Mołdawski styl architektoniczny

Cerkiew ławry Neamţ

Mołdawski styl architektoniczny – autochtoniczny styl w architekturze XIV-XIX wieku jaki rozwinął się na terenie dawnego Hospodarstwa Mołdawskiego (dziś w granicach Rumunii, Mołdawii i Ukrainy), który w unikalny sposób łączył cechy architektury bizantyńskiej z tradycjami lokalnymi, środkowoeuropejskimi i ormiańskimi [1]. Większość zachowanych zabytków stanowią cerkwie i monastery, a najsłynniejszymi obiektami są malowane cerkwie północnej Mołdawii, monaster Neamţ i cerkiew Trzech Świętych Hierarchów w Jassach.

Rozwój architektury mołdawskiej

Cerkiew Zaśnięcia MB w Bystrzycy
Malowana cerkiew monasteru w Suceviţa

Mołdawia jako odrębne księstwo powstała w połowie XIV stulecia. Od początku był to obszar przenikania się wpływów różnych kultur. Główny etnos Hospodarstwa stanowili rumuńskojęzyczni, prawosławni Mołdawianie, ale od zachodu i północy państwo graniczyło z katolickimi Węgrami i Polską. Dodatkowo w czasie formowania i umacniania się państwowości mołdawskiej w regionie liczni byli kupcy i osadnicy ormiańscy i niemieccy, oraz greccy uchodźcy z upadającego Cesarstwa Wschodniorzymskiego.

Liczne elementy stylu mołdawskiego można zobaczyć już w najstarszych kamiennych kościołach Mołdawii[2]. Cerkiew św. Mikołaja w Radowcach jest budynkiem prostokątnym, z półkoliście zamkniętym prezbiterium, gotyckimi detalami architektonicznymi (przypory, ostre łuki), zdobieniami arkadkowymi i wysokim dachem[3]. Cerkiew Trójcy Św. w Serecie posiada zaś, tak charakterystyczny dla architektury mołdawskiej plan trójkonchowy[4], wywodzący się ze sztuki Bizancjum, a który dotarł do Mołdawii przez Serbię i Wołoszczyznę. Jednym z najcenniejszych obiektów wczesnego stylu mołdawskiego należy uznać monaster w Bystrzycy[5].

Ostateczne ukształtowanie się odrębnego mołdawskiego stylu architektonicznego nastąpiło za panowania Stefana III Wielkiego (1457-1504). Jego cechami charakterystycznymi w architekturze kościelnej są: rzut trójkonchowy lub prostokątny, we wnętrzu wydzielona nawa (rum. naos) i przednawie (rum. pronaos), a niekiedy także przedsionek i kaplica grobowa, kopuła nad nawą główną w postaci strzelistej wieżyczki, zdobienia arkadkowe, gotyckie elementy dekoracyjne (portale, okna, przypory) oraz strome, szerokie dachy[2]. Cerkwie mołdawskie często miały charakter obronny, posiadały grube ściany i były otoczone solidnym murem zewnętrznym. Do najwybitniejszych obiektów wybudowanych za czasów Stefana III należą cerkwie: monasteru Putna[6], monasteru Voroneţ, św. Jerzego w Hârlău[2], monasteru Neamţ[7] i in.

W okresie panowania Piotra Raresza (1527-46 z przerwą w l. 1538-41), ostatniego samodzielnego władcy Mołdawii, powstały pierwsze malowane z zewnątrz cerkwie, często nawiązujące ideologicznie do prowadzonych wojen z Turcją. Najcenniejsze obiekty zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Zwyczaj malowania świątyń z zewnątrz ustał w 1. poł. XVII stulecia, w okresie osłabienia fundacji artystycznych w Mołdawii[8].

Cerkiew klasztoru Trzech Św. Hierarchów w Jassach

Cechą charakterystyczną późniejszych konstrukcji jest budowanie dodatkowej wieżyczki nad nawą oraz zastępowanie gotyckich elementów dekoracyjnych renesansowymi i barokowymi. Najwybitniejsze obiekty powstawały głównie w Jassach, stolicy Hospodarstwa od 1564 r.[1] Wyjątkowym osiągnięciem tego okresu jest cerkiew monasteru Trzech Świętych Hierarchów, posiadająca bogatą dekorację rzeźbiarską[9]. Do innych cennych zabytków późnomołdawskich należą cerkwie monasteru Galata, monasteru Golia i in[2].

W XVIII i XIX wieku styl mołdawski był wypierany przez klasycyzm (w wydaniu zachodnim, bądź rosyjskim), za ostatni przejaw rodzimej architektury mołdawskiej uważa się dokonaną w latach 1836-39 przebudowę klasztoru Frumoasa w Jassach[2].

Budowle świeckie z czasów świetności Hospodarstwa Mołdawskiego przetrwały jedynie w stanie ruin, z wyjątkiem kilku zamków (np. zamek w Chocimiu), których się jednak nie zalicza do obiektów mołdawskiego stylu architektonicznego, jako że nie wykształciły cech odrębnych od zamków średniowiecznych.

W późniejszym okresie na terenie wschodniej Mołdawii (dziś w granicach Republiki Mołdawii i Ukrainy), będącej pod panowaniem rosyjskim w l. 1812-1917 i sowieckim w l. 1940-41 i 1944-90, styl mołdawski był marginalizowany na rzecz sztuki rosyjskiej. Tymczasem w granicach Rumunii powstawały świątynie historyzujące, jak np. sobór Trzech Św. Hierarchów w Timişoarze.

Wybrane zabytki

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b CrestinOrtodox.ro Arhitectura din Moldova in secolele XIV-XIX
  2. ↑ a b c d e Incasa.ro Stilul moldovenesc
  3. ↑ CrestinOrtodox.ro Biserica Sfantul Nicolae din Radauti
  4. ↑ Malowane Cerkwie Bukowiny architektura
  5. ↑ CrestinOrtodox.ro Manastirea Bistrita - Neamt
  6. ↑ Klasztor Putna
  7. ↑ Klasztor Neamţ
  8. ↑ Istoria.md Pictura şi arhitectura în Moldova sec. XIV-XVI (1359 - 1700)
  9. ↑ Klasztor Trzech Św. Hierarchów

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Biserica din incinta Manastirii Sucevita.JPG
Autor: Rolly00, Licencja: CC BY-SA 4.0
Biserica din incinta Manastirii Sucevita
Biserica Adormirea Maicii Domnului Manastirea Bistrita.JPG
Autor: Costiflorea, Licencja: CC BY-SA 3.0 ro
Biserica "Adormirea Maicii Domnului" ("Înălțarea Domnului" și "Sf. Ana")
Biserica Manastirii Neamt 01.jpg
Autor: Cristian Bortes, Licencja: CC BY 2.0
Biserica Mănăstirii Neamţ
Biserica Trei Ierarhi.jpg
Autor: Bogdan29roman, Licencja: CC BY-SA 3.0 ro
Biserica "Sf. Trei Ierarhi"