Mnich (Tatry)
.jpg) Północno-wschodnia ściana Mnicha góruje nad Mnichowym Żlebem | |
| Państwo | |
|---|---|
| Położenie | |
| Pasmo | |
| Wysokość | 2068 m n.p.m. |
| Pierwsze wejście | 1879 lub 1880 |
Położenie na mapie Tatr  | |
Położenie na mapie Karpat  | |
 49°11′33″N 20°03′18″E/49,192500 20,055000 | |
Mnich (słow. Mních, niem. Mönch, węg. Barát) – szczyt o wysokości 2068 m w polskich Tatrach Wysokich, w Dolinie Rybiego Potoku, powyżej południowo-zachodniego brzegu Morskiego Oka, znad którego wyrasta 675-metrowej wysokości sylwetką. Obok Mięguszowieckich Szczytów stanowi drugi charakterystyczny element otoczenia tego jeziora[1].
Słynna północno-wschodnia ściana turni, którą prowadzą jedne z najtrudniejszych dróg wspinaczkowych w Tatrach, opada prawie pionowo 260 m[2]. Najłatwiejsza (choć też wspinaczkowa) droga „przez płytę” wiedzie od zachodu od strony Doliny za Mnichem[3].
Topografia
Masyw Mnicha położony jest w górnych piętrach Doliny Rybiego Potoku, pomiędzy Doliną za Mnichem od strony północno-wschodniej a Mnichowym Żlebem, oddzielającym go na południowym wschodzie od masywu Cubryny i Mięguszowieckich Szczytów[4]. Składa się z trzech głównych wzniesień: Mnicha, Mniszka (ok. 2045 m) i Ministranta. W ścianach Ministranta znajduje się największy w Tatrach okap, wierzchołek ten widoczny jest natomiast jedynie od strony północno-wschodniej. Z Mnichową Kopą łączy Mnicha ledwo widoczny, trawiasto-piarżysty grzbiet. Od strony zachodniej droga na Mnicha jest łagodniejsza i prowadzi przez skalno-trawiasty taras, Mnichowe Plecy[5].
Sama turnia ma dwa położone blisko siebie wierzchołki, z których nieco wyższy (główny) jest wierzchołek północno-wschodni utworzony z wielkiego, pochyłego, skalnego bloku. Z bocznego (południowo-zachodniego) wierzchołka na południowy zachód opada skalisty uskok o wysokości kilkunastu metrów. W tej jedynej grani znajduje się Wyżnia Mnichowa Przełączka (ok. 2035 m[6]), oddzielająca Mnicha od Mniszka[5]. Mniszek od Mnichowej Kopy jest z kolei oddzielony Niżnią Mnichową Przełączką (ok. 2025 m) – szerokim siodłem połączonym z Mniszkiem niewyraźnymi garbami skalnymi[6]. Z przełęczy tej opada potężny Żleb pod Mnichem, powstały na linii strefy nieciągłości tektonicznej pomiędzy masywami Mnicha i Cubryną. Ministrant położony jest także w obrębie Niżniej Mnichowej Przełączki[5].
Za Mnichową Kopą grań Mnicha ginie w Mnichowym Piargu opadającym do Doliny za Mnichem. We wschodniej ścianie Mnicha na wysokości 1900 m znajdują się jaskinie: Studnia w Mnichu, Jaskinia przy Studni w Mnichu, Mnichowy Komin i Studnia przy Mnichowym Kominie[7][4].
W okolicach Morskiego Oka znajdują się jeszcze trzy inne szczyty o podobnej nazwie: Zadni Mnich, Żabi Mnich i Roztocki Mnich.
Historia zdobycia
Pierwszego wejścia na szczyt dokonali dwudziestoletni Jan Gwalbert Pawlikowski i przewodnik Maciej Sieczka w roku 1879 lub 1880[1]. Nie wiemy, jaką drogą tego dokonali. Wiadomo tylko, że posiadali 15 metrów konopnej liny, a całą drogę pokonali boso, zostawiając obuwie pod ścianą. Data ta jest niekiedy uznawana za dzień narodzin polskiego taternictwa, chociaż w tamtych czasach wyczyn ten nie znalazł uznania ani wśród taterników ani wśród szerszej opinii publicznej. Siedem lat później szczyt zdobył Karol Potkański[8].
Pierwszą kobietą na Mnichu była w 1902 r. warszawianka Wanda Herse[9], prowadzona przez najwybitniejszego w tych czasach przewodnika Klimka Bachledę, wyposażonego w 12-metrowy sznur strażacki[8]. Pierwsze zimowe wejście należy do Henryka Bednarskiego, Jerzego Cybulskiego, Walerego Goetla, Józefa Lesieckiego, Leona Lorii i Stanisława Zdyba i miało miejsce 6 marca 1910 r.[6] Początkowo szczyt zdobywano od zachodu, przez wielką podszczytową płytę skalną. Dopiero w 1908 r. Roman Kordys i Gyula Komarnicki pokonali ścianę północno-zachodnią (obecnie uznawaną za klasyczną)[8].
Najtrudniejsza jest droga biegnąca ścianą północno-wschodnią, zwaną również wschodnią, widoczną najlepiej od strony Morskiego Oka. Po raz pierwszy (z obejściem niektórych trudnych miejsc) pokonali ją w 1942 Czesław Łapiński i Kazimierz Paszucha przy użyciu techniki sztucznych ułatwień. Droga ta w całości (m.in. z trudnym wariantem R) została pokonana przy użyciu nitowania (wiercenia w ścianie dodatkowych otworów i osadzania w nich metalowych nitów) w 1955 roku przez Jana Długosza i Andrzeja Pietscha. Jej przejście klasyczne przez Piotra Dawidowicza i Michała Waydę miało miejsce dopiero w 1991 roku. Na początku XXI wieku poprowadzono na Mnichu kolejne, jeszcze trudniejsze drogi[5], a w 2018 roku miało miejsce przejście solo bez asekuracji całej ściany północno-wschodniej od podstawy do wierzchołka, dokonane przez Mariusza Biedrzyckiego[10]. Choć początkowo Mnicha uważano za szczyt niedostępny, później za jeden z najtrudniej w Tatrach dostępnych, dziś wśród taterników należy do najpopularniejszych celów wspinaczkowych[1][6]. Kilka z łatwiejszych dróg (Przez płytę, Klasyczna, Orłowskiego) często pełni funkcję dróg kursowych[5].
Podczas II wojny światowej, w 1941 roku, hitlerowcy umieścili na widocznej znad Morskiego Oka ścianie Mnicha drewnianą swastykę. Polscy taternicy, Czesław Łapiński i Kazimierz Paszucha, nocą obluzowali mocowanie. Podczas wichury znak mający świadczyć o panowaniu Niemców nad Tatrami spadł[5][11].
Mnich w kulturze
Zarys góry jest symbolem umieszczonym na odznakach przewodników tatrzańskich. Sylwetka tego szczytu jest charakterystycznym elementem panoramy Tatr Wysokich. Kształtem przypomina postać siedzącego mnicha w kapturze. Z górą tą wiążą się ludowe podania o wędrującym po Tatrach mnichu[1].
Po raz pierwszy nazwę Mnicha zapisał w 1721 roku Gabriel Rzączyński: (...) Eminent rupes eidem Oculo Maris impendentes, quae a longinquo aspicientibus, Monachum sedentem exprimunt; ideoq; cognomen obtinent Monachi, Mnich Skała idiomate patrio. (...)[5]. W XIX w. szczyt opisywany był przez poetów, m.in. Seweryna Goszczyńskiego (Sobótka, 1834) i Bogusza Stęczyńskiego (Tatry w dwudziestu czterech obrazach (...), 1860). Ten drugi tak o nim pisał (XVII, 67-75):
(...) Mnich, przeraźliwie do nieba od ziemi
Wydżwignął się ponuro grapami brudnemi;
Jest-to skała szczególna, obszerna i tęga,
Zaledwie trzeciej części wyższych skał dosięga;
Jest-to olbrzym dziwaczny, choć postawy mniszéj
nie przybrał podobieństwa w świętobliwéj ciszy,
Stoi sobie – a przez swą szyję i ramiona
Zbliża się podobieństwem do słupów Memnona,
I grozi ci nad głową (...)[12].
Fragment wiersza pt. Mnich Kazimierza Andrzeja Jaworskiego (1928)[5]:
Mnich – ale nie cichy braciszek.
Modli się – ale nie z pokorą.
Mgła siwa się nad nim kołysze,
wiatr pod nim ugina bory.
Mnich występował też w filmach. Wejście na Mnicha drogą Długosza i Pietscha zostało ukazane w filmie krótkometrażowym Wariant R w reżyserii Sergiusza Sprudina w marcu 1961 roku[1]. W 1995 r. szczyt "wystąpił" w filmie Prowokator Krzysztofa Langa. W 2008 r. kręcone były tu zdjęcia do filmu Deklaracja nieśmiertelności przedstawiającego sylwetkę Piotra Korczaka, autora wielu przejść na tej górze, będącego jednym z „Kustoszy Mnicha”[13][14].
Przypisy
- ↑ a b c d e Witold Henryk Paryski, Zofia Radwańska-Paryska, Wielka encyklopedia tatrzańska, Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004, ISBN 83-7104-009-1
- ↑ 100 Najpiękniejszych Gór Świata (Grupa IMAGE), (s. 184), zob. bibliografia
- ↑ Władysław Cywiński, Tatry. Przewodnik szczegółowy. Tom 8. Cubryna, Poronin: Wyd. Górskie, 2001, ISBN 83-7104-026-1
- ↑ a b Jarosław Januszewski, Grzegorz Głazek, Witold Fedorowicz-Jackowski, Tatry i Podtatrze, atlas satelitarny 1:15 000, Warszawa: GEOSYSTEMS Polska Sp. z o.o., 2005, ISBN 83-909352-2-8.
- ↑ a b c d e f g h Grzegorz Barczyk, Bedeker tatrzański, Ryszard Jakubowski (red.), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, ISBN 83-01-13184-5.
- ↑ a b c d Witold Henryk Paryski, Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki. Część IV, Walentkowa Przełęcz – Przełączka pod Zadnim Mnichem, Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1951
- ↑ Jaskinie, Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, jaskiniepolski.pgi.gov.pl [dostęp 2016-08-09].
- ↑ a b c Krystyna Sałyga-Dąbkowska: Mnich - 2068 m, [w:] „Tatry” nr 2/1991, s. 15-16
- ↑ Wirtualne Muzeum Konstancina - Herse Wanda (1885–1954), www.muzeumkonstancina.pl [dostęp 2020-03-22].
- ↑ Mariusz Biedrzycki. Wschodnia ściana Mnicha na żywca, od podstawy do piku. „Góry”. 4 (265), s. 36–39, grudzień 2018. Kraków: Wydawnictwo Góry s.c.. ISSN 0867-8324.
- ↑ Marek Lubaś-Harny. Nikt nie miał takiego dzieciństwa jak ja w Morskim Oku. gazetakrakowska.pl [dostęp: 2018-11-24]
- ↑ Stęczyński Bogusz Zygmunt: Tatry w dwudziestu czterech obrazach skreślone piórem i rylcem, Nakładem Księgarni i Wydawnictwa Dzieł Katolickich, Naukowych i Rolniczych, Kraków 1860;
- ↑ „Deklaracja nieśmiertelności”, zdjęcia do filmu na Mnichu – podziękowania. wspinanie.pl, 2008-07-24. [dostęp 2012-03-23].
- ↑ O pracy nad filmem „Deklaracja Nieśmiertelności” opowiada reżyser Marcin Koszałka. wspinanie.pl, 2008-08-21. [dostęp 2012-03-23].
Linki zewnętrzne
- Archiwalne widoki góry w bibliotece Polona
Media użyte na tej stronie
Autor:
- Tatry mapa 2.png: ToSter 2 września 2008
- Poland location map white.svg,
- Poland location map.svg: NordNordWest
- derivative work: Mareklug Mareklug
Mapa Tatr
Autor: Uwe Dedering, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map of Carpathians.
- Projection: Equirectangular projection, strechted by 148.0%.
- Geographic limits of the map:
- N: 50.0° N
- S: 44.25° N
- W: 16.0° E
- E: 27.5° E
- GMT projection: -JX19.473333333333333cd/14.410266666666665cd
- GMT region: -R16.0/44.25/27.5/50.0r
- GMT region for grdcut: -R16.0/44.25/27.5/50.0r
- Relief: SRTM30plus.
- Made with Natural Earth. Free vector and raster map data @ naturalearthdata.com.
Black up-pointing triangle ▲, U+25B2 from Unicode-Block Geometric Shapes (25A0–25FF)
Autor: Rafał Kozubek, Licencja: CC BY-SA 3.0
Mnich i Mniszek – widok z Mnichowej Kopy.
Autor: Foto: Krzysztod Dudzik (User:ToSter), description: Jerzy Opioła (User:Selso), Licencja: CC BY-SA 4.0
Mnich nad Morskim Okiem w polskich Tatrach