Mieczysław Smorawiński

Mieczysław Makary Smorawiński

generał brygady
Data i miejsce urodzenia	25 grudnia 1893 Kalisz, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	9 kwietnia 1940 Katyń, RFSRR, ZSRR
Przebieg służby
Lata służby	1914–1940
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie
Stanowiska	dowódca 8 Pułku Piechoty Legionów, 9 Pułku Piechoty Legionów, 4 Pułku Piechoty Legionów, IV Brygady Piechoty Legionów, 2 Dywizji Piechoty Legionów, 6 Dywizji Piechoty, Okręgu Korpusu nr II
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa: bitwa pod Kirlibabą wojna polsko-ukraińska, wojna polsko-bolszewicka, II wojna światowa: kampania wrześniowa
Odznaczenia

Odkopywanie największego grobu w Katyniu, w którym spoczywał m.in. gen. Smorawiński (1943)

(c) Bundesarchiv, Bild 183-J15385 / CC-BY-SA 3.0

Fernand de Brinon na czele francusko-niemieckiej delegacji (stoi w środku w białym prochowcu) oraz żołnierzy Sturmbrigade SS Frankreich przed grobami polskich generałów Mieczysława Smorawińskiego i Bohaterewicza (1943)

Groby generałów Smorawińskiego i Bohaterewicza w Katyniu (2010)

Tablica upamiętniająca gen. Smorawińskiego i gen. Bernarda Monda, znajdująca się w Krakowie na budynku w którym stacjonował sztab 6 DP

Mieczysław Makary Smorawiński (ur. 25 grudnia 1893 w Kaliszu, zm. prawdop. 9 kwietnia 1940 w Katyniu) – generał brygady Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej.

Życiorys

Był drugim dzieckiem pochodzącego z miejscowości Pyzdry Jana Smorawińskiego i Marianny z Zagrodzkich, miał siedmioro rodzeństwa, w styczniu 1894 został ochrzczony w kościele św. Mikołaja Biskupa w Kaliszu, następnie zamieszkiwał wraz z rodziną w pobliskim Turku^[1]. Ukończył szkołę powszechną i polską Szkołę Handlową w Kaliszu. W 1911 za działalność niepodległościową w „Zarzewiu” został skazany na 6 miesięcy więzienia i zesłany do Jekaterynosławia. Następnie udał się do Lwowa, gdzie w 1912 złożył egzamin maturalny i podjął studia na wydziale chemii technicznej Szkoły Politechnicznej we Lwowie, które przerwał wybuch I wojny światowej. W czasie studiów we Lwowie należał od lutego 1912 do sierpnia 1914 do Drużyn Strzeleckich, w których odbył przeszkolenie wojskowe, a w 1914 ukończył kurs oficerski.

W chwili wybuchu I wojny światowej udał się do Krakowa, gdzie 16 sierpnia 1914 wstąpił do Legionów Polskich, do II Brygady Legionów 2 pułku piechoty, gdzie pełnił kolejno stanowiska dowódcy plutonu, kompanii i batalionu. Od 30 września 1914, gdy wraz z brygadą udał się na Węgry, był na froncie. Na froncie w ramach II Brygady Legionów walczył do 30 grudnia 1916. Po kryzysie przysięgowym pozostał w 2 pułku piechoty Polskiego Korpusu Posiłkowego do 30 stycznia 1918, po czym od 16 lutego do 30 października 1918 służył w Polskiej Sile Zbrojnej.

Od 1 listopada 1918 wstąpił do Wojska Polskiego. Został dowódcą II batalionu 8 pułku piechoty Legionów. Dowodził tym pododdziałem do dnia 13 lipca 1919; od 17 lutego do 5 maja 1919 pełnił obowiązki dowódcy 8 pułku piechoty Legionów i dowodził nim w walkach pod Lwowem w składzie brygady płk. Kulińskiego, następnie na froncie polsko-ukraińskim, Litwie i Białorusi.

W lipcu i sierpniu 1919 organizował i dowodził 9 pułkiem piechoty Legionów, a po jego zorganizowaniu powrócił do 8 pułku piechoty Legionów, którym dowodził do października 1919.

Od 10 listopada 1919 do 4 sierpnia 1920 był dowódcą 4 pułku piechoty Legionów, a następnie dowódcą IV Brygady Piechoty Legionów (4 sierpnia 1920–1 września 1921), która walczyła w rejonie Warszawy i Hrubieszowa (w tym czasie odniósł rany w walkach nad Huczwą i pod Zamościem). Ostatecznie walki brygada zakończyła w rejonie Lidy. Łącznie od I wojny światowej do 1921 był pięciokrotnie ranny (czwarte rany odniósł w bitwie pod Rawą Ruską 7 stycznia 1919)^[2].

Po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej 2 września 1921 został dowódcą piechoty dywizyjnej 2 Dywizji Piechoty Legionów. Obowiązki na tym stanowisku pełnił do 20 marca 1927. Od 8 września do 22 grudnia 1922 ukończył kurs dowódców pułków piechoty i piechoty dywizyjnej w Rembertowie. W czasie przewrotu majowego (1926) opowiedział się po stronie Józefa Piłsudskiego i 13 maja 1926 wyruszył z Kielc, gdzie stacjonowała 2 Dywizja Piechoty Legionów, do Warszawy na czele oddziału wydzielonego z dywizji aby wesprzeć oddziały wierne Piłsudskiemu.

Następnie 19 marca 1927 został mianowany dowódcą 6 Dywizji Piechoty w Krakowie, stanowisko objął 21 marca i zajmował je do października 1932.

1 stycznia 1928 prezydent RP Ignacy Mościcki awansował go na generała brygady ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1928 i 9 lokatą w korpusie generałów^[3]. Był wówczas najmłodszym generałem w Wojsku Polskim.

Akta osobowe przechowywane w Centralnym Archiwum Wojskowym zawierają opinię zwierzchników służbowych o Mieczysławie Smorawińskim:

Od października 1932 do października 1934 był zastępcą dowódcy Okręgu Korpusu nr III w Grodnie, a od października 1934 do września 1939 dowódcą Okręgu Korpusu Nr II w Lublinie. W przeddzień wybuchu wojny organizował 39 Rezerwową Dywizję Piechoty i bazy zaopatrzeniowe dla 3 Dywizji Piechoty Legionów.

W chwili wybuchu II wojny światowej, będąc dowódcą Okręgu Korpusu Nr II w Lublinie, organizował mobilizację oddziałów oraz bazy zaopatrzenia dla walczących oddziałów. Do 14 września 1939 przebywał w Lublinie, a następnie udał się zgodnie z rozkazem Kwatermistrza Wojska Polskiego początkowo do Kowla, a potem do Włodzimierza Wołyńskiego.

17 września 1939, po agresji ZSRR na Polskę zakazał podległym mu oddziałom otwarcia ognia do nacierających oddziałów Armii Czerwonej, a także podjął decyzję o demobilizacji szeregowych i podoficerów zgrupowania we Włodzimierzu Wołyńskim, a pozostałym doradzał przebijanie się do Rumunii i na Węgry (we wrześniu 1939 jego adiutantem był por. Stanisław Kretkowski^[5][a]). Po dotarciu Armii Czerwonej do Włodzimierza Wołyńskiego rozpoczął z nimi pertraktację, a 20 września 1939 zgodnie z porozumieniem miał udać się z podległymi oddziałami w kierunku Bugu, lecz po wyruszeniu kolumna została zatrzymana, a następnie ogłoszono, że od tego momentu są jeńcami wojennymi. Gen. Smorawiński przebywał w kilku obozach jenieckich, ostatecznie pod koniec 1939 umieszczony w obozie w Kozielsku.

Z kilku ocalonych dzienników jeńców Kozielska jednoznacznie wynika, że generałowie Mieczysław Smorawiński, Bronisław Bohaterewicz i Henryk Minkiewicz oraz ok. 120 oficerów wyższych, w tym także Adam Solski, zostali wywiezieni z obozu 7 kwietnia 1940^[6]. Istnieje prawdopodobieństwo, iż jego egzekucja mogła nastąpić 9 kwietnia tego roku, jako że generał znajdował się na jednej liście wywózkowej wraz z Adamem Solskim, który prowadził pamiętnik z ostatnim wpisem tego dnia, relacjonującym przewiezienie do lasu i rewizję^[7]. W 1943 jego ciało zostało zidentyfikowane w toku ekshumacji prowadzonych przez Niemców (przy zwłokach zostały odnalezione dokumenty potwierdzające adres jego zamieszkania w Lublinie, książeczka oszczędnościowa PKO, legitymacja osobowa, legitymacja Krzyża Srebrnego Orderu Virtuti Militari nr 2948 z 1 maja 1933, papierośnica, złoty pierścionek, dwa medaliki)^[8][9]. Na terenach polskich, okupowanych od 1939 przez Niemców, wydanie czasopisma „Goniec Krakowski” z 16 kwietnia 1943, oraz „Ilustrowany Kurier Polski” nr.16 z 18 kwietnia 1943 poinformowało wówczas o ekshumacji ciał polskich żołnierzy w Katyniu i zidentyfikowaniu m.in. zwłok gen. Smorawińskiego^[10]. Mieczysław Smorawiński był jednym z dwóch zidentyfikowanych generałów (obok gen. Bronisława Bohaterewicza). Obaj generałowie zostali wówczas ponownie pochowani w osobnych trumnach w dołach wraz z podkomendnymi^[11] na terenie obecnego Polskiego Cmentarza Wojennego w Katyniu. W 1995 ekipa archeologów pod przewodnictwem prof. Mariana Głoska podczas badań odnalazła trumny ze zwłokami generałów B. Bohatyrewicza i M. Smorawińskiego, po czym w październiku tego roku w Katyniu odbył się ich uroczysty pogrzeb^[12].

Był żonaty z Heleną z Danielewiczów, którą poznał w 1916 u rodziny w Charsznicy podczas rekonwalescencji po odniesionych ranach i poślubił 6 października 1920 w kościele parafialnym w Turku^[13][14]. Miał córkę Marię i syna Jerzego^[15]. Zamieszkiwał w Pałacu Lubomirskich w Lublinie pod adresem Plac Litewski 3, siedzibie dowództwa Okręgu Korpusu Nr II^[16].

Żona generała, Helena (1893-1981) została pochowana na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie^[17]. Syn generała, Jerzy (1924-1991) spoczął na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie^[18] natomiast córka generała, Maria, po mężu Chmielnikowska- (1922-1982) spoczęła na Cmentarzu Komunalnym w Sopocie^[19].

Upamiętnienie

Tablice upamiętniające generała Mieczysława Smorawińskiego umieszczono: w 1985 w kościele Matki Bożej Zwycięskiej w Lublinie^[20][21], kilka lat później w kościele Najświętszej Maryi Panny z Lourdes w Krakowie^[22], w 1991 w Krakowie na budynku w którym stacjonował sztab 6 Dywizji Piechoty przy placu Marii Magdaleny^[23]. Tablica pamiątkowa znajduje się również w Kościele Garnizonowym w Kaliszu (dawny kościół kolegium jezuickiego fundacji prymasa Stanisława Karnkowskiego) przy ulicy Kolegialnej.

Postanowieniem nr 112-48-07 prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego z 5 października 2007 został awansowany pośmiertnie do stopnia generała dywizji^[24]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”.

9 kwietnia 2010 Technikum nr 2 w Kaliszu w Zespole Szkół Ekonomicznych nadano patronat gen. Mieczysława Smorawińskiego oraz na skwerze Inwalidów Wojennych odsłonięto kamień pamiątkowy i posadzono Dąb Pamięci (w uroczystościach uczestniczyły m.in. siostrzenica generała Anna Szyper oraz wnuczka Ewa Bąkowska, która dzień później zginęła w katastrofie polskiego samolotu Tu-154M w Smoleńsku^{[25][26][27][28]}). Ponadto Dąb Pamięci generała został posadzony w Gnieźnie^[29].

W Lublinie ustanowiono Aleję gen. M. Smorawińskiego (przez przemianowanie części Alei Lenina, druga część otrzymała imię Władysława Andersa), ponadto jego patronat nadano ulicom w Ciechanowie, Świdniku i rodzinnym Turku.

Rada Miasta Krakowa uchwałą z dnia 26 lutego 2020 roku nadała imię generała Mieczysława Smorawińskiego ulicy położonej w Dzielnicy XVII Wzgórza Krzesławickie^[30].

15 sierpnia 2014, w 94. rocznicę bitwy warszawskiej, na Cmentarzu Poległych w Bitwie Warszawskiej w Ossowie została odsłonięta w Ossowie tablica upamiętniająca ośmiu dowódców polskich oddziałów uczestniczących w walkach, którzy w 1940 zostali ofiarami zbrodni katyńskiej; upamiętnieni zostali gen. dyw. Stanisław Haller, gen. dyw. Henryk Minkiewicz, gen. dyw. Leonard Skierski, gen. bryg. Bronisław Bohaterewicz, gen. bryg. Kazimierz Orlik-Łukoski, gen. bryg. Mieczysław Smorawiński, płk dypl. Stefan Kossecki, ppłk. Wilhelm Kasprzykiewicz^[31][32].

W filmie fabularnym Katyń (2007) w reżyserii Andrzeja Wajdy w domniemaną postać gen. M. Smorawińskiego (jego nazwisko nie pada) wcielił się Jan Englert.

W roku 2021 TVP Historia wyprodukowała biograficzny film dokumentalny pt. Smorawiński w reż. Magdaleny i Rafała Kołodziejczyków.

Awanse

• chorąży – 1914
• podporucznik – 1915
• porucznik – 1915
• kapitan – 1916
• major – 1918
• podpułkownik – 1920
• pułkownik – 1922
• generał brygady – 1 stycznia 1928^[33]
• generał dywizji – 5 października 2007 (pośmiertnie)

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 2948^[9][34][14]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1928)^[35][36][14]
• Krzyż Niepodległości (12 maja 1931)^[37][38]
• Krzyż Walecznych (czterokrotnie, po raz 2, 3 i 4 w 1921)^[39][14]
• Złoty Krzyż Zasługi (19 marca 1931)^[40][41]
• Złota Odznaka Honorowa Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej I stopnia^[42]
• Państwowa Odznaka Sportowa^[43]
• Medal Zasługi Wojskowej Signum Laudis (Austro-Węgry)
• Kawaler Orderu Legii Honorowej (Francja)^[36]
• Medal Zwycięstwa („Médaille Interalliée”)^[36]

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945. T. 2/1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1991. ISBN 83-900510-0-1.
• Tadeusz Kryska-Karski i Stanisław Żurakowski, Generałowie Polski Niepodległej, Editions Spotkania, Warszawa 1991, wyd. II uzup. i poprawione.
• PiotrP. Stawecki PiotrP., Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918–1939, Warszawa: Bellona, 1994, ISBN 83-11-08262-6, OCLC 830050159 .
• Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego: Katyń. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, 2000. s. 44. [dostęp 2014-04-10].
• Barbara Stanisławczyk: Ostatni krzyk. Od Katynia do Smoleńska historie dramatów i miłości. Poznań: Dom Wydawniczy „Rebis”, 2011. ISBN 978-83-7510-814-9.
• Narodowe Archiwum Cyfrowe – Zdjęcia generała.