Mieczysław Wajnberg

Mieczysław Wajnberg
Imię i nazwiskoMojsze Samuiłowicz Wajnberg
Data i miejsce urodzenia8 grudnia 1919
Warszawa
Data i miejsce śmierci26 lutego 1996
Moskwa
Instrumentyfortepian
Gatunkimuzyka poważna
Zawódkompozytor
Odznaczenia
Nagroda Państwowa ZSRR Ludowy Artysta RFSRR
podpis
Kamienica przy ul. Żelaznej 66 w Warszawie, w której mieszkał Mieczysław Wajnberg. W 2020 na jej fasadzie odsłonięto tablicę upamiętniającą kompozytora

Mieczysław Wajnberg, Moisiej (Mojsze) Samuiłowicz Wajnberg (ur. 8 grudnia 1919 w Warszawie, zm. 26 lutego 1996 w Moskwie) – polski kompozytor pochodzenia żydowskiego, od 1939 zamieszkały w ZSRR.

Życiorys

Pierwsze doświadczenia muzyczne zdobywał w żydowskich teatrach w Warszawie, gdzie pracował jego ojciec, Szmul (Samuel) Wajnberg. Kiedy miał 12 lat, został uczniem Józefa Turczyńskiego, najpierw w średniej, a potem w wyższej szkole muzycznej przy Konserwatorium Warszawskim. Podobnie jak ojciec, wcześnie zaczął pracować w teatrach rewiowych i lokalach dancingowych. W 1936 roku napisał muzykę do filmu Fredek uszczęśliwia świat[1].

We wrześniu 1939 roku uciekł z Warszawy. Udało mu się przedostać do ZSRR i wtedy imię Mieczysław zmieniono mu na Moisiej[2].

W ZSRR został studentem konserwatorium w Mińsku, w klasie kompozycji Wasilija Zołotariowa. Razem z nim studiował Ryszard Sielicki. W czerwcu 1940 roku jako pianista wystąpił w Moskwie w Dekadzie Białoruskiej Sztuki. 23 czerwca 1941 roku Orkiestra filharmonii w Mińsku wykonała jego utwór dyplomowy Poemat symfoniczny. Po napaści Niemiec na ZSRR uciekł do Taszkientu, gdzie zatrudniono go jako korepetytora w operze. Komponował też utwory patriotyczne, np. balet Do boju za ojczyznę. Wtedy ożenił się z Natalią Wowsi-Michoels, córką znanego aktora i reżysera teatru żydowskiego Solomona Michoelsa. Dzięki pomocy Dmitrija Szostakowicza, w 1943 roku przeprowadzili się do Moskwy. W 1946 roku Wajnberga oskarżono o to, że za mało odwołuje się do folkloru i pisze zbyt pesymistyczną muzykę. W 1948 roku oskarżono go o formalizm i zakazano wykonywać kilka jego utworów. W tym czasie zaczął zarabiać na życie pisząc muzykę dla radia i dla cyrku. W lutym 1953 roku został aresztowany za „żydowski nacjonalizm burżuazyjny.” Zwolniono go w kwietniu, znów dzięki pomocy Szostakowicza.

W następnych latach Wajnberg komponował dużo muzyki filmowej. Najbardziej znany był film wojenny Lecą żurawie, wyróżniony Złotą Palmą na festiwalu filmowym w Cannes w 1958 roku[3].

Odtąd prawie całe życie upływało Wajnbergowi w Moskwie. Tylko raz, w 1966 roku przyjechał na „Warszawską Jesień”. Bardzo dużo komponował, czasami publicznie wykonywał jako pianista utwory Szostakowicza. Nadal pisał do filmów, także rysunkowych, jak najpopularniejszy z filmów animowanych z jego muzyką Miś Puchatek w reżyserii Fiodora Chitruka. W 1971 roku otrzymał tytuł „Zasłużonego Działacza Sztuk RFSRR”, w 1980 roku „Ludowego Artysty RFSRR”, a w 1990 roku dostał Nagrodę Państwową ZSRR. W połowie lat osiemdziesiątych Wajnberg powrócił do imienia Mieczysław. Z okazji 75. urodzin w 1994 roku otrzymał odznaczenie „Zasłużony dla kultury polskiej”. Krótko przed śmiercią ochrzcił się w cerkwi prawosławnej[4].

Pochowany na cmentarzu Domodiedowskim w Moskwie[5][6].

Dorobek artystyczny

Pozostawił bogaty dorobek muzyczny, m.in.:

  • 22 symfonie
  • 4 symfonie kameralne
  • 18 koncertów solowych na różne instrumenty z orkiestrą
  • 17 kwartetów smyczkowych
  • 6 sonat fortepianowych
  • sonata na kontrabas
  • 4 kantaty
oraz wiele innych utworów orkiestrowych, kameralnych, solowych i wokalnych

Opery

  • Pasażerka (1967-1968) na motywach powieści Z. Posmysz. Premiera: 2006 w Moskwie
  • Madonna i żołnierz
  • Winszujemy według Szolema Alejchema
  • Lady Magnesia według G.B. Shawa
  • Portret (1983) według Gogola, do libretta A. Miedwiediewa. Premiera: 1983 w Brnie, kolejne inscenizacje: 1992 Moskwa (w. skrócona), 2010 (Bregencja), 2011 Leeds, 2013 Poznań
  • Idiota (1986) według Dostojewskiego

Muzyka filmowa

Filmy fabularne

Filmy animowane

Nagrody i odznaczenia

Recepcja

W ostatnich latach na zachodzie Europy obudziło się wyraźne zainteresowanie jego muzyką. Jej propagatorami są m.in. Gabriel Chmura i Quatuor Danel. W listopadzie 2009 – z okazji 90. rocznicy urodzin kompozytora – zorganizowano w Manchesterze wielodniowy festiwal poświęcony jego twórczości. 8 października 2010 odbyła się w Teatrze Wielkim w Warszawie premiera opery Pasażerka w reżyserii Davida Pountneya, pod kierownictwem muzycznym Gabriela Chmury[7]. David Pountney inscenizował Pasażerkę już wcześniej na Bregenzer Festspiele w Austrii (2010). W grudniu 2013 operę Portret w jego reżyserii wystawił Teatr Wielki w Poznaniu[8].

10 maja 2013 odbyła się w Teatrze Narodowym w Mannheim niemiecka prapremiera opery Idiota w reżyserii Reguli Gerber w oryginalnej rosyjskiej wersji językowej, z udziałem dyrygenta Thomasa Sanderlinga (syna dyrygenta Kurta Sanderlinga)[9]. Poprzednio opera ta była wystawiana w Rosji, ale jedynie we fragmentach.

Promocją twórczości Wainberga na świecie zajmuje się Międzynarodowe Towarzystwo Mieczysława Wainberga zainicjowane przez skrzypka Linusa Rotha (pierwszego artystę, który nagrał komplet dzieł skrzypcowych kompozytora) i dyrygenta Thomasa Sanderlinga. W 2021 r. z inicjatywy Marii Sławek, Ani Karpowicz i Aleksandra Laskowskiego powstał w Warszawie Instytut Mieczysława Wajnberga.

Niejasności i zagadki biograficzne

Zgodnie z dokumentem urodzenia, matka Wajnberga nazywała się Sura Dwojra Stern. W latach osiemdziesiątych, podejmując starania o wydanie nowej metryki, Wajnberg podał jednak radzieckim władzom inne dane: Sara Kotlicka. Powód tej zmiany danych matki jest nieznany. "Pod takim właśnie imieniem i nazwiskiem opowiadał o matce już wcześniej swojej rosyjskiej rodzinie. Sara – z imienia Żydówka, Kotlicka – z nazwiska Polka - rozważa tę zagadkę Danuta Gwizdalanka, wysuwając hipotezę, iż "Wajnberg, podobnie jak Tuwim, czuł się jednocześnie Polakiem i Żydem". Tuwim dał temu wyraz w wierszu Matka z Kwiatów polskich[10], a wiersz ten Wajnberg wykorzystał w swojej VIII Symfonii[11].

Inną niejasnością jest data urodzenia. Powołując się na tę właśnie metrykę wydaną w ZSRR, zazwyczaj podaje się, że Wajnberg urodził się 8 grudnia 1919 roku. W dokumentach odkrytych w Warszawie wpisano natomiast 12 stycznia 1919 roku[12]. Nie wydaje się prawdopodobne, by warszawski dokument sfałszowano, a już tym bardziej nieprawdopodobne jest to, że metrykę wystawiono na 11 miesięcy przed urodzeniem dziecka. Zatem jeśli ów grudzień jest prawdziwy, to pewnie chodziło o grudzień 1918, a nie 1919 roku[13]. Przesuwanie daty urodzenia "do przodu" było wówczas dość powszechnie praktykowane.

Dyskografia

Upamiętnienie

Przypisy

  1. W kręgu muzyki poważnej i rozrywkowej. Bohaterowie galerii Dziedzictwo. „Skarpa Warszawska”, s. 65−66, Listopad 2021. 
  2. D. Gwizdalanka Mieczysław Wajnberg. Kompozytor z trzech światów, Poznań 2013, Rozdział I.
  3. D. Gwizdalanka Mieczysław Wajnberg. Kompozytor z trzech światów, Poznań 2013, Rozdział II.
  4. D. Gwizdalanka Mieczysław Wajnberg. Kompozytor z trzech światów, Poznań 2013, Rozdział III.
  5. Московские могилы. Домодедовское кладбище
  6. Московские могилы. ВАЙНБЕРГ Мечислав Самуилович (1919 – 1996)
  7. Anna S. Dębowska, „Pasażerka” między totalitaryzmami, „Gazeta Wyborcza”, 8 października 2010, str. 21
  8. PORTRET (The Portrait) Mieczysław Wajnberg, www.opera.poznan.pl [dostęp 2016-11-03].
  9. Eleonore Büning, Überwältigende Schőnheit, Frankfurter Allgemeine Zeitung, 13 maja 2013, str. 29
  10. Jest na łódzkim cmentarzu, Na cmentarzu żydowskim, Grób polski mojej matki, Mojej matki żydowskiej. Grób mojej Matki Polki, Mojej Matki Żydówki.
  11. Danuta Gwizdalanka, Mieczysław Wajnberg. Pierwszy kompozytor urodzony w niepodległej Polsce, "Midrasz" 2018 nr 6, s. 41 i 43
  12. Biogram na portalu IAM; https://culture.pl/pl/tworca/mieczyslaw-wajnberg-weinberg oraz https://culture.pl/en/article/unknown-facts-from-mieczyslaw-wajnbergs-biography
  13. W cytowanym biogramie Wajnberga opublikowanym przez Midrasz mowa o grudniu 1918 roku
  14. Mateusz Ciupka: Wajnberg powraca do Warszawy. ruchmuzyczny.pl. [dostęp 2021-09-05].
  15. Uchwała nr XLVIII/1503/2021 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 13 maja 2021 r. w sprawie nadania nazwy obiektowi miejskiemu w Dzielnicy Wola m.st. Warszawy. W: Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego poz. 4628 [on-line]. 21 maja 2021. [dostęp 2021-09-06].

Bibliografia

  • Manfred Sapper & Volker Weichsel (red.): Die Macht der Musik. Mieczysław Weinberg: Eine Chronik in Tönen. Osteuropa 2010 nr 7 (z CD). ISBN 978-3-8305-1710-8
  • David Fanning: Mieczysław Weinberg. Auf der Suche nach Freiheit. Wolke, Hofheim 2010, ISBN 978-3-936000-90-0
  • David Fanning: Mieczysław Weinberg. In Search of Freedom. Wolke, Hofheim 2010, ISBN 978-3-936000-91-7
  • Danuta Gwizdalanka: Mieczysław Wajnberg: kompozytor z trzech światów. Poznań 2013, ISBN 978-83-913521-6-8
  • Verena Mogl: "Juden, die ins Lied sich retten" – der Komponist Mieczysław Weinberg (1919-1996) in der Sowjetunion. Münster/New York 2017, ISBN 978-3-8309-3137-9.
  • Danuta Gwizdalanka: Der Passagier. Der Komponist Mieczysław Weinberg im Mahlstrom des zwanzigsten Jahrhunderts. Wiesbaden 2020, ISBN 978-3-447-11409-7

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

RSFSR Nar artist.png
Знак «Народный артист РСФСР»
Mieczysław Weinberg - Signatura.png
Autor: Lohen11, Licencja: CC BY-SA 4.0
Signatura de Mieczysław Weinberg
Kamienica przy ul. Żelaznej 66 w Warszawie 2021.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Kamienica przy ul. Żelaznej 66 w Warszawie
State Prize Soviet Union.JPG
State Prize of Soviet Union medal