Mitteleuropa

Ten artykuł należy dopracować: → poprawić styl – powinien być encyklopedyczny, redakcja, ortografia, ew. terminologia historyczna. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Mitteleuropa, granice kulturowe i polityczne

Mitteleuropa (niem. Mitteleuropa ‘środkowa Europa’) – niemieckie słowo oznaczające Europę Środkową, mające znaczenie geograficzne^[1], czasem używane także w innych językach i mające kilka różnych znaczeń. Oznacza także, jako pojęcie historyczne^[1], polityczny program będący celem wojennym Niemiec podczas I wojny światowej, zakładający dominację Cesarstwa Niemieckiego nad Europą Środkową i jej eksploatację przez Niemcy, aneksję terytoriów zamieszkanych w większości przez ludność nieniemiecką oraz stopniową germanizację ludów podbitych.

Koncepcja Mitteleuropy (jedności regionu środkowoeuropejskiego) powstała w XIX wieku w Austro-Węgrzech. Została wyrażona po raz pierwszy w 1848 przez austriackiego ministra Feliksa zu Schwarzenberga^[2].

Koncepcja Naumanna

Mapa przedstawiająca niemieckie plany polityczne wobec Europy Środkowej i Wschodniej po Traktacie brzeskim z 9 lutego 1918, Traktacie brzeskim z 3 marca 1918 i Traktacie bukaresztańskim z 7 maja 1918

     Niemcy i ich sojusznicy

     Część Polski i Armenii przeznaczona do aneksji przez Niemcy/Turcję

     Półautonomiczne państwa pod kontrolą Niemiec - w przyszłości planowana aneksja

     Państwa gospodarczo i administracyjnie zależne od Niemiec

     Ukraina - pod gospodarczą kontrolą Niemiec

     Planowana Republika Tatarska - niemiecki obszar osiedleńczy

     Państwa politycznie i gospodarczo związane z Niemcami

     Planowana Republika Zakaukaska - politycznie związana z Niemcami

     Półautonomiczne państwa kozackie wewnątrz Rosji - niemiecka strefa wpływów

„Europa przyszłości”, autorstwa Alberta Rymanna wydrukowana w 1939 roku. Tak miała wyglądać Europa po zwycięstwie państw centralnych.

Temat jedności Europy Środkowej podejmowała również koncepcja polityki niemieckiej sformułowana w 1915 przez politologa Friedricha Naumanna, ogłoszona w książce Mitteleuropa. W jej myśl ta część Europy miała stać się podporządkowanym państwu niemieckiemu tworem gospodarczo-politycznym. W swym programie Naumann popierał również germanizację oraz madziaryzację tego regionu^[3]. Wysuwano także żądania stworzenia na Krymie niemieckiego państwa kolonialnego^[4] oraz dążono do skolonizowania państw bałtyckich^[4].

Koncepcja Cesarstwa Niemieckiego

Rządzące elity polityczne Niemiec zaadaptowały ideę Mitteleuropy podczas I wojny światowej przy wytyczaniu celów wojennych oraz planów nowego porządku europejskiego po ewentualnym zwycięstwie Państw Centralnych^[5]. Mitteleuropę tworzyłyby marionetkowe państwa (w tym Królestwo Polskie) pod polityczną, gospodarczą i wojskową kontrolą Rzeszy. Rejon miał być wykorzystywanym gospodarczo zapleczem imperium niemieckiego, a jego zasoby miały służyć rywalizacji z Anglią na arenie światowej w celu uzyskania pozycji wiodącego mocarstwa. Organizacja gospodarcza opierałaby się na dominacji Niemiec, które narzuciłyby szereg korzystnych dla siebie umów gospodarczych z podległymi im satelickimi państwami, takimi jak Ukraina czy Polska. Liczono również na to iż nastroje klasy pracującej w Niemczech mogą być uspokojone przy pomocy aneksji terytorialnych, osadnictwa oraz lepszej kondycji gospodarczej Niemiec^[6]. Populacja na podporządkowanych terenach stopniowo byłaby germanizowana, także poprzez czystki etniczne na ludności rodzimej i równoległe osadnictwo niemieckie^[5]. Niemiecki plan Mitteleuropy podczas I wojny światowej przewidywał znaczną aneksję terytorium Polski (tzw. polskiego pasa granicznego) i wypędzenie z tych terytoriów Polaków oraz Żydów, zastępowanych stopniowo kolonistami niemieckimi^[5]. Sama Polska miała być stopniowo germanizowana, także poprzez zmniejszenie populacji polskiej na skutek klęsk głodu^[7][8]. Częściowa realizacja tych planów miała swoje odzwierciedlenie w Traktacie Brzeskim, powiązanym z gwarancjami gospodarczej i militarnej dominacji Niemiec na Ukrainie^[9].

Koncepcja federalizacji

Austro-Węgry, mapa etniczna, rok 1911

Mitteleuropa, mapa wyznaniowa, rok 1901

Koncepcja federalizacji Austro-Węgier podjęta została jeszcze w połowie 1918 r., jako ostatnia próba zachowania Monarchii w całości. Nowa konstytucja państwa zakładać miała federację krajów koronnych rządzonych przez odrębnych monarchów z dynastii Habsburgów. W Polsce środowisko monarchistyczne za odpowiedniego kandydata do korony uznało Karola Habsburga. Politycznie koncepcja Mitteleuropy straciła znaczenie po I wojnie światowej, kiedy Austro-Węgry rozpadły się na szereg samodzielnych państw, a Niemcy utraciły znaczną część swego terytorium. Obecnie Mitteleuropa jest pojęciem głównie geograficznym, choć funkcjonuje także jako nostalgiczne określenie terenów tworzących niegdyś Austro-Węgry (od Lwowa po Triest). Wobec faktycznej klęski militarnej państw centralnych, w tym wielonarodowej monarchii austro-węgierskiej, zaistniały warunki do odzyskania lub uzyskania niepodległości przez wiele narodów Europy Centralnej i Wschodniej.

Przypisy

Bibliografia

• Janusz Pajewski: „Mitteleuropa, Studia z dziejów imperializmu niemieckiego w dobie pierwszej wojny światowej”, Poznań, 1959
• IzabelaI. Goworowska-Puchala IzabelaI., Mitteleuropa, Rdzeń Starego Kontynentu, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 1997, ISBN 83-7174-113-8, OCLC 69500886 .
• Problematyka Przestrzeni Europejskiej, AntoniA. Kukliński (red.), Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rewasz, 1997, ISBN 83-85557-36-9, OCLC 836983892 .

Zobacz też

• Lebensraum