiu

W 1948 uzyskał stypendium rządu szwajcarskiego na pracę naukową w Obserwatorium Fizyczno-Meteorologicznym w Davos, gdzie wykonał część doświadczalną pracy habilitacyjnej o wpływie promieniowania słonecznego na zwierzęta gospodarskie. Habilitację wraz ze stopniem docenta uzyskał w 1949. W 1951 objął Katedrę Zoohigieny^[9] w nowo utworzonej Wyższej Szkole Rolniczej we Wrocławiu^[13]. W 1954 zorganizował działalność wydawniczą tej uczelni^[14]. W 1956 na Zjeździe Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego w Lublinie wygłosił ostrą krytykę pseudoteorii (łysenkizm) sowieckiego genetyka Trofima Łysenki^[15]. Tytuł profesora nadzwyczajnego otrzymał w 1957, a profesora zwyczajnego w 1966. W latach 1964–1965 był prorektorem Wyższej Szkoły Rolniczej^[16]. Był kuratorem Akademickiego Związku Sportowego we Wrocławiu^[13][17]. Brał udział w wielu studenckich obozach naukowych i sportowych^[18].

Był popularnym wykładowcą (szczególnie w latach 80. XX wieku) i wychowawcą młodzieży w duchu patriotycznym i religijnym^[19][20]w niezależnych ośrodkach duszpasterstwa akademickiego^[21]. Uwazano go za autorytet dla innych twórców^[22]. Był współpracownikiem ks. Aleksandra Zienkiewicza, a także ks. Franciszka Blachnickiego, założyciela Ruchu „Światło-Życie”^[23][24].

Jest pochowany na cmentarzu św. Wawrzyńca we Wrocławiu (pole 1, aleja boczna, grób 490) nazywanym wrocławską „nekropolią profesorską”^[23][25].

Dorobek naukowy i pisarski

Mieczysław Cena jest uznawany za twórcę polskiej zoohigieny, specjalizował się również w bioklimatologii i etologii stosowanej^[26]. Piętnastu jego uczniów uzyskało habilitację i profesurę^[9]. Wypromował dwudziestu dwóch doktorantów i był opiekunem ponad stu prac magisterskich^[7]. Stworzył polską szkołę naukową zoohigieny i dobrostanu zwierząt^[12][7][20], która obejmowała interdyscyplinarne powiązania z bioklimatologią, budownictwem inwentarskim, mechanizacją zootechniczną, ekologią zwierząt gospodarskich oraz pogranicza zootechniki i medycyny weterynaryjnej^[9].

Książka Ku doskonałości wydana w 2013 zawiera jego wykład o doskonaleniu się w duchu religijnym^[19][27] i jej treść jest źródłem refleksji^[28][29].

Publikacje

• Materiały do bioklimatologii Polski. Mieczysław Cena (red.). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1966.
• Mieczysław Cena: Zarys bioklimatów kuli ziemskiej. Wrocław: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971.
• Mieczysław Cena: Woda w produkcji zwierzęcej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1977.
• Mieczysław Cena: Ku doskonałości. Kraków: Alleluja, 2013, s. 172. ISBN 978-83-60967-31-7.

Członkostwo

• przedstawiciel Wyższej Szkoły Rolniczej we Wrocławiu w Komitecie Weterynaryjnym oraz Zootechnicznym Polskiej Akademii Nauk;
• członek Rady Naukowo-Technicznej przy Ministrze Rolnictwa;
• członek Rady Naukowej Instytutu Weterynarii w Puławach;
• członek Rady Naukowej Przemysłowego Instytutu Maszyn Rolniczych w Poznaniu;
• przewodniczący Wydziału Rolniczego Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, od 1980 członek honorowy^[30][31];
• wiceprezydent Międzynarodowego Towarzystwa Higieny Zwierząt (ISAH)^[9][26].

Był członkiem Rady Programowej czasopisma „Medycyna Weterynaryjna”^[32].

Odznaczenia

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
• Złoty Krzyż Zasługi,
• Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego,
• Złota Oznaka AZS,
• Złota Odznaka ZSP,
• Medal za Zasługi w Rozwoju Akademii Rolniczej,
• Medal Zasłużonym dla Nowosądecczyzny,
• Odznaka Honorowa Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego^[26][33]

Przypisy

Bibliografia

• AdamA. Chmielewski AdamA. (red.), Wrocławskie środowisko akademickie: twórcy i ich uczniowie 1945-2005, publikacja elektroniczna; biogramy znajdują się na płycie CD, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2007, ISBN 978-83-04-04823-2 [dostęp 2018-03-20] .
• Tadeusz Wośkowski: Dzieje studiów rolniczo-lasowych w ośrodku lwowsko-dublańskim. Warszawa: Centralna Biblioteka Rolnicza im. Michała Oczapowskiego, 2011, s. 41. ISBN 978-83-932996-0-7. [dostęp 2018-03-20].
• Adam Serdeczny: Morawsko – od czasów starożytnych do końca XX wieku. Wyd. 2. Jarosław – Łańcut: Techgraf, 2006, s. 139–140. ISBN 83-86697-63-6.
• Irena Sławińska: Szlakami moich wód. Lublin: Norbertinum, 1998, s. 169–171. ISBN 83-86837-75-6.

Linki zewnętrzne

• Prof. zw. dr hab. Mieczysław Cena, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [online] [dostęp 2019-04-05] .