Mizar (gwiazda)
| ζ UMa | |||||||||||||||||||||||
.jpg) Alkor i Mizar (z prawej) widziane przez teleskop; składniki nie są rozdzielone | |||||||||||||||||||||||
| Dane obserwacyjne (J2000) | |||||||||||||||||||||||
| Gwiazdozbiór | |||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rektascensja | 13h 23m 55,540s[1] | ||||||||||||||||||||||
| Deklinacja | +54° 55′ 31,27″[1] | ||||||||||||||||||||||
| Paralaksa (π) | |||||||||||||||||||||||
| Odległość | |||||||||||||||||||||||
| Wielkość obserwowana | |||||||||||||||||||||||
| Ruch własny (RA) | |||||||||||||||||||||||
| Ruch własny (DEC) | −25,97 ± 1,65[1] mas/rok | ||||||||||||||||||||||
| Prędkość radialna | −6,31 ± 0,38[1] km/s | ||||||||||||||||||||||
| Charakterystyka fizyczna | |||||||||||||||||||||||
| Rodzaj gwiazdy | gwiazda poczwórna | ||||||||||||||||||||||
| Typ widmowy | A1,5 Vas[1] | ||||||||||||||||||||||
| Masa | |||||||||||||||||||||||
| Metaliczność [Fe/H] | −0,03[2] | ||||||||||||||||||||||
| Wielkość absolutna | |||||||||||||||||||||||
| Charakterystyka orbitalna | |||||||||||||||||||||||
| Krąży wokół | |||||||||||||||||||||||
| Półoś wielka | 9251[2] pc | ||||||||||||||||||||||
| Mimośród | 0,2305[2] | ||||||||||||||||||||||
| Alternatywne oznaczenia | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Mizar (Zeta Ursae Majoris, ζ UMa) – gwiazda w konstelacji Wielkiej Niedźwiedzicy. Wchodzi w skład asteryzmu Wielkiego Wozu. Jest oddalona o około 86 lat świetlnych od Słońca.
Nazwa
Tradycyjna nazwa gwiazdy, Mizar, jest wynikiem zniekształcenia oryginalnej arabskiej nazwy المراق al-maraqq, oznaczającej „bok” lub „pachwinę” Niedźwiedzicy, która jest też źródłem nazwy gwiazdy Merak[4][5]. Scaliger w XVI wieku przypisał gwieździe nazwę w formie Mizar[5], wywodząc ją od arab. المئزر miʼzar, co także oznacza „pachwinę”, albo „pas” Niedźwiedzicy[3][5]. Międzynarodowa Unia Astronomiczna w 2016 formalnie zatwierdziła użycie nazwy Mizar dla określenia tej gwiazdy (ściśle – najjaśniejszego składnika ζ UMa Aa)[6].
Charakterystyka obserwacyjna
Jest to gwiazda leżąca w załamaniu „dyszla” Wielkiego Wozu. Wyróżnia ją to, że wraz z Alkorem, odległym o 11,8 minuty kątowej, tworzy układ podwójny widoczny gołym okiem. Dla Arabów para ta była „koniem i jeźdźcem”, a rozróżnienie gwiazd stanowiło test dobrego wzroku[3][5].
W 1650 roku włoski astronom Giovanni Battista Riccioli jako pierwszy stwierdził przy użyciu teleskopu, że sama Zeta Ursae Majoris jest gwiazdą podwójną; był to pierwszy układ podwójny odkryty za pomocą teleskopu. Jego jaśniejszy składnik, ζ UMa A, jest też pierwszą znaną gwiazdą spektroskopowo podwójną. Odkrycia tego dokonał amerykański astronom Edward Charles Pickering w roku 1889[5][7].
Charakterystyka fizyczna
Składniki
Cztery składniki Zeta Ursae Majoris to białe gwiazdy ciągu głównego należące do typu widmowego A o temperaturach 7500–9000 K i jasności od 10 do 30 razy większej niż jasność Słońca. Jaśniejszą parę ζ UMa A tworzą gwiazdy o masie około 2,5 razy większej niż masa Słońca, a słabszą ζ UMa B gwiazdy o masie około 1,6 masy Słońca. Ze względu na powolny obrót wokół osi, w ich atmosferach dochodzi do separacji pierwiastków i gwiazdy wykazują osobliwe widmo. Jaśniejsza para jest wzbogacona w krzem i stront, zaś słabsza ma silne linie metali, jest zubożona w glin i wapń, a bogata w krzem i metale ziem rzadkich takie jak cer i samar[3].
Układ
Zeta Ursae Majoris to gwiazda poczwórna[3][8], system tworzą dwie gwiazdy spektroskopowo podwójne[9][10]. To, czy Mizar i Alkor są związane grawitacyjnie, długo stanowiło przedmiot kontrowersji; wykazują one taki sam ruch własny, ale pomiary paralaksy z sondy Hipparcos nie pozwalały wykluczyć możliwości, że są one położone w różnych odległościach od Słońca i wspólny ruch wynika tylko z przynależności do luźnej Gromady Wielkiej Niedźwiedzicy[11]. Według najnowszych pomiarów sondy Gaia gwiazdy te mają jednakową paralaksę, z dokładnością do niepewności[10][12]. Układ poczwórny Mizara i gwiazda podwójna Alkor tworzą razem układ sześciokrotny[3][8]. Tak duża odległość sprawia, że jeden obieg Alkora wokół centralnej czwórki gwiazd trwa co najmniej 750 tysięcy lat[3].
Układ ten ma także wiele optycznych towarzyszek[13]. Jedna z nich, gwiazda o wielkości 7,6m, która oglądana przez teleskop zdaje się leżeć bliżej Mizara niż Alkor, zyskała nazwę Sidus Ludoviciana lub Stella Ludoviciana („Gwiazda Ludwika”); ma ona jednak inny ruch własny i znajduje się w znacznie większej odległości od Słońca[5][11][14].
Zobacz też
- Lista gwiazd w gwiazdozbiorze Wielkiej Niedźwiedzicy
- Lista najjaśniejszych gwiazd w poszczególnych gwiazdozbiorach
- Lista najjaśniejszych gwiazd według jasności wizualnej
- Wasisztha
Przypisy
- ↑ a b c d e f g Mizar (gwiazda) w bazie SIMBAD (ang.)
- ↑ a b c d e Anderson E., Francis C.: HIP 65378 (ang.). W: Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2018-08-09].
- ↑ a b c d e f g Jim Kaler: MIZAR (Zeta Ursae Majoris) (ang.). W: STARS [on-line]. [dostęp 2018-08-09].
- ↑ Ursa Major, the great bear. W: Ian Ridpath: Star Tales. James Clarke & Co., 1988. ISBN 978-0-7188-2695-6.
- ↑ a b c d e f Ursa Major, the Greater Bear. W: Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 440–445. ISBN 0-486-21079-0. (ang.)
- ↑ Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2018-06-01. [dostęp 2018-08-08].
- ↑ Ian Ridpath: Gwiazdy i planety. Przewodnik Collinsa. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2010, s. 250-253. ISBN 978-83-7073-928-7.
- ↑ a b First Known Binary Star is Discovered to be a
Triplet,Quadruplet,Quintuplet, Sextuplet System (ang.). University of Rochester, 2009-12-10. [dostęp 2018-08-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-03)]. - ↑ zet UMa A w bazie SIMBAD (ang.)
- ↑ a b zet UMa B w bazie SIMBAD (ang.)
- ↑ a b Jim Kaler: ALCOR (80 Ursae Majoris) (ang.). W: STARS [on-line]. [dostęp 2018-08-09].
- ↑ 80 UMa w bazie SIMBAD (ang.)
- ↑ Mason et al.: WDS J13239+5456AB. W: The Washington Double Star Catalog [on-line]. VizieR, 2014.
- ↑ Stella Ludoviciana w bazie SIMBAD (ang.)
Media użyte na tej stronie
Autor: See File:Thomas Bresson - Mizar+alcor (by).jpg, Licencja: CC BY 2.0
.jpg){kind=link}
Mizar A and B (right) and Alcor (left)
Autor: Szczureq, Licencja: CC BY-SA 4.0
Gwiazdozbiór Wielkiej Niedźwiedzicy. Mapa została stworzona przy pomocy programu PP3 autorstwa Torstena Brongera. Wersję wektorową stworzył Szczureq według wzoru z wersji rastrowej, której autorem jest BlueShade.
Autor: sebastien lebrigand from crépy en valois, FRANCE, Licencja: CC BY-SA 2.0
voici l 'etoile principale ici, située dans la GRANDE OURSE visible a l'oeil nu. on peut voir sa double aussi. Ici un zoom enorme a été fait avec 17 min de poses avec une lunette VIXEN de 114/600 canon eos 400 d.