Mlask zębowy

Ten artykuł od 2011-12 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Mlask zębowy

Numer IPA	177
ǀ
Jednostka znakowa	ǀ
Unikod	U+01c0
UTF-8 (hex)	c7 80
Inne systemy
X-SAMPA	\
Kirshenbaum	t!
IPA Braille↗	⠯⠹
Przykład
informacje • pomoc
Obraz znaku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Mlask zębowy – rodzaj dźwięku spółgłoskowego występujący w językach naturalnych. W międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA oznaczony symbolem: [ǀ], ponieważ mlask może mieć różnego typu „podkład” (różne typy artykulacji tylnojęzykowej), stosuje się wtedy dokładniejszą transkrypcję np. [k͡ǀ] (w dalszym ciągu znak podwójnego miejsca artykulacji (łuczek) jest pomijany).

Artykulacja

Opis

W czasie artykulacji podstawowego wariantu [kǀ]

• modulowany jest prąd powietrza zasysanego powstały w wyniku różnicy ciśnień wytworzonej przy grzbiecie języka wzniesionym do góry, czyli artykulacja tej spółgłoski wymaga inicjacji ustnej i ingresji (por. też mlaski).
• podniebienie miękkie jest podniesione, mamy do czynienia z artykulacją ustną,
• prąd powietrza w jamie ustnej przepływa ponad całym językiem lub przynajmniej powietrze uchodzi wzdłuż środkowej linii języka
• przednia część języka tuż za brzeżkiem kontaktuje się z tylną ścianą górnych siekaczy lub z dziąsłami, tworząc zwarcie. Równocześnie grzbiet język wznosi się stromo w kierunku podniebienia miękkiego i języczka tworząc całkowite drugie zwarcie. W powstałej komorze dochodzi do pojawienia się podciśnienia w wyniku „ssącego” ruchu języka do tyłu. Następuje przerwanie blokady zębowej, przy czym równocześnie powietrze jest zasysane do środka, co daje akustycznie charakterystyczny mlask.

Warianty

Poza zaznaczoną już różnicą w miejscu artykulacji przedniojęzykowej możliwe są jeszcze inne konfiguracje narządów mowy.

Dalsze warianty mlasków ze względu na rodzaj „podkładu”:

• artykulacja może też się odbywać przy udziale kanału nosowego, mówimy wtedy o mlasku nosowym: [ŋǀ].
• plozji może towarzyszyć przydechem (aspiracją): [kǀʰ]
• plozji może towarzyszyć dodatkowy szum szczelinowy typu [x]: [kǀˣ]
• spółgłoska może być wymówiona dźwięcznie lub dysząco-dźwięcznie (ang. breathy voice): [ɡǀ, ɡ̈ǀ]
• spółgłoska może być wymówiona z dodatkowym zwarciem wiązadeł głosowych (glotalizacja): [kǀˀ]

Również dokładne miejsce utworzenia zwarcia tylnojęzykowego może odgrywać rolę kontrastującą.

Zobacz też:

• mlask dwuwargowy [ʘ]
• mlask boczny dziąsłowy [ǁ]
• mlask zadziąsłowy [ǃ]
• mlask podniebienny [ǂ]

Przykłady

Przykłady mlasków w funkcji fonologicznej znajdujemy w południowoafrykańskich językach khoisan i bantu. Język !Xóõ posiada całą serię spółgłosek mlaskowych ok. 80, w tym zębowe.

W funkcji ekspresywnej mlask zębowy występuje w wielu językach, też w polskim, brzmi jak „zassane do środka c”.

Pisownia

W ortografii języka xhosa (z rodziny języków khojsan) mlask zębowy jest reprezentowany przez grafem c, mlask przydechowy ch, mlask dyszący gc, mlaski nosowe nc, ngc, nkc.

Terminologia

Mlask zębowy oznacza w istocie spółgłoskę o zębowym i tylnojęzykowym miejscu artykulacji. Mlask lamino-dentalny lub lamino-alweolarny.

Linki zewnętrzne

• Mlaski w języku xhosa. hctv.humnet.ucla.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-11)].