Mikołaj Bołtuć

Mikołaj Bołtuć
Ilustracja
generał brygady generał brygady
Data i miejsce urodzenia

20 grudnia 1893
Sankt Petersburg, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

22 września 1939
Łomianki, Polska

Przebieg służby
Lata służby

1911–1939

Siły zbrojne

Coat of Arms of Russian Empire.svg Armia Imperium Rosyjskiego
Orzełek II RP.svg Wojsko Polskie

Stanowiska

d-ca: 31. Pułku Strzelców Kaniowskich, 19. DP, 4. DP, Grupy Operacyjnej Wschód

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa,
wojna polsko-bolszewicka:

II wojna światowa:

Odznaczenia
Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920-1941, trzykrotnie) Złoty Krzyż Zasługi (nadany dwukrotnie) Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Medal Srebrny za Długoletnią Służbę Medal Brązowy za Długoletnią Służbę Komandor Orderu Korony Rumunii Medal Zwycięstwa (międzyaliancki)
Odznaka Pamiątkowa Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych Odznaka dyplomowanych oficerów Sztabu Generalnego II Rzeczypospolitej Państwowa Odznaka Sportowa Odznaka Strzelecka IIRP
Szkoła Podoficerska 14 pp w 1939 roku. Siedzą od lewej w I rzędzie: ppor. Ziemowit Kuniński, ppor. Mieczysław Nejman, por. Feliks Stawicki, kpt. Józef Rodzeń, płk Franciszek Sudoł, płk Mikołaj Bołtuć, ppłk Władysław Dzióbek, mjr Jan Łobza i ppor. Feliks Matczyński
Bitwa lomianki 1939.png
Miejsca związane z gen. Bołtuciem
Pomnik gen. Mikołaja Bołtucia w Łomiankach (przed remontem)
Pomnik gen. Bołtucia po remoncie w 2009
Symboliczny grób gen. Bołtucia na kwaterze wojskowej cmentarza w Kiełpinie
Tablica poświęcona gen. Bołtuciowi na Pomniku Barykada Września na Ochocie

Mikołaj Bołtuć (ur. 8 grudnia?/ 20 grudnia 1893[1] w Sankt Petersburgu, zm. 22 września 1939 pod Łomiankami) – generał brygady Wojska Polskiego.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Był synem Ignacego i Anny z Łabuńskich[2][a][b]. W Petersburgu uczęszczał do gimnazjum. W 1911 ukończył rosyjski Korpus Kadetów w Omsku, a w 1913 Pawłowską Szkołę Piechoty w Petersburgu. Uczestniczył w wojnie fińskiej (1917), w której został kontuzjowany w wyniku działania gazów bojowych. Podczas I wojny światowej służył w armii carskiej na różnych stanowiskach podoficerskich i oficerskich. Dowodził m.in. batalionem piechoty na froncie niemieckim. W grudniu 1917 przeszedł do III Korpusu Polskiego, a po jego rozwiązaniu w sierpniu 1918 do 4 Dywizji Strzelców Polskich gen. Lucjana Żeligowskiego, operującej na południu Rosji i Ukrainie. W jej szeregach walczył do czerwca 1919.

Wojna polsko-bolszewicka

Po powrocie wraz z dywizją do Polski objął dowództwo kompanii, a następnie batalionu w 31 pułku Strzelców Kaniowskich, z którym uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej. W lipcu 1920 objął dowództwo tego pułku. Wraz z nim m.in. bronił Zamościa przed sowiecką 1 Armią Konną Siemiona Budionnego.

Dowodził zdobyciem Wyszkowa przez wojska polskie, opisanym przez Stefana Żeromskiego w opowiadaniu Na Plebanii w Wyszkowie.

Dwudziestolecie międzywojenne

W okresie od 1 listopada 1921 do października 1922 był słuchaczem Kursu Doszkolenia Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Następnie piastował różne stanowiska sztabowe; był szefem wydziału w Biurze Ścisłej Rady Wojennej, szefem Oddziału III a Operacyjnego i szefem wydziału dowództwa „Wschód”. Przeszkolony w Paryżu. 31 marca 1924 awansował na podpułkownika.

Od 1926 pełnił funkcję oficera do specjalnych poruczeń w Gabinecie Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych. W czerwcu 1927 przeniesiony został do Korpusu Ochrony Pogranicza[3] i wyznaczony na stanowisko dowódcy 6 Półbrygady Ochrony Pogranicza. Na tym stanowisku został przez Prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego awansowany na stopień pułkownika, ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1928 r. i 17 lokatą w korpusie oficerów piechoty[4]. W lipcu 1929 mianowany został dowódcą Brygady KOP „Grodno”[5]. W czerwcu 1930 przeniesiony został z KOP i wyznaczony na stanowisko dowódcy piechoty dywizyjnej 19 Dywizji Piechoty w Wilnie[6]. Od października tego roku pełnił obowiązki dowódcy tej dywizji.

W latach 20. był wiceprezesem Wojskowego Klubu Samochodowego i Motocyklowego[7][8]. Zwolennik apolityczności wojska, niereligijny, przeciwstawiał się dominacji legionistów, zwolennik ograniczenia wydatków reprezentacyjnych; czynniki te spowalniały jego awans. Od 1936 dowodził 4 Dywizją Piechoty w Toruniu. Z dniem 19 marca 1939 r. został awansowany do stopnia generała brygady (10 lokata w swoim starszeństwie)[9][10].

Wojna obronna 1939

W sierpniu 1939 objął dowództwo Grupy Operacyjnej „Wschód” w składzie Armii „Pomorze” gen. Władysława Bortnowskiego.

Początkowo jej zadaniem miała być osłona ewentualnej polskiej demonstracji siły w przypadku niemieckich prób opanowania Gdańska. W wyniku zaostrzenia się sytuacji, zadaniem GO stała się obrona południowego odcinka polskiego Pomorza, na linii Osajezioro Mieliwojezioro Sosnojezioro Zbicznojezioro BachotekDrwęca do granicy państwa. W pierwszych dniach wojny wkroczył na teren Prus Wschodnich, odpierał też ataki przeważających sił wroga, m.in. dzięki brawurowemu kontratakowi. Dla uniknięcia okrążenia wraz z pozostałymi siłami Armii „Pomorze” wycofywał się w kierunku południowo–wschodnim. 11 września dotarł wraz z podległymi mu siłami w rejon bitwy nad Bzurą. Uczestniczył w natarciu na lewym skrzydle wojsk polskich. Siłami 16 Dywizji Piechoty zajął Łowicz. 14 września, na skutek meldunków o nadciągających spod Warszawy niemieckich jednostkach pancernych, wydał rozkaz wycofania na północny brzeg Bzury. Gdy przepełniona twierdza Modlin nie mogła przyjąć jego żołnierzy, a tylko oficerów, zdecydował się na brawurowy marsz na odsiecz Warszawie. Na czele improwizowanej grupy wojska, liczącej ok. 5 tys. żołnierzy, uczestniczył w walkach obronnych, a od 17 września – odwrotowych w kierunku na Warszawę. 22 września podczas próby przebicia się do Warszawy z rejonu Palmir wywiązała się krwawa, wielogodzinna bitwa pod Łomiankami[11]. Natarcie polskie załamało się z braku amunicji, a gen. Mikołaj Bołtuć poległ w ogniu snajperów, osobiście prowadząc żołnierzy do ataku na bagnety.

Do historii przeszły jego słowa o generale Bortnowskim dowódcy Armii „Pomorze”:

żałuję, że w pierwszych dniach wojny, w czasie bitwy w Borach Tucholskich, nie dałem mu kuli w łeb i nie objąłem dowództwa oraz Jak zginę, to niech wszyscy wiedzą, że zginąłem ja i armia z winy tego skurwysyna[12]

Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera A 10, rząd 1, grób 10)[13]. Jak w 1945 roku zrelacjonował ppłk Jan Topczewski[14], dowódca 146 Pułku Piechoty, w pogrzebie generała Bołtucia uczestniczyła delegacja polskich jeńców wojennych, której Topczewski był członkiem.

Awanse

  • kapitan – 1917
  • major – 3 maja 1922 zweryfikowany ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 w korpusie oficerów piechoty
  • podpułkownik – 31 marca 1924 ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1923 i 18 lokatą w korpusie oficerów piechoty
  • pułkownik – 1 stycznia 1928 ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1928 i 17 lokatą w korpusie oficerów piechoty[15]
  • generał brygady – 19 marca 1939

Ordery i odznaczenia

Opinie

  • /Gra woj. 1937 r. - dowódca dywizji piechoty/. Po jednym ćwiczeniu ograniczam się do stwierdzenia, że dowodził dobrze. /-/gen.Bortnowski

Po zaledwie półrocznej obserwacji mogę już stanowczo stwierdzić, że płk Bołtuć jest tak w polu jako dowódca, jak w wyszkoleniu i wreszcie jako wychowawca pierwszorzędnym dowódcą dywizji. /-/gen.Bortnowski.

  • Wiedza i doświadczenie, charakter i temperament, talent dowodzenia w polu i umiejętność szkolenia składają się u tego dowódcy na harmonijną całość bardzo dobrego dowódcy dywizji tak na czas wojny jak i pokoju.
  • Opinia z akcji na Zaolziu: Talent. Widzi jasno, myśli wyjątkowo realnie i konkretnie. Jest lubiany, budzi zaufanie tak u przełożonych jak i podwładnych. Świetny dowódca dywizji i w razie potrzeby i wyżej. Zdolny do samodzielnych działań. /-/ gen. bryg. Bortnowski[23]

Upamiętnienie

Grób gen. Mikołaja Bołtucia na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Na cmentarzu w Kiełpinie znajduje się jego symboliczny grób wraz z 2500 poległych w bitwie. Prawdziwy grób, z żoną Marią z Wesołowskich i córką Ireną, na Powązkach Wojskowych w Warszawie.

W centrum Łomianek znajduje się pomnik jego pamięci, na rogu ulicy jego imienia. Co roku we wrześniu odbywają się tu uroczystości ku czci żołnierzy września 1939.

Ulice jego imienia znajdują się także w Warszawie (nazwa nadana w 1980)[24][25], Wrocławiu, Zamościu, Grudziądzu, Jabłonowie Pomorskim, Grodzisku Mazowieckim, Bydgoszczy i Łowiczu.

Tablica pamiątkowa znajduje się także na Pomniku Barykada Września na Ochocie.

Uwagi

  1. Według historyka Mieczysława Bielskiego (Generałowie odrodzonej Rzeczypospolitej : inspektorzy armii z siedzibą w Toruniu, dowódcy okręgu Korpusu nr VIII, dowódcy 4 Toruńskiej Dywizji Piechoty, wyd. 1995, s. 174) ojciec Mikołaja Bołtucia był lekarzem wojskowym armii rosyjskiej w stopniu generała podporucznika. Jednakże w armii rosyjskiej przed 1918 r. lekarze wojskowi nie nosili stopni wojskowych, jedynie rangi cywilne (tabela rang). W armii rosyjskiej nie istniał stopień generała podporucznika. Nazwiska generała Ignacego Bołtucia (Игнатий Болтуц) nie wymieniają również internetowe źródła polskie i rosyjskie.
  2. Według Mieczysława Bielskiego matka Mikołaja Bołtucia była z domu Łubieńska.

Przypisy

  1. W Dzienniku Personalnym M.S.Wojsk. Nr 2 z 26.01.1934 r. sprostowano datę urodzenia z "21 grudnia 1893 r." na "20 grudnia 1893 r." Taką też datę podają Tadeusz Kryska-Karski i Stanisław Żurakowski. Natomiast Piotr Stawecki podał datę 21 grudnia.
  2. Piotr Stawecki: Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego (1918–1939). Warszawa: Bellona, 1994, s. 63. ISBN 83-11-08262-6.
  3. Dziennik Personalny MSWojsk. ↓, Nr 17 z 25 VI 1927, s. 191.
  4. Dziennik Personalny MSWojsk. ↓, Nr 1 z 2 I 1928, s. 1.
  5. Dziennik Personalny MSWojsk. ↓, Nr 11 z 6 VII 1929, s. 214.
  6. Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 11 z 18.06.1930 r.
  7. Dział urzędowy. Spis członków Wojskowego Klubu Samochodowego i Motocyklowego w dniu 15 marca 1926 r.. „Automobilista Wojskowy”, s. 3, Nr 2 z 15 marca 1926. Wojskowy Klub Samochodowy i Motocyklowy. 
  8. Dział urzędowy. Władze klubowe. „Automobilista Wojskowy”, s. 4, Nr 3 z 1 kwietnia 1926. Wojskowy Klub Samochodowy i Motocyklowy. 
  9. Awanse w wojsku. „Słowo Pomorskie”. Nr 67, s. 9, 22 marca 1939. 
  10. Rybka i Stepan 2003 ↓, s. 468.
  11. Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 22.
  12. Wrzesień 1939 na onet.pl
  13. Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze
  14. Jan Topczewski, Relacja z kampanii wrześniowej 1939 roku, 4 grudnia 1945 [zarchiwizowane z adresu 2017-12-25].
  15. Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych nr 1 z 02.01.1928
  16. Zbigniew Mierzwiński: Generałowie II Rzeczypospolitej. Warszawa: Polonia, 1990, s. 45
  17. M.P. z 1929 r. nr 274, poz. 630 „za zasługi na polu organizacji i wyszkolenia wojska”.
  18. Dziennik Personalny MSWojsk. ↓, Nr 19 z 12 XII 1929, s. 359.
  19. Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych nr 20 z 15 lipca 1922
  20. M.P. z 1937 r. nr 64, poz. 96 „za zasługi w służbie wojskowej”.
  21. M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 595 „za zasługi w służbie wojskowej”.
  22. a b Na podstawie fotografii Plik:Mikołaj Bołtuć.jpg
  23. „Generalny Inspektor Sił Zbrojnych Biuro Inspekcji” – opinie pułkowników - 1937r
  24. Nowe nazwy ulic. „Stolica”. nr 12/1980. s. 9. 
  25. Uchwała nr 60 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 22 lutego 1980 r. w sprawie nadania nazw ulicom, "Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 29 czerwca 1980 r., nr 8, poz. 6, s. 2.

Bibliografia

  • Bohdan Królikowski: Generał Mikołaj Bołtuć Wizerunek Żołnierza, Nakładem Stowarzyszenia Katolików Wojskowych, Warszawa 1998, ISBN 83-906281-1-2.
  • Z. Mierzwiński: Generałowie II Rzeczypospolitej, Warszawa 1990.
  • T. Kryska-Karski, St. Żurakowski: Generałowie Polski Niepodległej, Warszawa 1991.
  • Henryk P. Kosk: Generalicja polska, tom I, Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, Pruszków 2001, ISBN 83-87103-81-0.
  • O Niepodległą i Granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924–1939, Warszawa – Pułtusk 2001.
  • Rezmer W.: Armia „Pomorze” w kampanii polskiej 1939 roku, Bydgoszcz 2004.
  • R. Rybka, K. Stepan: Rocznik oficerski 1939, Kraków 2006.
  • Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w wojsku polskim 1935–1939. Warszawa: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2003. ISBN 978-83-7188-691-1.
  • Tadeusz Jurga: Obrona Polski 1939. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1990, s. 751. ISBN 83-211-1096-7.
  • Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych z lat 1920–1937. [dostęp 2017-12-14].

Media użyte na tej stronie

Coat of Arms of Russian Empire.svg
Central element of the Russian imperial coat of arms.
Orzełek II RP.svg
Autor: Poznaniak, Licencja: CC BY-SA 2.5
Orzełek Wojsk Lądowych II RP
POL Boltuc monument Lomianki.jpg
Autor: (Hiuppo), Licencja: CC BY-SA 2.5
gen. Mikołaj Bołtuć monument in Łomianki, Poland
PL Epolet gen bryg.svg
Naramiennik generała brygady Wojska Polskiego (1919-39).
Odznaka Sztabu Generalnego.jpg
Autor: Gruzin, Licencja: CC BY-SA 4.0
Odznaka Sztabu Generalnego WP
POL Warszawa Boltuc lomianki.jpg
Autor: Hiuppo, Licencja: CC BY-SA 3.0
Tablica poświęcona gen. Bołtuciowi na pomniku na Ochocie
POL Medal Za Długoletnią Służbę Brązowy BAR.svg
Baretka: Brązowy Medal za Długoletnią Służbę
Szkoła Podoficerska 14 pp w 1939 roku.jpg
Autor: Szczur14pp, Licencja: CC BY-SA 4.0
Szkoła Podoficerska 14 pp w 1939 roku. Siedzą od lewej ppor. Ziemowit Kuniński, ppor. Mieczysław Nejman, por. Feliks Stawicki, kpt. Józef Rodzeń, płk Franciszek Sudoł, płk Mikołaj Bołtuć, ppłk Władysław Dzióbek, mjr Jan Łobza, ppor. Feliks Matczyński. Przetworzone zdjęcie z archiwum Mariana Ropejko.
GenBoltuc.jpg
Generał Mikołaj Bołtuć KIA 22 września 1939
GenInspWP.jpg
Autor: Gruzin, Licencja: CC BY-SA 4.0
Odznaka Generalnego Inspektoratu WP
Mikołaj Bołtuć (grób).JPG
Autor: Mateusz Opasiński, Licencja: CC BY-SA 3.0
Grób gen. Mikołaja Bołtuća na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach
Bitwa lomianki 1939.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Bitwa pod Łomiankami (21-22.09.1939)
POL Lomianki Boltuc mon 2011.jpg
Autor: Hiuppo, Licencja: CC BY-SA 3.0
Pomnik gen. Bołtucia w Łomiankach, stan w roku 2011 po remoncie w 2009
Odznaka Strzelecka IIRP.png
Złota Odznaka Strzelecka IIRP
POL Złoty Krzyż Zasługi 2r BAR.svg
Baretka: Złoty Krzyż Zasługi (nadany dwukrotnie) – III RP (1992).
POL Kielpin Boltucia cross.jpg
Autor: Hiuppo, Licencja: CC BY-SA 3.0
Symboliczny grób gen. Bołtucia na kwaterze wojskowej cmentarza w Kiełpinie
Państwowa Odznaka Sportowa.jpg
Autor: Pnapora, Licencja: CC BY-SA 4.0
Państwowa Odznaka Sportowa