Milutin Milanković

Milutin Milanković
Милутин Миланковић
Ilustracja
Milutin Milanković
Data i miejsce urodzenia

28 maja 1879
Dalj, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

12 grudnia 1958
Belgrad, Jugosławia

Zawód, zajęcie

matematyk, geofizyk i astrofizyk, inżynier budownictwa

Faksymile
Odznaczenia
Order Świętego Sawy Order Korony Jugosłowiańskiej

Milutin Milanković, cyrylicą: Милутин Миланковић (ur. 28 maja 1879 w Dalju, zm. 12 grudnia 1958 w Belgradzie) – serbski matematyk, geofizyk i astrofizyk, inżynier budownictwa oraz pisarz i popularyzator nauki.

Życie osobiste

Jego dziadek Uroš był filozofem, a drugi dziadek, Mita, szefem sztabu serbskiej armii za panowania Michała Obrenowicia[1]. Był synem Milana i Jelisavety, z d. Maučević[1], jego ojciec był rolnikiem i handlarzem, a także lokalnym politykiem, zmarł gdy Milutin miał 8 lat[2]. Miał sześcioro rodzeństwa; wraz ze swoją siostrą bliźniaczką był najstarszy[3]. Trzech braci Milutina umarło z powodu gruźlicy jeszcze w dzieciństwie. Po śmierci ojca matka, babka i wuj zaczęli opiekować się dziećmi[4]. 14 czerwca 1914 poślubił Kristinę Topuzović[5], z którą miał syna Vasko[1].

Przed podjęciem pracy naukowej

Urodził się w Dalju, położonym nad brzegiem Dunaju w Slawonii w Austro-Węgrzech, obecnie w żupani osijecko-barańskiej w Chorwacji. Z powodu słabego zdrowia, podstawowe kształcenie Milutina przebiegało w domu, gdzie uczył się od guwernantek i korepetytorów[4]. W wieku dziesięciu lat przeprowadził się do innego wuja, Pai Maučevicia, w pobliskim Osijeku, gdzie po raz pierwszy uczęszczał do szkoły publicznej. W 1902 ukończył studia z zakresu inżynierii lądowej na Uniwersytecie Technicznym w Wiedniu, dwa lata później jako pierwszy Serb uzyskał tu tytuł doktora nauk technicznych[4]. Tytuł jego doktoratu to Beitrag zur Theorie der Druck-kurven[5][6] (pol. Przyczynek do teorii krzywych ciśnienia). W zawodzie inżyniera – budowniczego mostów, wiaduktów i zapór z zastosowaniem żelbetu[4], pracował w firmie Pittel do 1909, kiedy objął katedrę matematyki w Uniwersytecie w Belgradzie, gdzie później utworzył katedrę mechaniki nieba i był dziekanem Wydziału Filozoficznego. Pionier inżynierii rakietowej, dyrektor Obserwatorium Astronomicznego w Belgradzie (1948–1951)[4].

Praca naukowa

Jego najbardziej znanym osiągnięciem jest opisanie cykli Milankovicia, gdzie zastosował metody matematyczne do rekonstrukcji warunków klimatycznych panujących dawniej na Ziemi, a także zależności orbity ziemskiej i zmian klimatycznych[7]. Milanković badał trzy parametry orbity ziemskiej: inklinację (nachylenie) osi ziemskiej, jej precesję (zjawisko obracania się) i ekscentryczność orbity wokół Słońca. Stwierdził wyraźne oscylacje o okresach rzędu dziesiątek tysięcy lat[8]. Było to rozwinięcie teorii Jamesa Crolla.

Teoria Milankovićia zyskała światową sławę dzięki publikacji jego krzywej promieniowania słonecznego w dziele Die Klimate der geologischen Vorzeit (1924), autorstwa klimatologa Wladimira Köppena i geofizyka Alfreda Wegenera. Następnie zaproszono go do współpracy przy dwóch podstawowych podręcznikach: klimatologii – Handbuch der Klimatologie (5 tomów, wyd. 1939) oraz geofizyki, Handbuch der Geophysik (1933)[4].

Jego teoria nie została wówczas uznana, lecz współczesne badania osadów na dnach oceanicznych i rdzeni lodowcowych na Grenlandii i Antarktydzie zdają się potwierdzać rytmy Milankovicia[7][9] o okresach 41 tys., 23 tys. oraz 100 tys. lat[8][10].

Sformułował prawo insolacji i teorię epoki lodowcowej[4][11]. Dokonał również modyfikacji kalendarza juliańskiego, w następstwie czego opracował kalendarz nowojuliański, przyjęty przez większość Kościołów prawosławnych, m.in. Kościół Grecji, Konstantynopola, Rumunii, Bułgarii, Cypru[12].

Był stałym członkiem Serbskiej (od 1924) i członkiem korespondentem Jugosłowiańskiej Akademii Nauk i Umiejętności (od 1925)[13].

Upamiętnienie

Jego imieniem nazwano planetoidę (1605) Milankovitch oraz kratery na Księżycu i Marsie[1][13].

Przypisy

  1. ↑ a b c d Nikola Pantić: Milutin Milanković (1879–1958). mi.sanu.ac.rs. [dostęp 2016-10-15]. (ang.).
  2. ↑ Znameniti Srbi u Hrvatskoj. snv.hr. [dostęp 2020-01-09].
  3. ↑ Bojan Savić: O našim velikanima. 2016, s. 52. (serb.).
  4. ↑ a b c d e f g Спасова, Даница; Радиновић, Ђуро; Милићевић, Владо; Максимовић, Славко: Milutin Milanković – A Traveler Through Distant Worlds and Times. Београд: Удружење Милутин Миланковић и Завод за унапређивање образовања и васпитања, 2008. ISBN 978-86-910617-0-8. (ang.).
  5. ↑ a b Klima v rytmu vesmíru. cpress.cz. s. 1. [dostęp 2016-10-15]. (cz.).
  6. ↑ Prvi srpski doktor tehničkih nauka. [w:] Milutin Milanković – Digitalni legat [on-line]. legati.matf.bg.ac.rs. [dostęp 2016-10-15]. (serb.).
  7. ↑ a b Milutin Milankovitch (1879–1958). Earth Observatory, part of the EOS Project Science Office, NASA Goddard Space Flight Center. [dostęp 2016-10-14]. (ang.).
  8. ↑ a b W. Schwarzacher: Cyclostratigraphy and the Milankovitch Theory. Books.google.rs, 1993-08-24. s. 29–45. [dostęp 2016-10-15]. (ang.).
  9. ↑ Tomasz Ulanowski: Eocen. Kiedy Antarktydę porastały lasy. gazeta.pl, 27.09.2016. [dostęp 2016-10-14].
  10. ↑ Milutin Milankovitch, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2016-10-16] (ang.).
  11. ↑ Milutin Milanković: Canon of insolation and the ice-age problem: (Kanon der Erdbestrahlung und seine Anwendung auf das Eiszeitenproblem). Belgrade: Königlich serbische Akademie, 1941. OCLC 51263. [dostęp 2016-10-15].
  12. ↑ Lumma Liborius: Von Caesar bis Meletios oder: Warum Weihnachten am 7. Januar ist. Universität Innsbruck, 2010-09-14. [dostęp 2016-10-15]. (niem.).
  13. ↑ a b Milanković, Milutin. [w:] Hrvatska enciklopedija [on-line]. enciklopedija.hr. [dostęp 2016-10-15]. (chorw.).

Media użyte na tej stronie

Milutin Milanković cropped.jpg
Milutin Milanković jako student, Wiedeń.
Signature of Milutin Milanković.png
Autor: Milutin Milanković, Licencja: CC BY-SA 4.0
Signature of Milutin Milanković from the book "Through Distant Worlds and Times", on which he wrote a dedication to the Primarius Dr. Marko Alkalaj in 1953. The book can be found in the Society for Culture, Art and International Cooperation Adligat in Belgrade, Serbia.
Order of Saint Sava - Ribbon bar.svg
Autor: Portunes, Licencja: CC BY 3.0
Ribbon bar of the Serbian Royal Order of Saint Sava