Ministerium Wojny Księstwa Warszawskiego

Pieczęć ministra wojny

Ministerium Wojny Księstwa Warszawskiego – organ dowódczo-administracyjny Armii Księstwa Warszawskiego.

Organizacja i zadania Ministerium

Zgodnie z dekretem Napoleona z 14 stycznia 1807 powołano Komisję Rządzącą. Następnego dnia Komisja wybrała spośród swego grona pięciu dyrektorów, w tym dyrektora wojny. Został nim książę Józef Poniatowski^[1]. Ten mianował dyrektorem wydziałów, a zarazem sekretarzem generalnym dyrekcji, swojego przyjaciela – płk. Kajetana Hebdowskiego. Początkowo Dyrekcja Wojny zorganizowana była w trzy wydziały i liczyła 18 ludzi. Wraz ze wzrostem zadań, liczba urzędników ministerstwa wzrosła w końcu 1808 roku do trzydziestu, a 1810 roku do ponad stu. Siedziba dyrekcji był początkowo warszawski Pałac Pod Blachą^[2].

W 1810 roku nastąpiła reorganizacja ministerium. Zorganizowano sekretariat generalny^[a], przez który przepływała cała korespondencja. Tu przechowywane były akta i główne pieczęcie. Sekretariat organizował pracę wydziałów i biur ministerstwa, a ponadto sprawował nadzór nad szkolnictwem wojskowym^[b]. Wydział I czuwał nad obliczeniem rocznych przychodów i wydatków na wojsko. Wydział II nie zajmował się operacjami wojennymi, lecz prowadził ewidencję wszelkich dyslokacji wojska i sporządzał raporty do króla o jego stanie. Głównym zadaniem wydziału III była rejestracja, ewidencja i pobór rekrutów. Nowy wydział IV zajmował się sprawami artylerii i inżynierii, wyposażeniem w sprzęt, budową twierdz, wznoszeniem budowli wojskowych i mostów oraz sprawował nadzór nad szkołami artylerii i inżynierii. Wydział V zaś zajmował się zaopatrzeniem wojska w żywność, furaż, transport, kwatery, opiekę medyczną, ubiór, oporządzenie i poborem koni dla armii.

W grudniu 1811 roku doszło do kolejnej reorganizacji centralnych organów wojskowych. Z ministerium wyprowadzono Dyrekcję Generalną Popisów Wojska ^[c]. Ustanowiono też odrębną Dyrekcję Administracji Wojennej. W ministerstwie pozostały trzy wydziały: funduszów, działań wojennych, artylerii i inżynierii^[3].

2 lutego 1813 roku po raz kolejny ewakuowano Ministerium. Akta i urzędnicy wyjechali do Krakowa. W Warszawie pozostała grupa urzędników do opieki nad szpitalami i strzeżenia archiwum generalnego ministerstwa. 4 maja 1813 roku działania Ministerium Wojny ustały zupełnie.

Struktura i obsada personalna Ministerium Wojny

Siedziba Ministerium

W 1807 roku^[4]:

• Dyrektor (Minister) Wojny - gen. Józef Poniatowski
  • Dyrektor generalny wydziałów - płk Kajetan Hebdowski
    • Wydział ekspedycji - płk Jan Bennet
    • Wydział etatowy - płk Cyprian Godebski
    • Wydział rachunkowy - rtm. Riedel

W 1810 - 1811 roku^[5]:

• Minister Wojny - gen. Józef Poniatowski
  • Sekretariat Generalny
    • Dyrektor generalny wydziałów - gen. Kajetan Hebdowski
    • Wicedyrektor - Jan Bennet
    • Biuro korespondencji
    • Oddział tajny
    • Oddział wyprawy
    • Biuro policji wojskowej
    • Biuro składu praw i dziejów
  • Wydział I funduszów - kpt. Bogusław Fechner
    • Biuro funduszów
    • Biuro pensji i wynagrodzeń
    • Biuro rachuby
  • Wydział II działań wojennych - płk Józef Rautenstrauch
    • Biuro ruchu
    • Biuro odmian
  • Wydział III popisów - płk Józef Wyszkowski
    • Biuro korespondencji z inspektorami
    • Biuro weryfikacji
    • Biuro rachuby
    • Biuro popisu krajowego
  • Wydział IV artylerii i inżynierii - płk Jakub Redl
    • Biuro osób artylerii i inżynierów
    • Biuro rzeczy artylerii
    • Biuro rzeczy inżynierów
  • Wydział V administracji wojskowej - płk Józef Wasilewski
    • Biuro żywności, furażu i transportów
    • Biuro lazaretów i koszar
    • Biuro ubioru oporządzenia i remontu
    • Biuro komisarzy wojennych

Umundurowanie urzędników

Oficerowie, którzy przyszli do urzędu z oddziałów liniowych, nosili mundury wojskowe. Mundury urzędnicze, wzorowane na francuskich, zaprojektował generał Kajetan Hebdowski. W 1807 roku ustalony został ubiór dla inspektorów rewii^[d], podinspektorów i komisarzy wojskowych^[e][6]. Inspektorzy nosili frak granatowy zapięty na żółte guziki gładkie, z wypustką amarantową. Granatowy kołnierz obszyty był wąskim złotym galonem. Nakryciem głowy był czarny kapelusz filcowy z białą kokardą ze złotym galonem i guzikiem mundurowym oraz ze srebrnymi chwaścikami między podniesionymi skrzelami kapelusza^[7].

Spodnie inspektor nosił białe lub granatowe wpuszczone w długie buty lub białe z pończochami i pantoflami. Jeśli inspektor miał stopień wojskowy, mógł nosić temblak przy szpadzie i szlify złote według stopnia. Podinspektorzy ubrani byli identycznie jak inspektorzy, nie mieli jednak galonu złotego na kołnierzu. Komisarze wojenni nosili podobny ubiór jak inspektorzy, z tą tylko różnicą, że żółty kołnierz był obszyty złotym wąskim galonem, a adiunkci - kołnierz bez tegoż galonu. Pracownicy biur i kancelarii mieli guziki srebrne, amarantowe kamizelki i długie granatowe spodnie^[7].

Ostatecznie ubiór dla urzędników biur Ministerstwa Wojny ustalono 3 września 1810 roku. Mundur wielki składał się z granatowego fraka z wypustką na kołnierzu i karmazynowymi wyłogami rękawów, białej kamizelki i białych spodni wpuszczanych w cholewy butów. Frak zapięty był na dziewięć srebrnych guzików z wypukłym orłem. Długie poły fraka były spinane u dołu, a w rogach miały haftowane srebrne orły lub znak sztabowy^[7].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Bronisław Gembarzewski: Wojsko polskie. Księstwo Warszawskie. 1807-1814. 1905.
• Tadeusz Korzon: dzieje wojen i wojskowości w Polsce. Tom 3. Lwów: Wydawnictwo Ossolineum, 1923.
• Ryszard Morawski, Henryk Wielecki: Wojsko Księstwa Warszawskiego. Generalicja i sztaby. Warszawa: Wydawnictwo Belona, 1996. ISBN 83-11-08511-0.
• Józef Stojanowski: Ministerium Wojny w Księstwie Warszawskim. Warszawa: Przegląd Historyczno-Wojskowy T 1; Z. 1i2, 1928.