Mierznica czarna

Mierznica czarna

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	jasnotowate
Rodzaj	mierznica
Gatunek	mierznica czarna
Nazwa systematyczna
Ballota nigra L. Sp. pl. 2:582. 1753
Zasięg

Morfologia

Kwiaty

Mierznica czarna (Ballota nigra L.) – gatunek rośliny z rodziny jasnotowatych. Występuje w Afryce Północnej (Algieria, Maroko, Tunezja), całej niemal Europie oraz w Azji Zachodniej,na Kaukazie i Zakaukaziu^[3]. W polskiej florze archeofit, pospolicie występujący na całym obszarze. Roślina po zasuszeniu czernieje i stąd pochodzi jej nazwa gatunkowa.

Morfologia

Łodyga^[4]

Wyraźnie czterokanciasta, podłużnie prążkowana, ciemnozielona lub czerwonawobrunatna, mniej lub bardziej owłosiona.

Liście

Ulistnienie nakrzyżległe. Liście są szarawozielone, ogonkowe, blaszka jajowata lub okrągła i 2–4 cm szeroka. Brzeg jest nieregularnie karbowany, o nasadzie sercowatej lub klinowatej. Obie powierzchnie liścia pokryte są licznymi białawymi włoskami. Unerwienie jest pierzaste, wyraźne na dolnej powierzchni, lekko zagłębione na górnej^[4].

Kwiaty

Zebrane w gęste nibyokółki w kątach liści, na wyraźnych szypułkach. Kwiaty grzbieciste. Mają owłosiony, rurkowato-lejkowaty kielich o 10 wystających nerwach i rynienkowanych podłużnie ząbkach. Ma on długość 8-10 mm, ząbki kielicha 3-4 mm. Jasnoróżowa lub różowo-liliowa korona kwiatu ma długość 13-17 mm. Jej górna warga jest w częściowo owłosiona (owłosienie typu gwiazdkowego).

Owoc

Rozłupki o długości do 2 mm.

Biologia i ekologia

• Cechy fitochemiczne: Po zgnieceniu roślina wydziela nieprzyjemny zapach^[5].
• Rozwój: Bylina, hemikryptofit lub chamefit. Przedprątne^[6] kwiaty kwitną od czerwca do września.
• Siedlisko: przydroża, pola uprawne (chwast), roślina ruderalna.
• W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Leonuro-Ballotetum^[7].
• Jest podstawową rośliną żywicielską ekspansywnego pluskwiaka siedliszka sześcioplamego (Tritomegas sexmaculatus)^[8].
• Liczba chromosomów 2n=22.

Zmienność

Gatunek zróżnicowany na osiem podgatunków^[9]:

• Ballota nigra subsp. anatolica P.H.Davis - występuje w Turcji i Iranie
• Ballota nigra subsp. anomala Greuter - rośnie w Grecji
• Ballota nigra subsp. foetida (Vis.) Hayek - występuje w Europie
• Ballota nigra subsp. kurdica P.H.Davis - rośnie w Turcji, Iraku i Iranie
• Ballota nigra subsp. nigra - występuje w całym zasięgu gatunku
• Ballota nigra subsp. ruderalis (Sw.) Briq. - rośnie w krajach śródziemnomorskich
• Ballota nigra subsp. sericea (Vandas) Patzak - występuje w Albanii, Macedonii i Grecji
• Ballota nigra subsp. velutina (Posp.) Patzak - rośnie w Słowenii i Chorwacji

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski

Ziele mierznicy czarnej (Ballotae nigrae herba) – wysuszone, kwitnące szczyty pędów^[4]. Zawiera m.in. olejek eteryczny (o niezbyt przyjemnym zapachu), garbniki, pektyny i kwasy organiczne.

Działanie i zastosowanie

Herbatka z ziela mierznicy czarnej (1 łyżeczkę rozdrobnionego suszu zalać 1 szklanką wrzątku i parzyć pod przykryciem 15-20 minut, przecedzić i w razie konieczności pić 3 razy dziennie po 1/2 szklanki) to dość skuteczny lek, zalecany do stosowania w rozlicznych dolegliwościach nerwicowych i psychicznych – w depresji, stanach lękowych, neurastenii, w bezsenności, ogólnym wyczerpaniu psychicznym. Ponadto także w migrenie, przeziębieniu i grypie (ma bowiem działanie napotne). Zewnętrznie można stosować – jako środek łagodzący bóle reumatyczne i nerwobóle – okłady ze świeżego ziela mierznicy.

Przypisy

Bibliografia

• Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.
• Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.