Mihály Károlyi

Mihály Károlyi

Pełne imię i nazwisko	Mihály Ádám György Miklós Károlyi de Nagykároly
Data i miejsce urodzenia	4 marca 1875 Fót, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	19 marca 1955 Vence, Francja
Prezydent Węgier
Okres	od 16 listopada 1918 do 21 marca 1919
Poprzednik	János Hock
Następca	Sándor Garbai
Premier Węgier
Okres	od 1 listopada 1918 do 11 stycznia 1919
Poprzednik	János Hadik
Następca	Dénes Berinkey
Odznaczenia

Mihály Károlyi proklamuje powstanie Węgierskiej Republiki Ludowej. Budapeszt, 16 listopada 1918

Okupacja przez Ententę terytorium Węgier po rozejmie w Belgradzie 13.XI.1918. Linia ciągła – linia okupacji serbsko-francuskiej i rumuńskiej ustalona w Belgradzie. Linia kropkowana – linia ultimatum Ententy z noty Vixa 20 marca 1919

Mihály Károlyi w 1900 roku

Mihály Ádám György Miklós Károlyi de Nagykároly (ur. 4 marca 1875 w Fót, zm. 19 marca 1955 w Vence) – węgierski polityk i dyplomata, premier i prezydent Węgier w latach 1918–1919.

Życiorys

Urodził się w bogatej, katolickiej i arystokratycznej rodzinie, która od XVII wieku odgrywała istotną rolę w węgierskim społeczeństwie. W latach 1905–1906 po raz pierwszy zasiadał w Parlamencie. Między 1909 a 1912 przewodniczył OMGE (Narodowemu Towarzystwu Rolniczemu) – głównej organizacji szlacheckich posiadaczy ziemskich. Początkowo był zwolennikiem ówcześnie panującego w państwie porządku społeczno-politycznego, jednak z upływem lat stawał się coraz bardziej do niego krytycznie nastawiony.

Od 1910 zasiadał ponownie w Parlamencie jako członek Partii Niepodległości. W 1913 został jej przewodniczącym. W 1916 porzucił swoją dotychczasową partię i założył Zjednoczoną Partię Niepodległości 1848 zwaną potocznie Partią Károlyiego.

Początkowo prezentował konserwatywne poglądy polityczne, jednak wraz z upływem czasu stał się bardzo liberalny. Między innymi ten fakt stał się przyczyną rozłamu w Partii Niepodległości. Károlyi był zwolennikiem równouprawnienia narodów żyjących w cesarsko-królewskiej monarchii, opowiadał się także za reformą rolną, upowszechnieniem prawa wyborczego i zerwaniem z proniemiecką polityką Austro-Węgier. Był przeciwnikiem agresywnej polityki Istvána Tiszy, premiera Węgier w latach 1913–1917. Po wybuchu I wojny światowej bardzo szybko stał się jej krytykiem i opowiadał się za pokojem z państwami Ententy.

Jesienią 1918 roku stało się jasne, że Państwa Centralne przegrywają I wojnę światową. Cesarz Karol, chcąc ratować sytuację, oświadczył w październiku (manifest „Do moich ludów”), że Austria stanie się państwem związkowym, w którym każdy naród stworzy swoje państwo składowe.

24 października trzy partie węgierskie: lewicowo-liberalna Partia Niepodległości-48 (pod kierownictwem Mihálya Károlyiego), Obywatelska Partia Radykalna (Oszkár Jászi) i Socjaldemokratyczna Partia Węgier (Zsigmond Kunfi) powołały w Budapeszcie Węgierską Radę Narodową z Mihályem Károlyim jako przewodniczącym i kandydatem na premiera. Cesarz w celu uspokojenia sytuacji powołał gen. arcyksięcia Józefa Augusta na głównodowodzącego węgierskiej armii i swojego regenta na Węgrzech. Ks. Józef zamierzał powołać na stanowisko premiera Jánosa Hadika. Aby go od tego odwieść, 28 października stronnicy Károlyiego w liczbie ok. 1000 osób pomaszerowali w stronę Zamku budańskiego, gdzie rezydował regent. Drogę zastąpiła im na Moście Łańcuchowym policja konna, która szarżowała w tłumie i płazowała protestujących szablami, a ostatecznie żandarmi stojący na końcu mostu oddali salwę. Zginęło 5 osób, ponad 50 zostało rannych^[1].

Wydarzenia te zyskały miano „bitwy na Moście Łańcuchowym” (Lánchídi csata) – choć sensu stricto bitwą nie były, ale były brzemienne w skutki. Następnego dnia do Węgierskiej Rady Narodowej przyłączyła się policja, a 30 października powstała Rada Wojskowa, której oddziały zajęły ważniejsze punkty stolicy oraz uwolnili więźniów politycznych z więzienia w Józsefváros. Zaczęła się rewolucja, która przyjęła nazwę „rewolucji astrów” (Őszirózsás forradalom) – od astrów wpinanych w czapki żołnierzy.

31 października regent Józef wycofał kandydaturę J. Hadika i mianował premierem Károlyiego, który stworzył tzw. rząd ludowy z trzech partii wchodzących w skład Rady Narodowej. Tego samego dnia żołnierze zabili byłego premiera Istvána Tiszę, obwinianego za wybuch wojny największego przeciwnika politycznego nowo mianowanego premiera, we własnym domu w Budapeszcie. Károlyi zarządził śledztwo, potem kontynuowane przez Horthyego – ale nie przyniosło ono rezultatów. Rewolucja astrów zakończyła się – w zasadzie bezkrwawo: jej jedynymi ofiarami śmiertelnymi były owe pięć osób zabitych podczas „bitwy na Moście Łańcuchowym” oraz były premier Tisza^[1].

13 listopada 1918 Karol, formalnie nie abdykując z korony Węgier, zwolnił swych węgierskich poddanych z przysięgi, zgadzając się na republikański charakter państwa. 16 listopada 1918 zdominowana przez Socjaldemokratyczną Partia Węgier Węgierska Rada Narodowa proklamowała powstanie Węgierskiej Republiki Ludowej, ogłaszając Károlyiego jej prezydentem, funkcję łączył z urzędem premiera.

W tym czasie na Węgrzech powszechne było przekonanie, że krytycznie nastawiony do wojny i mający dobre stosunki z państwami Ententy Károlyi zdoła uzyskać korzystne warunki pokoju. Jednym z pierwszych posunięć Karolyiego była pełna demobilizacja pułków honvedów ze składu armii Austro-Węgier, co pozostawiło Węgry w praktyce bezbronne wobec roszczeń terytorialnych uzbrojonych sąsiadów.

3 listopada 1918 Austro-Węgry zawarły z państwami Ententy rozejm w Villa Giusti, zaś 13 listopada 1918 w Belgradzie samodzielnie zrobiły to Węgry, których rozmówcą ze strony alianckiej był francuski marszałek Louis Franchet d’Espérey. Rozejm ten był dla Węgier niekorzystny, choć wyeliminowano z niego postanowienia rozejmu z Villa Giusti, które umożliwiały aneksję węgierskiego terytorium. Szybko okazało się, że eliminacja tych postanowień nie uratuje integralności terytorialnej państwa.

Zimą 1918–1919 Rumunia i Czechosłowacja zaczęły łamać rozejm w celu zagarnięcia części węgierskiego terytorium.

Trudna sytuacja na granicach połączona była z trudną sytuacją wewnętrzną. Rząd Károlyiego i jego następcy, od stycznia 1919 roku, Dénesa Berinkeya musiały stawić czoła kryzysowi ekonomicznemu i rosnącemu zagrożeniu komunistycznemu.

20 lutego 1919 wybuchły walki pomiędzy rządem a komunistami Béli Kuna, przywódcy komunistyczni zostali aresztowani.

Zaniepokojeni walkami na Węgrzech alianci podjęli decyzję o okupacji znacznych obszarów państwa. Wyznaczająca nową, niekorzystną linię demarkacyjną, nota Vyx’a z 20 marca 1919 spowodowała zbliżenie między komunistami a socjaldemokratycznymi koalicjantami partii Károlyiego, którzy desperacko chcieli uratować państwo przed rozbiorem. W efekcie premierem został socjalista Sándor Garbai, ministrem spraw zagranicznych, wypuszczony z więzienia, Béla Kun, zaś Károlyi zrezygnował i w lipcu 1919 wyemigrował. Początkowo przebywał w Austrii, Czechosłowacji i Jugosławii. Od 1924 mieszkał w Londynie i Paryżu.

W kraju pozbawiono go majątku i oskarżono o zdradę stanu w 1923. Powrócił dopiero w 1946, a w latach 1947–1949 był ambasadorem nowych, komunistycznych, Węgier w Paryżu.

W proteście przeciwko pokazowemu procesowi i skazaniu László Rajka zrezygnował z funkcji i pozostał, aż do śmierci, we Francji.

Przypisy

Bibliografia

• Mihaly Karolyi, Faith without Illussions, 1956
• Mihaly Karolyi, Fighting the World, 1935