Mikołajek (roślina)

Mikołajek
	; Morfologia (mikołajek nadmorski)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	mikołajek
	Nazwa systematyczna
	Eryngium L.; Sp. Pl. 232. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Eryngium maritimum L.
Synonimy
	Atirsita Raf.; Klonion Raf.; Reilia Steud.; Strebanthus Raf.;
	Atirsita Raf.; Klonion Raf.; Reilia Steud.; Strebanthus Raf.;

Mikołajek (Eryngium L.) – rodzaj roślin należący do rodziny selerowatych. Należy do niego ok. 230^[5]–250^[6] gatunków występujących na różnych kontynentach z wyjątkiem równikowej i południowej Afryki^[5]. Najbardziej zróżnicowane są w Ameryce Południowej^[7] oraz w Europie i północnej Afryce^[5]. Do polskiej flory należą trzy gatunki rosnące w stanie dzikim: mikołajek nadmorski (Eryngium maritimum), polny (E. campestre) i płaskolistny (E. planum)^[8]. Liczne gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne ze względu na walory ozdobne swoich zazwyczaj srebrzystych liści o metalicznym połysku, często kolczaste (gatunki euroazjatyckie) lub mieczowate (gatunki amerykańskie)^[9]^[7]. Liczne gatunki są też jadalne (spożywane są liście i kandyzowane korzenie), niektóre są wykorzystywane leczniczo. Liście E. pandanifolium dostarczają włókna caraguata^[5].

Gatunki uprawiane w Polsce: mikołajek agawolistny E. agavifolium, mikołajek alpejski E. alpinum, mikołajek ametystowy E. amethystinum, mikołajek białokolcowy E. spinalba, mikołajek iberyjski E. bourgati, mikołajek kreteński E. creticum, mikołajek nadwodny E. aquaticum, mikołajek błękitny E. caeruleum, mikołajek olbrzymi E. giganteum, mikołajek lodowcowy E. glaciale, mikołajek dłoniasty E. palmatum, mikołajek różnolistny E. variifolium, mikołajek jukkolistny E. yuccifolium^[8]^[10]^[11].

Morfologia

Pokrój: Rośliny dwuletnie i byliny osiągające nawet ponad 3 m wysokości^[7].
Liście: O zróżnicowanych kształtach – od mieczowatych, poprzez okrągłe, sercowate, po w różny sposób klapowane i podzielone. Blaszka zwykle ząbkowana i kolczasta^[7].
Kwiaty: Zebrane w gęste lub wydłużone główki, wsparte często okazałymi i kolczastymi pokrywami. Kwiatostany białe, niebieskie, fioletowe lub ciemnobrązowoczerwone^[7]. Działki kielicha często kolczaste^[7] i dłuższe od płatków korony^[5] lub tych brak^[7]. Pręciki w liczbie 5, okazałe. Zalążnia dolna, dwukomorowa, w każdej z komór z pojedynczym zalążkiem. Słupki dwa^[7].
Owoce: Rozłupnia rozpadająca się na dwie rozłupki, często pokryte łuskami i kolcami^[7].

Systematyka

Rodzaj należący do podrodziny Saniculoideae Burnett, rodziny selerowatych (Apiaceae), rzędu selerowców (Apiales)^[2]. Jest największym i najbardziej skomplikowanym taksonomicznie rodzajem w obrębie rodziny selerowatych (baldaszkowatych). Tradycyjne podziały oparte na budowie morfologicznej roślin grupujące rośliny w taksonach rangi pośredniej między rodzajem i gatunkiem okazały się nie być monofiletycznymi^[12].

Mikołajek nadmorski

Mikołajek polny

Mikołajek płaskolistny

Eryngium giganteum

Mikołajek ametystowy

Mikołajek iberyjski

Eryngium glomeratum

Mikołajek alpejski

Eryngium caucasicum

Mikołajek jukkolistny

Wykaz gatunków^[6]

Eryngium agavifolium Griseb. – mikołajek agawolistny
Eryngium alismifolium Greene
Eryngium aloifolium Mart. ex Urb.
Eryngium alpinum L. – mikołajek alpejski
Eryngium alternatum J.M.Coult. & Rose
Eryngium amethystinodes Kuntze
Eryngium amethystinum L. – mikołajek ametystowy
Eryngium amorginum Rech.f.
Eryngium andicolum H.Wolff
Eryngium anomalum Hook. & Arn.
Eryngium antiatlanticum Jury
Eryngium aquaticum L. – mikołajek nadwodny
Eryngium aquifolium Cav.
Eryngium argyreum Maire
Eryngium aristulatum Jeps.
Eryngium armatum (S.Watson) J.M.Coult. & Rose
Eryngium aromaticum Baldwin
Eryngium articulatum Hook.
Eryngium arvense Phil.
Eryngium atlanticum Batt. & Pit.
Eryngium balansae H.Wolff
Eryngium baldwinii Spreng.
Eryngium beckii M.Mend.
Eryngium beecheyanum Hook. & Arn.
Eryngium biehersteinianum (M. Bieb.) Nevski
Eryngium billardierei F.Delaroche
Eryngium bithynicum Boiss.
Eryngium boissieuanum H.Wolff
Eryngium bolivianum M.Mend.
Eryngium bonplandii F.Delaroche
Eryngium bornmuelleri Nábělek
Eryngium bourgatii Gouan – mikołajek iberyjski
Eryngium brasiliense Constance
Eryngium bromeliifolium F.Delaroche
Eryngium buchtienii H.Wolff
Eryngium bungei Boiss.
Eryngium bupleuroides Hook. & Arn.
Eryngium cabrerae Pontiroli
Eryngium caeruleum M.Bieb. – mikołajek błękitny
Eryngium caespitiferum Font Quer & Pau
Eryngium calaster Standl.
Eryngium campestre L. – mikołajek polny
Eryngium canaliculatum Cham. & Schltdl.
Eryngium cardesii Clos
Eryngium carlinae F.Delaroche
Eryngium carlinoides Boiss.
Eryngium castrense Jeps.
Eryngium cervantesii F.Delaroche
Eryngium × chevalieri Sennen
Eryngium chubutense Neger ex P.Dusén
Eryngium ciliatum Cham. & Schltdl.
Eryngium columnare Hemsl.
Eryngium comosum F.Delaroche
Eryngium constancei M.Y.Sheikh
Eryngium coquienbanum Phil.
Eryngium corallinum Mathias & Constance
Eryngium corniculatum Lam.
Eryngium coronatum Hook. & Arn.
Eryngium crassisquamosum Hemsl.
Eryngium creticum Lam. – mikołajek kreteński
Eryngium cuneifolium Small
Eryngium cylindricum Larrañaga
Eryngium cymosum F.Delaroche
Eryngium davisii Kit Tan & Yildiz
Eryngium delarocheanum H.Wolff
Eryngium deppeanum Schltdl. & Cham.
Eryngium depressum Hook. & Arn.
Eryngium desertorum Zohary
Eryngium dichotomum Desf.
Eryngium diffusum Torr.
Eryngium dilatatum Lam.
Eryngium divaricatum Hook. & Arn.
Eryngium dorae C.Norman
Eryngium duriaei J.Gay ex Boiss.
Eryngium dusenii H.Wolff
Eryngium ebracteatum Lam.
Eryngium eburneum Decne.
Eryngium echinatum Urb.
Eryngium ekmanii H.Wolff
Eryngium elegans Cham. & Schltdl.
Eryngium eriophorum Cham. & Schltdl.
Eryngium eurycephalum Malme
Eryngium expansum F.Muell.
Eryngium falcatum F.Delaroche
Eryngium falcifolium Irgang
Eryngium × fernandezianum Skottsb.
Eryngium ferrisiae Constance
Eryngium fistulosum Phil.
Eryngium floribundum Cham. & Schltdl.
Eryngium fluitans M.E.Jones
Eryngium fluminense Urb.
Eryngium foetidum L.
Eryngium foliosum Scheele
Eryngium fontanum A.E.Holland & E.J.Thomps.
Eryngium galeottii Hemsl.
Eryngium galioides Lam.
Eryngium gentryi Constance & Bye
Eryngium ghiesbreghtii Decne.
Eryngium giganteum M.Bieb. – mikołajek olbrzymi
Eryngium glaciale Boiss. – mikołajek lodowcowy
Eryngium glaziovianum Urb.
Eryngium glomeratum Lam.
Eryngium glossophyllum H.Wolff
Eryngium goulartii Urb.
Eryngium goyazense Urb.
Eryngium gracile F.Delaroche
Eryngium gramineum F.Delaroche
Eryngium grossii Font Quer
Eryngium guatemalense Hemsl.
Eryngium haenkei C.Presl ex DC.
Eryngium hainesii C.C.Towns.
Eryngium hassleri H.Wolff
Eryngium heldreichii Boiss.
Eryngium hemisphaericum Urb.
Eryngium hemsleyanum H.Wolff
Eryngium × heteracanthum Teyber
Eryngium heterophyllum Engelm.
Eryngium hookeri Walp.
Eryngium horminoides DC.
Eryngium horridum Malme
Eryngium humboldtii F.Delaroche
Eryngium humifusum Clos
Eryngium humile Cav.
Eryngium huteri Porta & Rigo
Eryngium ilex P.H.Davis
Eryngium ilicifolium Lam.
Eryngium inaccessum Skottsb.
Eryngium incantatum Lucena, Novara & Cuezzo
Eryngium integrifolium Walter
Eryngium involucratum J.M.Coult. & Rose
Eryngium irwinii Constance
Eryngium isauricum Contandr. & Quézel
Eryngium jaliscense Mathias & Constance
Eryngium junceum Cham. & Schltdl.
Eryngium juncifolium (Urb.) Mathias & Constance
Eryngium × kalotaszegense J.Papp & Ujvárosi
Eryngium karatavicum Iljin
Eryngium koehneanum Urb.
Eryngium kotschyi Boiss.
Eryngium lacustre Pohl ex Urb.
Eryngium leavenworthii Torr. & A.Gray
Eryngium lemmonii J.M.Coult. & Rose
Eryngium leptophyllum H.Wolff
Eryngium longifolium Cav.
Eryngium lorentzii H.Wolff
Eryngium luzulifolium Cham. & Schltdl.
Eryngium macracanthum Phil.
Eryngium macrocalyx Schrenk
Eryngium madrense S.Watson
Eryngium malmeanum H.Wolff
Eryngium marginatum Pohl ex Urb.
Eryngium maritimum L. – mikołajek nadmorski
Eryngium marocanum Pit.
Eryngium mathiasiae M.Y.Sheikh
Eryngium megapotamicum Malme
Eryngium mesopotamicum T.M.Pedersen
Eryngium × microcephalum Sieber
Eryngium × mohamedanii Font Quer & Pau
Eryngium molleri Gand.
Eryngium moluccanum Steenis
Eryngium monocephalum Cav.
Eryngium montanum J.M.Coult. & Rose
Eryngium multicapitatum Morong
Eryngium nasturtiifolium Juss. ex F.Delaroche
Eryngium neei M.Mend.
Eryngium nudicaule Lam.
Eryngium octophyllum Korovin
Eryngium ombrophilum Dusén & H.Wolff
Eryngium ovinum A.Cunn.
Eryngium palmatum Pančić & Vis. – mikołajek dłoniasty
Eryngium palmeri Hemsl.
Eryngium palmito Boiss. & Heldr.
Eryngium paludosum (C.Moore & Betche) P.W.Michael
Eryngium pandanifolium Cham. & Schltdl.
Eryngium paniculatum Cav. & Dombey ex F.Delaroche
Eryngium paraguariense Urb.
Eryngium pectinatum C.Presl ex DC.
Eryngium pendletonense K.L.Marsden & M.G.Simpson
Eryngium petiolatum Hook.
Eryngium phyteumae F.Delaroche
Eryngium pilularioides Hemsl. & Rose
Eryngium pinnatifidum Bunge
Eryngium pinnatisectum Jeps.
Eryngium plantagineum F.Muell.
Eryngium plantaginifolium H.Wolff
Eryngium planum L. – mikołajek płaskolistny
Eryngium pohlianum Urb.
Eryngium polycephalum Hausskn. ex H.Wolff
Eryngium polyrhizum Clos
Eryngium pratense Phil.
Eryngium pringlei Hemsl. & Rose
Eryngium pristis Cham. & Schltdl.
Eryngium proliferum Brade
Eryngium prostratum Nutt. ex DC.
Eryngium proteiflorum F.Delaroche
Eryngium pseudojunceum Clos
Eryngium pseudothorifolium Contandr. & Quézel
Eryngium pulchellum Phil.
Eryngium purpusii Hemsl. & Rose
Eryngium pusillum L.
Eryngium pyramidale Boiss. & Hausskn.
Eryngium racemosum Jeps.
Eryngium ramboanum Mathias & Constance
Eryngium rauhianum Mathias & Constance
Eryngium raulinii Mathias & Constance
Eryngium regnellii Malme
Eryngium reitzii Mathias & Constance
Eryngium riparium Larrañaga
Eryngium rochei Constance
Eryngium × rocheri P.Fourn.
Eryngium rojasii H.Wolff
Eryngium rosei Hemsl.
Eryngium rostratum Cav.
Eryngium sanguisorba Cham. & Schltdl.
Eryngium sarcophyllum Hook. & Arn.
Eryngium scaposum Turcz.
Eryngium schiedeanum Schltdl. & Cham.
Eryngium schwackeanum Urb. ex H.Wolff
Eryngium scirpinum Cham.
Eryngium sellowii H.Wolff
Eryngium serbicum Pančić
Eryngium serra Cham. & Schltdl.
Eryngium serratum Cav.
Eryngium smithii Mathias & Constance
Eryngium sparganoides Clos
Eryngium sparganophyllum Hemsl.
Eryngium spinalba Vill. – mikołajek białokolcowy
Eryngium stenophyllum Urb.
Eryngium strotheri Constance & Affolter
Eryngium subacaule Cav.
Eryngium subinerme (H.Wolff) Mathias & Constance
Eryngium supinum J.M.Black
Eryngium tenue Lam.
Eryngium tenuissimum Hemsl.
Eryngium ternatum Poir.
Eryngium thorifolium Boiss.
Eryngium thyrsoideum Boiss.
Eryngium tricuspidatum L.
Eryngium triquetrum Vahl
Eryngium trisectum Wörz & H.Duman
Eryngium tzeltal Constance
Eryngium unifultum Clos
Eryngium urbanianum H.Wolff
Eryngium variifolium Coss. – mikołajek różnolistny
Eryngium vaseyi J.M.Coult. & Rose
Eryngium venustum Bartlett ex Constance
Eryngium vesiculosum Labill.
Eryngium × visianii Teyber
Eryngium viviparum J.Gay
Eryngium wanaturi Woronow
Eryngium weberbaueri H.Wolff
Eryngium wiegandii Adamović
Eryngium woodii M.Mend.
Eryngium yuccifolium Michx. – mikołajek jukkolistny
Eryngium zosterifolium H.Wolff

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].
↑ Eryngium Tourn. ex L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-07-24].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 342. ISBN 978-1-107-11502-6.
↑ ^a ^b Eryngium. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-12-11].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 304. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 78, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 36. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ Carolina I.Calviño, Susana G.Martínez, Stephen R.Downie. The evolutionary history of Eryngium (Apiaceae, Saniculoideae): Rapid radiations, long distance dispersals, and hybridizations. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 46, 3, s. 1129-1150, 2008. DOI: 10.1016/j.ympev.2007.10.021.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).

[3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].

[powo-4] Eryngium Tourn. ex L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-07-24].

[mabb-5] David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 342. ISBN 978-1-107-11502-6.

[tpl-6] Eryngium. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-12-11].

[philips-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 304. ISBN 0-333-74890-5.

[checklist-8] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 78, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[E-9] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[10] Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.

[11] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 36. ISBN 978-83-925110-5-2.

[calvino-12] Carolina I.Calviño, Susana G.Martínez, Stephen R.Downie. The evolutionary history of Eryngium (Apiaceae, Saniculoideae): Rapid radiations, long distance dispersals, and hybridizations. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 46, 3, s. 1129-1150, 2008. DOI: 10.1016/j.ympev.2007.10.021.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne

Mikołajek (roślina)

Morfologia

Systematyka

Przypisy

Media użyte na tej stronie