Missale secundum notulam dominorum Teutonicorum

Jedyna ilustracja rękopisu

Jedna z kart rękopisu z inicjałem litery T

Missale secundum notulam dominorum Teutonicorum (pol. Mszał rytu zakonu krzyżackiego) – rękopiśmienna księga liturgiczna z pierwszej połowy XV wieku^[1], wpisana 4 listopada 2016 roku na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata^[2][3][4].

Charakterystyka

Mszał składający się z 263 pergaminowych kart został zapisany po łacinie. Powstał w gdańskim skryptorium^[1].

Tytuł dzieła odnosi się do tzw. niemieckiej liturgii, rytu krzyżackiego czyli dominikańskiego^[5].

Rękopis zawiera jedyną ilustrację^[3] na 127. karcie verso^[4]. Jest to całostronicowa miniatura Ukrzyżowanie o wymiarach 250x188 mm^[3], przedstawiająca Chrystusa i dwóch aniołów zbierających jego krew^[4]. Dzieło jest zbliżone stylistycznie do ówczesnego pomorskiego malarstwa tablicowego^[4]. Autor jest nieznany, prawdopodobnie pochodził z Niemiec lub Burgundii^[1]; być może artysta wywodził się z kręgu Mistrza Francke^[4].

Dzieło jest zdobione ponadto barwnymi inicjałami z motywami roślinnymi^[1][4]. Obecna renesansowa oprawa księgi, składająca się ze skóry i drewna, została wykonana w Gdańsku w początku XVI wieku^[1].

Proweniencja

Mszał należał do zakonu krzyżackiego^[1] i był używany do celów liturgicznych w bazylice Mariackiej w Gdańsku. Świadczy o tym pochodzący z 1518 r. zapis na wyklejce przedniej okładki rękopisu^[3] o sprawowaniu z jego udziałem mszy przy ołtarzu świętej Brygidy^[6].

Manuskrypt należał do Biblioteki Mariackiej, która istniała co najmniej od 1398 r.^[4]. Biblioteka ta działała przy bazylice Mariackiej w Gdańsku. Po likwidacji biblioteki, w 1912 roku Biblioteka Gdańska przejęła jej księgozbiór, wraz z krzyżackim mszałem, jako wieczysty depozyt. Rękopis znajduje się od tego czasu w Bibliotece Gdańskiej, późniejszej Bibliotece Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk^[1].

W 2010 dzieło przeszło konserwację oprawy i większości kart^[1].

4 listopada 2016 roku rękopis został wpisany na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata^[4][1].

Przypisy

Bibliografia

• Adam S. Labuda: Malarstwo tablicowe w Gdańsku w 2 poł. XV w.. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 41.
• DK: XV-wieczny mszał krzyżacki z Gdańska na Liście Krajowej Programu UNESCO Pamięć Świata. Grupa Onet, 2016-11-04. [dostęp 2017-01-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-16)].
• 500 lat sztuki drukarskiej w Gdańsku: 1498-1998: katalog wystawy. Gdańsk: Biblioteka Gdańska PAN, 1998, s. 17.
• XV-wieczny mszał krzyżacki, znajdujący się w zbiorach PAN Biblioteki Gdańskiej wpisany na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata. PAN, 2016. [dostęp 2017-01-15].
• Polska Lista Krajowa Programu UNESCO Pamięć Świata. Polski Komitet ds. UNESCO. [dostęp 2017-01-15].
• Uroczysta prezentacja rękopisu wpisanego na listę UNESCO. PAN Biblioteka Gdańska, 2016. [dostęp 2017-01-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-26)].