Mieczysław Czychowski

Mieczysław Czychowski

Imię i nazwisko	Józef Mieczysław Czychowski
Data i miejsce urodzenia	26 maja 1931 Dzbenin
Data i miejsce śmierci	23 stycznia 1996 Gdynia
Narodowość	polska
Język	polski
Alma Mater	Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych w Gdańsku
Dziedzina sztuki	poezja, malarstwo, rzeźba
Odznaczenia

Mieczysław Czychowski (ur. 26 maja 1931 w Dzbeninie, zm. 23 stycznia 1996 w Gdyni^[1]) — polski poeta i artysta-malarz, rysownik, rzeźbiarz związany z Gdańskiem oraz Dzbeninem.

Życiorys

Urodził się 26 maja 1931 roku w Dzbeninie^[2] jako Józef Mieczysław^[2] Cychowski^[3]. W okresie II wojny światowej, przebywając w Dzbeninie wraz z rodzicami, młodszą siostrą Zofią obraz starszym bratem Czesławem, doświadczył wielu przeciwności losu. W 1944 roku nowo wybudowany dom Czychowskich, znajdujący się nieopodal brzegu Narwi, spalili Niemcy. 8 maja 1945 roku w wyniku wybuchu miny przyszły artysta stracił prawą dłoń^[1]. Następnie w niewyjaśnionych okolicznościach został rozstrzelany jego ojciec, Stanisław^[2], działacz ludowy, w chwili śmierci członek PPR, wcześniej w ZWZ i AK — prawdopodobnie ważna postać lokalnej konspiracji. Wiadomo, że ukrywał on wraz ze swoją żoną, Wiktorią, osoby poszukiwane przez okupanta^[4][5].

Mieczysław Czychowski został zaprzysiężony jako członek Armii Krajowej 1 sierpnia 1942 roku w Ostrołęce. Wraz z bratem pomagał on rodzicom, obserwując przedpole domu oraz przekazując zaszyfrowane konspiracyjne wiadomości^[4][5].

Po wojnie jego matka, Wiktoria z domu Romanik^[2], wyszła za swojego szwagra, Wojciecha Cychowskiego. (Nazwiska braci różniły się; także poeta i malarz nosił nazwisko „Cychowski” jeszcze w latach 50. XX wieku — tak wg relacji jego siostry błędnie zapisał nazwisko „Czychowski” jako „Cychowski” organista w czasie chrztu)^[5].

Uczył się w gimnazjum w Ostrołęce^[2]. W 1950 roku Mieczysław Czychowski zrezygnował z kontynuowania nauki w liceum w Ostrołęce i wyjechał z rodzinnej wsi do Gdyni, gdzie ukończył dwa lata później Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych w Gdyni-Orłowie. Tam był m.in. Przewodniczącym szkolnego koła Związku Młodzieży Polskiej. Od 1953 do połowy lat 60. pozostawał członkiem PZPR^[6].

W 1958 roku został absolwentem Wydziału Malarstwa Sztalugowego w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Sopocie^[2], następnie w Gdańsku (obecnie Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku), w pracowni prof. Krystyny Łady-Studnickiej^[5]. Został przyjęty do Związku Polskich Artystów Plastyków^[2].

W okresie studiów Czychowski był przyjacielem i mentorem młodego Edwarda Stachury, cenionego później poety i prozaika, który w początkowym okresie swojej twórczości przebywał w Trójmieście. Stachura w jednym z listów nazwał Czychowskiego „mistrzem” oraz „leworękim <<Norwidem>>”^[6][7].

Mieczysław Czychowski był dwukrotnie żonaty. W latach 50. ożenił się cywilnie z Haliną z domu Urbaniak (rozwód w 1962 roku). Następnie od 1964 związany (ślub cywilny w latach 70.) z Wandą z domu Majewską, z którą miał troje dzieci — dwóch synów oraz córkę^[6].

W 1968 roku Czychowski jako jeden z nielicznych literatów na Wybrzeżu podpisał wystąpienie pisarzy gdańskich popierające strajki studentów w tzw. wydarzeniach marcowych. W dokumencie związanym z tzw. Grudniem 1970 określono go jako „znanego z negatywnych, antypartyjnych wystąpień”. W sierpniu 1980 roku był obecny w Stoczni Gdańskiej im. Lenina, gdzie podpisał poparcie gdańskich literatów dla strajkujących robotników. Tuż po okresie stanu wojennego zdecydował się jednak na ponowne wstąpienie do Związku Literatów Polskich^[6].

W latach 1972–1995 mieszkał wraz z rodziną w Gdańsku^[1] przy ul. Kartuskiej 81, następnie przez kilka miesięcy przebywał samotnie w przynależnym sobie mieszkaniu przy ul. Kręckiego 3 w Gdańsku-Oliwie, gdzie w 1989 roku został zamordowany najemca Zdzisław Augustyn Malinowski — poeta, malarz, grafik, autor tekstów piosenek. Sprawców zbrodni nigdy nie odnaleziono^[5][8].

Mieczysław Czychowski przyjaźnił się szczególnie z malarzem z Ostrołęki Wiesławem (vel Bonifacym) Postaleńcem, poetą ostrołęckim Dionizym Maliszewskim, malarzem Stanisławem Skolimowskim (także ostrołęczaninem), grafikiem, malarzem oraz rzeźbiarzem Ryszardem Stryjcem, ceramikiem i malarzem gdańskim Bronisławem Tuskiem, prezesem Państwowego Ośrodka Maszynowego w Żukowie Stanisławem Zielińskim, poetą i profesorem Kazimierzem Nowosielskim oraz właścicielem NCE „Oświata-Lingwista” w Gdańsku Edwardem Grzegorzem Ostrowskim. Przyjaźnie te zawiązywał w różnych okresach swojego życia. Liczne były także znajomości lub przyjaźnie Czychowskiego z artystami trójmiejskimi, np. Stanisławem Gostkowskim^[6].

W środowisku artystycznym i intelektualnym Trójmiasta Czychowski był postacią powszechnie znaną, uchodził za mentora młodych poetów. Prowadził bujne życie towarzyskie i kontrowersyjny tryb egzystencji — to ze względu m.in. na nadmierne zamiłowanie do alkoholu^[5][1].

Mieczysław Czychowski zmarł 23 stycznia 1996 roku w szpitalu w Gdyni-Redłowie^[3] na nowotwór płuc (choroba postępowała z przerzutami do mózgu^[1]). Spoczywa na cmentarzu w Rzekuniu^[1], w grobie rodzinnym^[5][1].

Upamiętnienie

W 2006 roku nadano jego imię Szkole Podstawowej w Dzbeninie, gdzie się urodził i mieszkał przez pierwszych 19 lat swojego życia^[9].

Szczególnym popularyzatorem dzieł Czychowskiego jest prof. dr hab. Kazimierz Nowosielski, poeta oraz literaturoznawca związany z Uniwersytetem Gdańskim, autor wielu wypowiedzi krytycznych dotyczących twórczości literackiej i plastycznej Czychowskiego oraz organizator poświęconych mu konferencji naukowych^[10].

Inną osobą, która szczególnie dba o pamięć o dorobku poetyckim Mieczysława Czychowskiego jest dr hab. Karol Samsel, ostrołęczanin, poeta i literaturoznawca związany z Uniwersytetem Warszawskim. Samsel jest także autorem wypowiedzi krytycznych dotyczących twórczości Czychowskiego, ponadto organizatorem spotkań jemu poświęconych w Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce^[11].

W 2014 roku w Gdańsku odbyła się projekcja filmu o Mieczysławie Czychowskim pt. „Komu skrzypce a komu futerał”, reż. Henryka Dobosz-Kinaszewska. W tym samym roku film został wyświetlony na kanale TVP Kultura^[12][13][14].

We wrześniu 2015 ukazało się obszerne opracowanie edytorskie dotyczące życia i twórczości Mieczysława Czychowskiego, pt. Poezja, malarstwo, korespondencja z matką. Przygotował je do druku, opracował, oraz opatrzył komentarzami i wstępem Piotr Smoliński (wyd. „Oświata-Lingwista”, Nadbałtyckie Centrum Edukacji)^[15]. Książka ta prezentuje niemal cały dorobek artystyczny i epistolograficzny oraz biografię Czychowskiego. Publikacja powstawała od 2011 roku z inspiracji Stanisława Zielińskiego z Kartuz oraz prof. Stefana Chwina.

Twórczość

Od 1950 aż do śmierci Mieczysław Czychowski był związany z Trójmiastem, gdzie mieszkał i głównie publikował. W lokalnym środowisku poetów (zarówno swoich rówieśników, jak i twórców pokoleniowo młodszych) oraz dziennikarzy, jak również nielicznych w Gdańsku w czasach głębokiego PRL-u znawców literatury, był uznawany za artystę o wielu talentach, wszechstronnego malarza i zdolnego pisarza, którego możliwości pióra i pędzla wykraczały daleko poza lokalność^[6].

Apogeum twórczości Czychowskiego, zarówno literackiej, jak i plastycznej, przypadło na lata 60. XX wieku. Wtedy to gdański artysta rodem z mazowieckiej wsi był z pewnością jednym z najważniejszych trójmiejskich poetów — jego pisarstwo było wyraźnie obecne we wszystkich zbiorowych antologiach twórczości liryków Wybrzeża, w poszerzonych antologiach powojennych poetów polskich, było także omawiane w rozmaitych recenzjach publikowanych na łamach prasy i w wydawnictwach zwartych, nieco późnej również w pracach naukowych badaczy związanych z Uniwersytetem Gdańskim^[6].

Czychowski tworzył głównie portrety i pejzaże^[1], zajmował się także okazjonalnie architekturą i plakatem^[1]. Był autorem wielu indywidualnych wystaw, lecz w środowisku bardziej ceniono go jako poetę, choć szczególnie jego prace wykonane w technice pasteli stanowią przykład twórczości stojącej na wysokim artystycznym poziomie^[16].

Poezja Czychowskiego, który był rówieśnikiem poetów Pokolenia „Współczesności”, poza Trójmiastem najczęściej wpisywana była do tzw. kręgu „Orientacji Poetyckiej Hybrydy”. Czychowski utrzymywał też kontakty z przedstawicielami Grupy Literackiej „Narew”, działającymi w Ostrołęce^[5].

Debiutem poetyckim Czychowskiego była publikacja socrealistycznego wiersza pt. „Ja dziś z Wami” w 1951 w „Głosie Wybrzeża”. Czychowski później publikował również w innych trójmiejskich pismach, takich jak „Kontrasty”, „Litery”, „Rejsy”, a także w prasie ogólnopolskiej: „Twórczości”, „Poezji”, „Współczesności” i innych. Pozostawał aktywny twórczo do końca życia^[6].

Opublikowano sześć tomików poezji Czychowskiego, jako pierwszy Miejsca wydrążone w 1960 nakładem Wydawnictwa Morskiego^[2].

Mieczysław Czychowski pozostawił obfitą korespondencję z matką Wiktorią, która została wydana drukiem po raz pierwszy w 2015 roku. Dzieło epistolograficzne poety i jego rodzicielki stanowi interesujący przykład relacji matki-chłopki z synem-inteligentem, szczególnie interesujący w kontekście tematyki awansu społecznego w PRL.^[6]

Listy Edwarda Stachury do Mieczysława Czychowskiego są obecnie przechowywane w Bibliotece Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk^[17]. Zostały wydane drukiem po raz pierwszy w 2006 roku przez Dariusza Pachockiego, znawcę twórczości Stachury^[7].

Czychowski ponadto trudnił się krytyką artystyczną. Szkice o twórczości plastycznej innych współczesnych sobie malarzy m.in. gdańskich publikował m.in. w „Literach”^[5].

Spuścizna Mieczysława Czychowskiego znajduje się obecnie w kilku zbiorach prywatnych, jak również w archiwum Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk oraz Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce. Składa się na tysiące jednostek archiwalnych o najróżniejszym charakterze. Wiele prac plastycznych artysty znajduje się w Juszkowie, w zbiorze prywatnym^[6].

Opiekunem spuścizny Czychowskiego w zbiorach PAN jest Krystyna Świerkosz^[17].

Nagrody i odznaczenia

• III ogólnopolska nagroda w dziale malarstwa (1953)^[2]
• nagroda główna w Ogólnopolskim Konkursie Poetyckim o Laur Czerwonej Róży (1965)^[5]
• Nagroda Pierścienia^[2]
• Order Stańczyka (dwukrotnie)^[5][2]
• Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”^[2]
• Złoty Krzyż Zasługi^[2]
• medal „Zasłużony Ziemi Gdańskiej”^[1]

Dzieła

• Miejsca wydrążone, 1960
• Misterium na uboczu, 1966^[2]
• Progresje, 1968^[2]
• Zapisywanie trenu, 1971^[2]
• Lasem, losem, zboczem życia (wybór wcześniejszych wierszy), 1974^[2]
• Krwią lamowane, 1979^[2]
• Wiersze wybrane, 1985^[2]
• Pisane na szybie, 1988

Przypisy