Mołodeczno

Mołodeczno

Маладзечна

Miejski Park im. Zwycięstwa
Herb Flaga
Państwo	Białoruś
Obwód	miński
Prawa miejskie	1929
Zarządzający	Juryj Harłou[1]
Powierzchnia	33,49 km²
Wysokość	169–172 m n.p.m.
Populacja (2018) • liczba ludności	95 011[2]
Nr kierunkowy	+375 1767
Kod pocztowy	222301–222307, 222310
Tablice rejestracyjne	5
Położenie na mapie obwodu mińskiego Mołodeczno
Położenie na mapie Białorusi (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Mołodeczno
54°18′N 26°48′E/54,300000 26,800000
Strona internetowa
Portal Białoruś

Mołodeczno (biał. Маладзечна, Maładzieczna; ros. Молодечно, Mołodieczno) – miasto położone nad Uszą, stolica rejonu w obwodzie mińskim Białorusi, na wschodnich krańcach historycznej Wileńszczyzny.

Siedziba utworzonej w 2014 r. prawosławnej eparchii mołodeczańskiej^[3][4].

Miasto magnackie, położone było w końcu XVIII wieku w powiecie oszmiańskim województwa wileńskiego^[5].

Nazwa

Istnieje kilka wersji pochodzenia nazwy miasta. W podaniach ludowych opowiada się o wielkim księciu litewskim, który podarował młodszemu (biał. маладзейшы) synowi niewielkie miasteczko z czasem nazwane Mołodecznem^[6]. Późniejsza legenda opowiada o podróżującej Traktem Starowileńskim cesarzowej Katarzynie, która z zachwytu nad pięknem ziemi mołodeczańskiej zawołała Raduj się, krasna dziewico! (ros. Радуйся, красная девица!). Od jej okrzyku trzy miejscowości otrzymały swoje nazwy Radoszkowicze, Krasne i Mołodeczno^[7].

Nazwa może się wywodzić od rzeki Mołodeczanki, w miejscu ujścia której do Uszy powstał zamek i rozwinęła się osada^[8]. Słownik toponimiczny Wadzima Żuczkiewicza z 1974 roku podaje pochodzenie nazwy od wyrazu mołodiec (ros. молодец) w znaczeniu parobek, członek drużyny księcia^[9]. Badacz Mikałaj Tamaszeuski wywodzi nazwę Mołodeczna od dwóch jej składowych moł (starosł. i ros. мол) – nasyp z piasku i kamieni na powierzchni wody, oraz dieczno (starosł. дечно) – w słowniku starosłowiańskim obszar pomiędzy czymś, rozmieszczony gdzieś obszar lub rozmieszczenie czegoś w miejscu. W połączeniu dwóch wyrazów nazwa miasta może oznaczać miejsce, rozmieszczone na mole. Historyk Hienadź Kachanouski wiąże nazwę miasta ze starobiałoruskimi wyrazami mała (мала) i nadeczana (надэчана), co oznacza miejsce o małej powierzchni^[10].

Położenie geograficzne

W średniowieczu Mołodeczno było jedną z osad, położonych na pograniczu ziem słowiańskich i litewskich^[11]. Zgodnie ze Słownikiem geograficznym Królestwa Polskiego położone nad Uszą, przy drodze pocztowej z Mińska do Wilna oraz w odległości 1,5 wiorsty od kolei Libawo-Romieńskiej i 20 wiorst na południe od Wilejki Mołodeczno należało do powiatu wilejskiego i wchodziło w skład pierwszego okręgu policyjnego^[12]. Przed 1945 rokiem było siedzibą powiatu w województwie wileńskim^[13].

Współczesne Mołodeczno położone jest w północno-zachodniej części obwodu mińskiego, na północy rejonu mołodeczańskiego. Sąsiednie miasta rejonowe to: na północnym zachodzie – Smorgonie, na północnym wschodzie – Wilejka, na południowym zachodzie – Wołożyn, na południowym wschodzie – Mińsk^[14].

Klimat

Klimat Mołodeczna jest umiarkowany. Według klasyfikacji klimatów Köppena odnosi się do klasy Dfb (klimat wilgotny kontynentalny z łagodnym latem i opadami przez cały rok). Średnia temperatury rocznej wynosi 6 °C, średnia maksymalna temperatura roczna – 10 °C, średnia minimalna – 2,1 °C. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec, średnia temperatura którego wynosi 17,3 °C, najchłodniejszym – styczeń ze średnią –6,6 °C. Średnia temperatura w miesiącach zimowych wynosi –5,1 °C, wiosennych – 5,9 °C, letnich – 16,75 °C, jesiennych – 6,6 °C. Średnia roczna opadów wynosi 54 mm. Najmniej opadów jest lutym – średnio 31 mm, najwięcej w czerwcu – 82 mm. W miesiącach zimowych średnia opadów jest 39 mm, wiosennych – 46 mm, letnich – 78 mm, jesiennych – 53 mm^[15].

Układ przestrzenny

W 1623 roku Mołodeczno miało siedem ulic: Ciukomska, Lebiedziewska, Mała Zamkowa, Mińska, Sadowa, Rynkowa, Wielka Zamkowa. W 1651 roku pojawiła się Chożowska. Centrum miasteczka stanowił rynek, gdzie odbywał się handel^[16]. W XIX wieku, jak wzmiankuje Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Mołodeczno było nędznie zabudowane^[12]. W 1938 roku w mieście istniało dwanaście ulic: Barty, Batorego, Chrystusa, Dąbrowskiego, Jagiellońska, Kościuszki, Lotnicza, Mickiewicza, Piłsudskiego, Słowackiego, Starościṅska, Zamkowa. W centrum znajdował się Plac 3 Maja^[17].

Zgodnie z opisem, sporządzonym po drugiej wojnie światowej, Mołodeczno składało się z oddalonych od siebie osiedli, które łączyły drogi, wiodące przez niezabudowane obszary. Miasto nie miało jeszcze regularnego systemu ulic i dróg. Wyjątek stanowiło Staroje Miesta, poprzecinane ulicami wylotowymi Sawieckaja, Maksima Horkaha, Asipienki^[18].

W dzielnicy Buchowszczyna głównymi arteriami komunikacyjnymi były ulice Rewolucyjna (obecnie Prytyckiego) i Komunistyczna (dzisiaj nie istnieje, brała początek tam, gdzie obecnie rozpoczyna się w Wielki Gościniec – na wysokości dzielnicy Zdziemielewo – prowadziła do placu Centralnego, po czym gwałtownie skręcała na północ i prowadziła do torów, wzdłuż dzisiejszej ulicy Wileńskiej, po drugiej stronie torów przechodziła w ulicę Sowiecką). Ulice Rewolucyjna i Komunistyczna łączyły dworzec kolejowy z dzielnicą Staroje Miesta. Na ich skrzyżowaniu znajdował się plac targowy. Główne ulice miasta były brukowane, ich szerokość wahała się od dwunastu do osiemnastu metrów, jezdnia nie przekraczała sześciu metrów. Pozostałe ulice mołodeczańskie były niebrukowane.

(c) Вова Горбачевский, CC BY 3.0

Blokowisko w Mołodecznie

Powierzchnia miasta wynosi 33,49 km²^[14]. 12,5% obszaru zajmuje przestrzeń budownictwa wielomieszkaniowego, skoncentrowanego głównie w południowej części Mołodeczna. Wydziela się tu cztery duże skupiska kamienic: na zachodzie – dzielnice Hielenowa i Zialony Haradok, w centrum – mikrorejon o pięcio- i dziewięciopiętrowych zabudowaniach oraz mikrorejony nr 1–4. Dalej na wschód znajdują się mikrorejony nr 6 i 10 z przeważnie dziewięciopiętrowymi blokami, za nimi – formujący się mikrorejon nr 11 (Wschodni) o pięciopiętrowych kamienicach. Przestrzeń domków jednorodzinnych zajmuje 29% miasta. Zlokalizowana jest w częściach: północnej – dzielnice Lasnyja, Zaliniejny, zachodniej – Zdziemielewa, Buchauszczyna, wschodniej – Wialikaje Siało, południowo-wschodniej – Sznury oraz północno-wschodniej i wschodniej – dzielnice o zabudowaniu wiejskim.

Przestrzeń publiczną, zajmującą 4,9% miasta i zlokalizowaną głównie w centrum miasta, tworzą obiekty handlowe i urzędowe, które sąsiadują z kilkupiętrowymi kamienicami. Dwa największe skupiska przemysłowe położone są na wschód i zachód od centrum miejskiego i przylegają do torów. Powierzchnia przemysłowa zajmuje 27,8% Mołodeczna. 5,1% powierzchni przeznaczona jest na przestrzeń rekreacyjno-krajobrazową. Składają się na nią skwery miejski, Park Pieramohi w centrum miasta, Park Kamsamolski – na północy, park w miejscu byłej jednostki wojskowej – na zachodzie i powstający park na południowym wschodzie^[19].

Historia

Przed rozbiorami

Wykopaliska archeologiczne wykazały, że na terenie obecnego miasta znajdowały się wcześniejsze osady, pochodzące z epoki kultury ceramiki sznurowej.

Pierwsza historyczna wzmianka o Mołodecznie odnosi się do roku 1388. 16 grudnia 1388 roku Dymitr Korybut Olgierdowicz, książę Nowogrodu Siewierskiego, wydał na zamku w Mołodecznie dokument^[20], zapewniający wierność hołdowniczą Władysławowi II Jagielle i królowej Jadwidze^[12]. W średniowiecznych dokumentach Mołodeczno jest nazywane „miejscowością” (tj. miastem), która od roku 1413 do wchodziła w skład województwa wileńskiego^[21].

6 lipca 1501 roku król Polski Aleksander Jagiellończyk nadał dobra Mołodeczna kniaziowi Michałowi Mścisławskiemu pod warunkiem dawania koni pod przejazd posłów i gońców. Nadanie to zostało powtórnie potwierdzone 12 lipca 1511 roku za panowania króla Zygmunta I Starego. Po śmierci Michała Iwanowicza Mścisławskiego około roku 1525 dobra mołodeczańskie zostały podzielone między córki księcia – Nastazję, Teofilę i Agrafienę. Zamek przypadł Nastazji, żonie wojewody witebskiego – kniazia Stefana Zbaraskiego, który odsprzedał go Wasylemu (Bazylemu) Rahozie. W roku 1558 zamek powrócił do rodziny: nabyła go jedna z pozostałych dwóch sióstr, starościna łucka, małżonka kniazia Andrzeja Michałowicza Sanguszki Koszyrskiego. W dokumencie kupna, wystawionym 4 maja 1558 roku, zamek mołodeczański został nazwany uroczyszczem Żelazkowszczyzna. 1 maja 1561 roku starościna łucka zapisała zamek wraz z jedną czwartą częścią Mołodeczna kniahini Bohdanie Mścisławskiej. W roku 1567 całe Mołodeczno przeszło na własność kniahini Nastazji Zbaraskiej, córki kniazia Michała Iwanowicza Mścisławskiego.

W 1567 roku w Mołodecznie odbyły się wstępne rozmowy przedstawicieli Wielkiego Księstwa Litewskiego i Korony Królestwa Polskiego, dotyczące warunków późniejszej unii lubelskiej w 1569 roku.

Według dokumentów w roku 1617 właścicielem Mołodeczna był kanclerz wielki litewski Lew Sapieha, który 20 sierpnia 1621 roku sprzedał dobra Stanisławowi Szemiotowi, podkomorzemu żmudzkiemu. Testamentem Stanisław Szemiot podzielił dobra mołodeczańskie między swoich usynowionych bratanków, synów Wacława Szemiota, z zastrzeżeniem, że spadek ma pozostać w ich rękach pod groźbą utraty dóbr na rzecz rodu Paców. Wacław Szemiot według testamentu otrzymał dożywotnie użytkowanie z zakazem sprzedaży ziemi. Mimo zakazu 16 stycznia 1628 roku Wacław sprzedał dobra mołodeczańskie wojewodzie smoleńskiemu Aleksandrowi Korwinowi Gosiewskiemu za sumę 87 825 złotych polskich, co wywołało długoletni proces sądowy: 18 listopada 1652 roku potomkowie Stanisława Szemiota wnieśli pozew przeciwko Gosiewskim o niesłuszne nabycie dóbr mołodeczańskich. Proces zakończył się podziałem dóbr mołodeczańskich między Gosiewskich, którzy nabyli część od Wacława Szemiota, a Paców, którym ziemie przypadły zgodnie z zapisem w testamencie Stanisława Szemiota. Wzmianki o istnieniu parafii katolickiej w Mołodecznie, która płaciła podymne z dóbr duchownych, sięgają 1653 roku^[22]. Kolejny raz parafia wzmiankowana jest w 1669 roku w zestawieniu tzw. Synodu Sapiehy^[22].

W 1708 roku, w okresie wojny północnej (1700-1721), Mołodeczno zajęły wojska szwedzkie.

18 września 1711 roku biskup Bogusław Korwin Gosiewski sprzedał swoje dobra mołodeczańskie Ogińskim. W 1722 roku odziedziczył je Michał Kazimierz Kociełł, podskarbi litewski. W 1736 roku jego syn, Kazimierz, starosta markowski, sporządził testament, według którego dziedziczką miała zostać jego córka, Rozalia, żona Michała Kazimierza Ogińskiego, starosty babinowickiego. 13 maja 1738 roku Rozalia i Kazimierz Ogińscy zapisali swoje dobra mołodeczańskie Tadeuszowi Ogińskiemu, kasztelanowi trockiemu i pisarzowi litewskiemu. 14 czerwca 1740 roku kasztelan połocki Pac, właściciel połowy Mołodeczna, odstąpił swoją część Marcyanowi Michałowi Ogińskiemu, wojewodzie witebskiemu i ojcowi wyżej wspomnianego Tadeusza.

14 listopada 1740 roku król Polski August III Wettyn nadał Tadeuszowi Ogińskiemu przywilej organizowania dwóch targów tygodniowo – w piątek i niedzielę – oraz dwóch jarmarków rocznie – 22 (9) maja na świętego Mikołaja i 14 (1) października na Pokrowę.

19 stycznia 1744 roku Marcyan Michał Ogiński przekazał swoje dobra mołodeczańskie Rafałowi Alojzemu Oskierce i jego żonie Teresie z Ogińskich, którzy rok później ustąpili je Tadeuszowi Ogińskiemu. Dzięki fundacji Tadeusza Ogińskiego w mieście zbudowano kościół parafialny, oddany w roku 1762 ojcom trynitarzom.

3 grudnia 1747 roku biskup wileński Michał Jan Zienkowicz pozwolił na wystawienie w Mołodeczno szkoły żydowskiej i nadał miastu prawo do chowania zmarłych. W 1753 roku z fundacji Ogińskich zbudowano w Mołodecznie drewniany kościół katolicki pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny. W 1762 roku osadzono w Mołodecznie zakon trynitarzy, a w 1777 roku rozpoczęto budowę dla nich murowanego klasztoru^[23].

W 1783 roku, po śmierci Tadeusza Ogińskiego, właścicielem Mołodeczna został jego syn, Franciszek Ksawery, kuchmistrz litewski. W 1811 roku dzięki staraniom Franciszka Ogińskiego do Mołodeczna przeniesiono z Bobrujska gimnazjum, zamienione w 1863 roku w seminarium nauczycieli wiejskich wyznania prawosławnego. Gimnazjum mołodeczańskie ukończyli m.in. Aleksander Tyszyński, krytyk i profesor Szkoły Głównej Warszawskiej, oraz Antoni Muchliński, orientalista, profesor i dziekan Uniwersytetu Petersburskiego.

Pod zaborami

W wyniki II rozbioru Rzeczypospolitej Obojga Narodów w roku 1793, Mołodeczno weszło w skład Imperium Rosyjskiego (powiat wilejski). Od 1809 roku w części klasztoru trynitarzy działała szkoła^[23].

W 1812 roku przez Mołodeczno przemaszerowały wojska napoleońskie, wracając spod Moskwy. Cesarz Francuzów zatrzymał się w pałacu Ogińskich, przenocował tu i porzucił resztki Wielkiej Armii pod wodzą marszałka Claude’a Victora-Perrina, które zostały rozbite 4 grudnia 1812 roku^[12].

W 1819 roku sukcesję po Franciszku Ogińskim przejął jego potomek, Michał Kleofas (1765-1833), podskarbi litewski i senator Imperium Rosyjskiego oraz kompozytor a obecnie patron kolegium muzycznego w Mołodecznie. W 2001 roku w mieście postawiono na jego cześć pomnik autorstwa F. Januszkiewicza.

Mołodeczno w XIX w.

W 1830 roku, od wybuchu powstania listopadowego, mieszkańcy Mołodeczna włączyli się do czynnych walk o niepodległość. W 1831 roku na ziemi mołodeczańskiej walczył oddział powstańców pod dowództwem I. Gicewicza i A. Wołodkowicza. Większą część oddziału stanowili uczniowie miejscowego gimnazjum. Wsparcia finansowego powstańcom udzielił rektor gimnazjum Dulski^[24]. Po upadku powstania ród Ogińskich popadł w długi. Dobra mołodeczańskie zostały podzielone na wiele części między Janem Konstantym Tyszkiewiczem, Adamem Łopacińskim (następnie jego sukcesorką – Aliną Niezabytowską), Modzelewskich, Raczkowskich, Burzymowskich, Berkmanów^[12]. Po upadku powstania listopadowego klasztor trynitarzy został skasowany.^[23]

W okresie powstania styczniowego (1863-1864) do szeregu powstańców zgłosili się studenci seminarium nauczycieli wiejskich.

W 1905 roku pracownicy stacji kolejowej wzięli udział w rewolucji. Podczas Październikowego ogólnorosyjskiego strajku robotnicy ogłosili przestój w pracy i zorganizowali manifestację mieszkańców Mołodeczna w Rynku. Stacja kolejowa była również centrum działalności miejscowej komórki Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji, która współpracowała z analogicznymi organizacjami w Smorgoni, Radoszkowiczach i Wilejce, szerząc propagandę rewolucyjną wśród robotników.

I wojna światowa i okres wojny polsko-bolszewickiej

Zniszczone Mołodeczno w czasie I wojny światowej

Podczas I wojny światowej w pobliżu Mołodeczna stacjonował 170 Mołodeczański Pułk Piechoty^[24] 10 carskiej armii Frontu Zachodniego^[25]. Sztab wojskowy znajdował się w budynku seminarium nauczycielskiego.

W 1916 roku w miejscowej piekarni garnizonu mołodeczańskiego zaczęła działalność bolszewicka komórka partyjna. Przewidując, że w razie wybuchu rewolucji bolszewickiej i obalenia Rządu Tymczasowego w Rosji rej będą wodzić wojskowi, spiskowcy szerzyli propagandę wśród żołnierzy 170 Mołodeczańskiego Pułku Piechoty. W listopadzie 1917 roku na zjeździe SDPRR przyjęto rezolucję: cała władza w ręce Rad. Zjazd kolejarzy tydzień później poparł postanowienie bolszewików. Władza Rad utrzymała się do 18 lutego 1918 roku, ponieważ Mołodeczno zajęły wojska cesarza Wilhelma II. Na wieść, że w Niemczech wybuchła rewolucja listopadowa, okupanci opuścili miasto, a władzę ponownie zagarnęli bolszewicy^[24].

4 lipca 1919 roku, w okresie walk polsko-bolszewickich (1919–1921), Mołodeczno zostało zajęte przez Wojsko Polskie, którym dowodził generał Stanisław Szeptycki^[25]. Kiedy nastąpiła kontrofensywa Armii Czerwonej, miasto ponownie znalazło się pod okupacją radziecką. 12 października 1920 Mołodeczno ponownie zostało zajęte przez WP. Traktat ryski z 18 marca 1921 roku ustabilizował granicę polsko-radziecką: Mołodeczno przeszło pod jurysdykcję Polski jako siedziba wiejskiej gminy, należącej do powiatu wilejskiego województwa nowogródzkiego.

Mołodeczno w okresie II Rzeczypospolitej

13 kwietnia 1922 roku weszła w życie ustawa o objęciu władzy państwowej nad Ziemią Wileńską. W ramach przekształceń administracyjnych z województwa nowogródzkiego wyłączony został między innymi powiat wilejski z Mołodecznem, nad którym władzę administracyjną przejęła Ziemia Wileńska^[26].

Mołodeczno za czasów II Rzeczypospolitej

Starostwo Powiatowe

Dom dla podoficerów w garnizonie w Helenowie

Domy mieszkalne Funduszu Kwaterunku Wojskowego

Ulica Zamkowa

Kaplica prawosławna

Klasztor Trynitarzy

Na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów Mołodeczno zostało 1 kwietnia 1927 r. siedzibą powiatu mołodeczańskiego^[27].

Łuk Triumfalny w Mołodecznie wzniesiony na cześć bohaterów poległych w obronie Ziemi Mińskiej

Podług spisu miast Rzeczypospolitej z 1927 roku Mołodeczno było również centrum wiejskiej gminy Mołodeczno z wójtem I. Ganem na czele. Przez miejscowość biegły linie kolejowe Lida-Królewszczyzna i Wilno-Olechnowicze. Mołodeczno posiadało pocztę, linię telefoniczną i telegraf przy ulicy Zamkowej. W mieście urzędował starosta Jerzy Suchorski, po nim – Jan Janusz Piekutowski. W trzykondygnacyjnym budynku starostwa, przy ulicy Libawo-Romieńskiej, mieściła się kancelaria urzędu, inspektorat szkolny, oddział wojskowy, sąd ziemski, archiwum, komisariaty administracyjny, penitencjarny, kulturowy, oświatowy i ziemski oraz gabinety powiatowego lekarza i weterynarza. Życie społeczne Mołodeczna skupione było wokół placu 3 Maja – na Starym Mieście w Rynku. Wokół placu ulokowane były parafia katolicka św. Kazimierza (proboszcz – Longin Iwańczyk) i prawosławna (batiuszka – Józef Morozow) oraz synagoga (rabin – Mowsza Abramowicz), a także apteki i zakład typograficzny. Przy ulicy Zamkowej znajdowały się sztab 86 Pułku Piechoty, gabinety położnych (Anna Pawłowska, Gita Kopelowicz), dentysty (Fania Gurian), notariusza (Stanisław Chrząstowski), biblioteka, dom ludowy. Na ulicy Gminnej znajdował się szpital. Przy kościele znajdowało się gimnazjum imienia Tomasza Zana, którego dyrektorem był Tadeusz Jacuński^[17].

21 maja 1929 r. na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 26 kwietnia 1929 roku osadę Mołodeczno zaliczono w poczet miast, z równoczesnym włączeniem w jej granice administracyjne kilku miejscowości z gminy wiejskiej Mołodeczno. Były to: wieś Buchowszczyna, wieś i folwark Buchowszczyna Nowa, folwark Mołodeczno, folwark i zaścianek Helenowo, kolonia Zawań, zaścianek Tywidówka^[28].

Od września 1922 do września 1939 w dzielnicy Helenowo stacjonował 86 Pułk Piechoty. W kampanii wrześniowej 1939 pułk walczył w składzie 19 Dywizji Piechoty.

Mołodeczno w granicach ZSRR

II wojna światowa

W związku z realizacją postanowień traktatu Ribbentrop-Mołotow pomiędzy ZSRR i III Rzeszą, wojska Armii Czerwonej przekroczyły polską granicę i 17 września 1939 roku zajęły Mołodeczno. Pod okupacją sowiecką miasto włączono w skład Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. 15 stycznia 1940 roku miasto zostało centrum rejonu w ramach obwodu wilejskiego^[29].

Mołodeczno w czasie okupacji niemieckiej

25 czerwca 1941 roku Mołodeczno zostało zajęte przez wojska hitlerowskie. Od lipca tegoż roku w północno-wschodniej części miasta, przy ulicy Maksima Gorkiego (Zamkowej), został utworzony Stalag Nr 342 – obóz jeniecki. Lagier mieścił maksymalnie do trzydziestu tysięcy więźniów^[18]. Do czerwca 1944 roku w obozie zginęło 33 150 osób^[a].

Stalag nr 342

Od lipca 1941 roku do końca 1942 roku w Mołodecznie istniało getto dla około trzech tysięcy Żydów. W październiku 1942 roku dzielnica żydowska została zlikwidowana, a jej mieszkańcy wywiezieni za miasto w stronę Wilejki i rozstrzelani^[30].

W czasie II wojny światowej zniszczone bądź spalone zostały 363 budynki mieszkalne i 755 użytkowych, dwa drewniane budynki szpitalne na 80 łóżek i lecznica chorób zakaźnych na 40 łóżek, budynki przychodni, polikliniki dziecięcej i konsultacji dla kobiet, budynek sanepidu i piętrowa miejska apteka, budynek żłobka na 40 miejsc i dwie szkoły. Zburzony został mołodeczański węzeł kolejowy: mieszkania kolejarzy, instalacje sanitarne i elektryczne, kolejowy klub i przychodnia oraz budynki diagnostyczno-naprawcze dla wagonów i lokomotyw. W czasie okupacji niemieckiej miasto było siedzibą Obwodu Armii Krajowej.

Miasto zostało zajęte 5 lipca 1944 roku przez wojska Trzeciego Frontu Białoruskiego pod dowództwem generała Iwana Czerniachowskiego^[18]. Wkrótce dokonano zmian administracyjnych, tj. zniesiono obwód wilejski i utworzono obwód mołodecki. Na taką zmianę administracyjną wpłynęło kilka czynników. Po pierwsze, Wilejka trzydzieści lat później (w roku 1904) niż Mołodeczno otrzymała połączenie kolejowe, więc przez prawie trzy dekady Mołodeczno rozwijało się prężniej pod względem ekonomiczno-demograficznym. Po drugie, w okresie II wojny światowej w Wilejce zostało zgładzonych ponad 6600 mieszkańców, co prawie wyludniło miasto^[b].

Mołodeczno w pierwszych latach po wojnie

Mołodeczno w latach 50.

Plac Centralny

20 października 1944 roku zebrało się pierwsze powojenne posiedzenie mołodeczańskiej miejskiej rady, na którym powołano władze miasta: przewodniczący – A. Ponomarew, jego zastępca – P. Sadonin, administrator gospodarki komunalnej – M. Kaczkan, sekretarz komitetu wykonawczego – F. Struj. 14 listopada 1944 roku, podczas sesji rady miejskiej uchwalono decyzję o odbudowaniu miasta i udziale w tym procesie ludzi pracy.

W 1946 roku został sporządzony przez instytut planowania urbanistycznego opis Mołodeczna. Według niego miasto składało się z czterech osiedli: Starego Miasta (północno-wschodnia część Mołodeczna), Buchowszczyny (na południu od węzła kolejowego), Helenowa – byłego miasteczka wojskowego (południowa część miasta) oraz Nowego Świata (na północy od kolei żelaznej).

Przemysł

Główne skupisko miejskich zakładów przemysłowych znajdowało się w dzielnicy Staroje Miesta. W centrum dzielnicy mieściło się przetwórnia mleczna. Przy ulicy M. Gorkiego (Zamkowej) znajdował się zakład litowo-mechaniczny, zajmujący budynek byłego seminarium nauczycielskiego. W pobliżu szpitala i budynków mieszkalnych była ulokowana przetwórnia mięsna „Zagotskot”. Przy wyjeździe z Mołodeczna, na końcu ulicy Osipienki, znajdował się młyn. Na wschód od Starego Miasta, przy wyjeździe na Mińsk znajdowała się stacja dystrybucji paliw i spichlerz „Zagotzerno”. W południowej części miasta – Helenowie – mieściły się piekarnia państwowa i elektrownia.

System sanitarny

Mieszkańcy dzielnicy Helenowo byli zaopatrywani w wodę przy pomocy wodociągu i pompy, pobierającej wodę z trzech studzien. W Buchowszczynie i Nowym Świecie pobierano wodę za pomocą pompy, zbudowanej nad Uszą. W dzielnicy Stare Miasto istniały szyb wodny na terenie miasteczka wojskowego i dwieście trzydzieści pięć studzien.

Miejski system kanalizacyjny został zniszczony podczas wojny, dlatego w Mołodecznie działał transport asenizacyjny, składający się z dwóch zaprzęgów konnych. Nieczystości wywożono na pola asenizacyjne – w kierunku północno-wschodnim, w odległości pięciu kilometrów od miasta.

W mieście działała łaźnia publiczna, położona na brzegu Mołodeczanki przy ulicy Lewaniewskiego (obecnie nie istnieje, została zintegrowana z ulicą Janki Kupały). Druga łaźnia znajdowała się w dzielnicy Nowy Świat i była przeznaczona dla kolejarzy.

Miasto miało pięć cmentarzy, z których trzy (katolicki – obecnie jest zamknięty, prawosławny – został zrównany z ziemią i żydowski – zniszczony podczas wojny, obszar został przeznaczony na poligon wojskowy) znajdowały się w dzielnicy Staroje Miesta. Cmentarz wojskowy był położony na północ od stacji kolejowej. W 1947 roku został wydzielony obszar pod nowy cmentarz – obok starego katolickiego.

Budynki publiczne i mieszkalne

Kolegium Muzyczne

Do powojennych budynków reprezentacyjnych zaliczały się dworzec kolejowy i były gmach starostwa, położony przy ulicy Leninowskiej (obecnie Libawo-Romieńska). Instytucje administracyjne i placówki kulturalne znajdowały się w Helenowie. Obiekty o charakterze kulturalno-oświatowym i uczelnie znajdowały się w zagospodarowanych gmachach: dla instytutu nauczycielskiego przeznaczono budynek byłej szkoły średniej przy ulicy Sowieckiej, miejski kinoteatr, klub kolejowy i biblioteka mieściły się przy ulicy Rewolucyjnej (Prytyckiego), szkoły mołodeczańskie ulokowano w byłych budynkach mieszkalnych. Dla domu kultury socjalistycznej przeznaczono były klub „Helenowo”.

Mieszkalna zabudowa miasta składała się w większości z parterowych drewnianych domów. Wyjątkiem była dzielnica Helenowa z murowanymi dwu- lub trzykondygnacyjnymi blokami. Na około 7,1 mieszkańców powojennego Mołodeczno przypadał metraż 3,7 kilometrów kwadratowych. Generalny plan zabudowy Mołodeczna zakładał odbudowę i rozwój urbanistyki miejskiej do 1955 roku oraz projekty długoterminowe do 1970 roku. Planując rozbudowę miasta, zakładano, że w roku 1970 osiągnie ono 39 090 mieszkańców^[18].

Od roku 1960 należy do obwodu mińskiego.

Demografia

Najwcześniejsza informacja, odnosząca się do liczby ludności Mołodeczna pochodzi ze Słownika encyklopedycznego Brockhausa i Efrona – w XVI wieku Mołodeczno zamieszkiwały 882 osoby^[31]. W 1623 roku miejscowość miała ponad tysiąc mieszkańców, w XIX wieku – około 1332 (629 mężczyzn, 703 kobiety, w większości Żydów)^[12]. W 1847 roku w mieście było 251 wyznawców religii mojżeszowej^[30]. Do rozwoju demograficznego Mołodeczna przyczyniło się powstanie Kolei Libawo-Romieńskiej. Spis ludności z 1897 roku odnotował liczbę 2393^[21]. W 1921 roku Pierwszy Powszechny Spis Ludności wykazał 1997 mieszkańców (952 mężczyzn, 1045 kobiet, 330 katolików rzymskich, 1301 prawosławnych, 2 ewangelików, 7 osób innego wyznania chrześcijańskiego, 357 wyznawców judaizmu, 1229 Białorusinów, 432 Polaków, 329 Żydów, 7 osób innej narodowości)^[32]. Według Drugiego Powszechnego Spisu Ludności w 1931 roku Mołodeczno zamieszkiwały 5964 osoby^[33]. Przed rozpoczęciem drugiej wojny światowej liczba mieszkańców wzrosła do około 6,6 tysięcy^[34].

Na 1 stycznia 1941 roku miasto miało około 9,5 tysięcy mieszkańców. Wskutek trzyletniej okupacji liczba ludności zmniejszyła się dwukrotnie^[18]. Po wojnie nastąpił jej wzrost i już spis ludności ZSRR 1959 roku odnotował 28 384 mieszkańców: 13 047 mężczyzn i 15 337 kobiet^[35] (Wielka Encyklopedia Radziecka podaje około 26,3 tysięcy^[34]). Spis z 1970 roku wskazał 50 413 osób: 23 091 mężczyzn, 27 322 kobiety^[36], Wielka Encyklopedia Radziecka podaje około 58 tysięcy mieszkańców w 1973 roku^[34], spis ludności z 1979 roku – 72 612 (33 829 mężczyzn, 38 783 kobiet)^[37], a z 1989 roku – 91 726: 43 173 mężczyzn i 48 553 kobiety^[38] (według innych źródeł 90,3 tysięcy osób^[39]).

W 1991 roku, zgodnie z Wielkim Słownikiem Encyklopedycznym, w Mołodeczno mieszkało około 93,5 tysięcy osób^[40]. W 1999 roku było to około 96,6 tysięcy (dane przybliżone na podstawie spisu ludności 1999 roku, podane na potrzeby komunikatu prasowego z 2010 roku)^[39]. W 2004 roku liczba wzrosła do około 98,4 tysięcy^[41]. Na początku 2007 roku wynosiła ona 98 432 osób^[42]. Spis ludności 2009 roku wykazał 94 282 mieszkańców (42 947 mężczyzn, 51 335 kobiet)^[43]. Stan na początek 2011 roku – 98 344 mieszkańców, 2012 roku – 98 387^[44], 2013 roku – 93 802^[14], 2014 roku – 94 155^[45], 2015 roku – 94 686^[46].

Gospodarka

Według danych z 2008 roku Mołodeczno liczyło dwadzieścia jeden państwowych zakładów przemysłowych, działających w siedmiu branżach: elektrotechnicznej, spożywczej, tekstylnej, budowlanej, metalurgicznej, medycznej oraz meblarskiej. Ponadto w mieście zarejestrowano trzydzieści dwa prywatne zakłady przemysłowe^[47].

Transport

Autobus miejski z połowy XX wieku

Stacja kolejowa

około 1910 roku

około 1930 roku

w połowie XX wieku

w 2009 roku

Przez Mołodeczno przebiegają trzy drogi krajowe: Р28 Mińsk–Mołodeczno–Narocz, Р56 Mołodeczno–Wołożyn, Р106 Mołodeczno–Smorgonie^[48].

Mołodeczno ma własną baze transportu samochodowego. 20 września 1946 roku w dzielnicy Wialikaje Siało powstała baza samochodowa nr 2 z liczbą samochodów 18 i możliwością przewozu 10 tysięcy ton ładunku rocznie. Dwa lata później do bazy przekazano z Mińska trzy autobusy GAZ-03230 o pojemności 16 miejsc, którymi przewożono pasażerów na linii Płoszcza Swabody–Dom Kultury. W 1950 roku w mieście pojawiły się autobusy ZiŁ-155 i dwie taksówki M-20 Pobieda. W 1953 roku w bazie było 156 jednostek transportu, rocznie przewożona do 215 tysięcy ton ładunku. 1 sierpnia 1955 roku z bazy wydzielono 144-osobowe biuro pasażerskie, pod zarządem którego znalazło się 12 autobusów, 8 taksówek osobowych i ciężarowych. Powstały dwie linie autobusowe, na których kursowało 5 autobusów. Zaczęły powstawać także linie międzymiastowe i międzynarodowe. W kwietniu 1960 roku biuro przekształcono w zajezdnię, przemianiowaną 1 kwietnia 1987 roku w Zajezdnię Autobusową nr 4. W sierpniu 2000 roku zajezdnia obsługiwała 23 linii międzynarodowych, 26 międzymiastowych, 11 miejskich. W 2005 roku przyłączono do niej zajezdnię transportu ciężarowego nr 2, a 1 października 2011 roku – miadziolską Zajezdnię Samochodową nr 4. W 2015 rok zajezdnia, jako filia Minabłautaransu, na stanie której znajduje się 140 autobusów, 72 samochody ciężarowe, 5 osobowych, odsługuje 17 połączeń pasażerskich międzynarodowych (Belgia, Bułgaria, Czarnogóra, Czechy, Francja, Niderlandy, Niemcy, Polska, Rosja, Słowacja, Ukraina), 5 ciężarowych międzynarodowych (Dania, Francja, Litwa, Niemcy, Rosja), 66 międzymiastowych, 25 linii miejskich^[49]. Dworzec autobusowy zlokalizowany jest przy ulicy Libawa-Romiejskiej^[50].

(c) Alex Zelenko, CC BY-SA 4.0

Parowóz-pomnik typu 3^P764-42

Mołodeczno jest jednym z głównych węzłów kolejowych Białorusi^[51]. W latach siedemdziesiątych XIX wieku w ramach powstającej kolei Libawo-Romieńskiej, łączącej ziemie białoruskie z Ukrainą z Morzem Bałtyckim, zbudowano stację kolejową, co przyczyniło się do gospodarczego rozwoju miasta. Pierwszy pociąg odjechał z Mołodeczna 14 stycznia 1873 roku. Na początku XX wieku przez Mołodeczno pociągnięto linię warszawsko-petersburską^[52]. Pierwsza poczekalnia znajdowała się w odległości około 64 m od peronu, w 1906 roku powstał dworzec kolejowy. W 1917 roku zakończyło się przekształcanie stacji Mołodeczno w węzeł kolejowy, składający się ze stacji pasażerskiej Mołodeczno-1 i towarowej Mołodeczno-2^[53]. Po drugiej wojnie światowej stacja została odnowiona, a w 1953 roku zbudowano osobne kasy biletowe dla pasażerów pociągów osobowych. Kolejny remont przeprowadzono w 1965 roku^[54]. W 1969 roku zakończono elektryfikację linii kolejowej^[53]. W latach 1975–1977 wzniesiono ceglane budynki kas biletowych i oddziału bagażowego. W 1998 roku utworzono kasę dla połączeń międzynarodowych. Następne modernizacje stacji przeprowadzono w latach 2003–2011. W 2001 roku w kierunku Mińska – na wysokości mikrorejonów 6, 10, 11 – powstał przystanek Fiestywalny, obsługujący podróżujących pociągami osobowymi Mińsk–Mołodeczno^[54].

Przez Mołodeczno realizowane są połączenia regionalne do Grodna, Mińska, Mohylewa, Połocka, Witebska oraz połączenia międzynarodowe do Adlera, Czelabińska, Kaliningradu, Moskwy, Petersburga, Rygi, Wilna. Lokalne pociągi osobowe ze stacji Mołodeczno kursują w czterech kierunkach:

1. Mińsk,
2. Smorgonie, Gudogaj,
3. Wołożyn, Lida,
4. Wilejka, Postawy (przez Królewczyznę), Połock^[55].

Edukacja

Kolegium Politechniczne

Kolegium Muzyczne

Mołodeczański wydział oświaty sprawuje nadzór nad pięcioma sekcjami, działającymi w dziedzinie wychowania i edukacji:

1. ochrony dzieciństwa,
2. pedagogiki przedszkolnej,
3. edukacji średniej, w tym specjalnej,
4. wychowania ideologicznego,
5. metodyki^[56].

Na terenie miasta działa czterdzieści dziewięć placówek edukacyjnych. W ramach pracy sekcji ochrony dzieciństwa prowadzi działalność Przedszkolne Centrum Rozwoju Dziecka. Sekcja pedagogiki przedszkolnej pełni nadzór nad 27 żłobkami wraz z przedszkolami, w tym jedną placówką o charakterze sanatorium. Szkolnictwo średnie w Mołodecznie znajduje się pod opieką sekcji edukacji średniej, w tym specjalnej. Miasto posiada czternaście szkół średnich^[c]: sześć o profilu ogólnym, trzy gimnazja, jedno liceum, szkoła o profilu plastycznym, gimnazjum-kolegium sztuk, szkoła o profilu sportowo-estetycznym oraz szkoła wieczorowa. W gimnazjum nr 10 – przedtem Białoruskim Gimnazjum Mołodeczańskim – zajęcia prowadzone były wyłącznie w języku białoruskim. Obecnie placówka ma jedynie formalnie status szkoły białoruskojęzycznej. W ramach pracy sekcji wychowania ideologicznego działają dwie szkoły sportowe. Sekcja metodyki sprawuje opiekę nad pracą Socjalno-Pedagogicznego Centrum Rejonu Mołodeczańskiego, Centrum Kształcenia Korekcyjno-Rozwojowego i Rehabilitacji oraz Centrum Twórczości Dzieci i Młodzieży^[57].

Ponadto Mołodeczno posiada sześć kolegiów, w tym medyczne, politechniczne, handlowo-ekonomiczne i muzyczne. Absolwentami Mołodeczańskiego Kolegium Muzycznego są między innymi W. Prołat – solista Praskiej Opery Narodowej, J. Chodorkin – solista Teatru Operowego w Jekaterynburgu, L. Kołas – laureat międzynarodowego konkursu wokalistów im. Glinki i J. Antonow – rosyjski piosenkarz estradowy i kompozytor.

Kultura

(c) Alex Zelenko, CC BY-SA 4.0

Pałac Kultury

Od 1993 roku raz na dwa lata w mieście organizowany jest ogólnorepublikański festiwal poezji i piosenki białoruskiej „Mołodeczno”. Na trwającym przez kilka dni festiwalu prezentowany jest dorobek języka białoruskiego różnych pokoleń. Regularnie odbywa się również koncert „Gwiazdy Mołodeczna”. Co roku organizowany jest republikański festiwal teatralny „Przedwiośnie Mołodeczańskie”. W mieście co roku odbywa się ponad trzydzieści imprez kulturalnych. W tradycji zakorzeniły się obchody święta Kiermasz Mołodeczański i konkurs mody „Złote Nożyczki”.

Mołodeczno posiada dwadzieścia sześć instytucji kultury i sztuki, w tym Mińskie Obwodowe Muzeum Krajoznawcze, Miński Obwodowy Teatr Dramaturgiczny, Miński Obwodowy Teatr Lalek „Batlejka”. Na terenie miasta działają cztery biblioteki. W 2002 roku został otwarty Pałac Kultury, gdzie organizowane są liczne imprezy kulturalne na skalę obwodu i republiki^[57].

• „Rehijanalnaja Hazieta” – lokalny tygodnik informacyjny.

Zabytki

Dawny dom dla oficerów Wojska Polskiego

Cerkiew Opieki Matki Bożej

• zabudowa z lat 1922–1939 przeznaczona potrzeby 86. pułku piechoty Wojska Polskiego (Garnizon w Helenowie), rejon obecnej ulicy Czkałowa przy Parku Miejskim
  • kasyno oficerskie, obecnie siedziba Teatru Dramatycznego
  • blok dla podoficerów w stylu dworkowym
  • blok z szarej cegły dla oficerów w stylu funkcjonalistycznym
  • koszary
  • budynek komendantury
• Klasztor Trynitarzy z XVIII wieku
• Dworzec kolejowy
• Cerkiew Opieki Matki Bożej z XIX wieku
• Stalag 342 przy ul. Zamkowej
• Zamczysko z XVI-XVII wieku ze śladami wałów zamku bastionowego, po prawej stronie szosy do Wilejki

Pomniki

• Pomnik męczenników za wolność i niezależność Białorusi – upamiętnia ofiary represji politycznych z czasów sowieckich. Znajduje się na placu Niepodległości, naprzeciwko pomnika Lenina i dawnej siedziby Komitetu Miejskiego Komunistycznej Partii Białorusi. Ma formę granitowego głazu, przywiezionego prawdopodobnie z Wysp Sołowieckich, do którego przymocowany jest sześcioramienny krzyż i tablica z napisem w języku białoruskim: Pakutnikam za wolu i niezależnasć Biełarusi (pol. Męczennikom za wolność i niezależność Białorusi). Pomnik został wzniesiony w czerwcu 1993 roku z inicjatywy mołodeczańskiego oddziału Białoruskiego Frontu Ludowego, przedstawicieli Klubu Demokratycznego, zjednoczenia „Białoruskie słowo” i innych organizacji^[58].
• Tablica pamiątkowa poświęcona Bronisławowi Taraszkiewiczowi – umieszczona jest na ścianie domu na ul. Taraszkiewicza. Znajduje się na niej napis w języku białoruskim: Tut u 1923–1931 h.h. żyu i pracawau wiadomy wuczony i palityczny dziejacz aktyuny udzielnik wyzwalenczaha ruchu pracounych Zachodniaj Biełarusi Akademik AN BSSR Taraszkiewicz Branisłau Adamawicz (pol. Tu w latach 1923–1931 mieszkał i pracował znany uczony i działacz polityczny uczestnik ruchu wyzwoleńczego robotników Zachodniej Białorusi Akademik AN BSSR Taraszkiewicz Bronisław Adamowicz)^[58].

Sport

Przed wojną w mieście działał Wojskowy Klub Sportowy Mołodeczno założony w 1922 roku oraz Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” Mołodeczno. Obecnie swoją siedzibę ma tu białoruski klub piłkarski FK Mołodeczno-2013. W 2014 drużyna HK Dynama Mołodeczno podjęła występy w ekstralidze białoruskiej w hokeju na lodzie.

Miasta partnerskie

Mołodeczno ma nawiązane stosunki partnerskie z następującymi jednostkami administracyjnymi: w Rosji – Kołomna, Kaługa, Czerepowiec, frunzienski rejon Petersburga, kuźminskij rejon Moskwy, borski okręg miejski^[59], Swietłyj^[60], rejon lubytińskij obwodu nowogrodzkiego^[61]; na Ukrainie – Irpień, w Mołdawii – Florești, na Litwie – Poniewież, w Polsce – Piotrków Trybunalski, Sokółka, Powiat kutnowski^[62], w Bułgarii – Welingrad, w Niemczech – Esslingen am Neckar^[63], Getynga, na Łotwie – Jełgawa^[61].

Galeria zdjęć

• 

  Dawne kasyno oficerskie, ob. Teatr Dramatyczny

• 

  Dawna garnizonowa wieża ciśnień

• 

  (c) Andrej Kuźniečyk, CC BY-SA 3.0

  Kościół św. Ojca Pio

• 

  Kościół św. Józefa

• 

  Teatr Lalek

• 

  (c) Alex A, CC BY 3.0

  Kolejowa wieża ciśnień

• 

  Centralna Rejonowa Biblioteka

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Gmina żydowska przed 1939. jewishinstitute.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-05)]., Żydowski Instytut Historyczny.
• Klimat: Mołodeczno, Climate-Data.org.
• Skorowidz gmin Rzeczypospolitej Polskiej, ludność i budynki na podstawie tymczasowych wyników Drugiego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 9.XII 1931 r. oraz powierzchnia ogólna i użytki rolne. mapywig.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]., Cz. 1, Województwa centralne i wschodnie, Warszawa 1933.
• Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych, T. 7, Cz. 2, Ziemia wileńska. Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Dzisna i Wilejka, Warszawa 1923.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, T. 6, Warszawa 1885.
• Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
• Административно-территориальное деление. Население. minsk-region.gov.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-17)]., Минский областной исполнительный комитет.
• Автовокзал. molodechno.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-27)]., Molodechno.by.
• Автоперевозки, Della.
• Белорусская железная дорога. jd-enciklopedia.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]., Энциклопедия ж.д.
• Василевская Ж.Н., Численность населения на 1 января 2015 г. и среднегодовая численность населения за 2014 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа, Минск 2015.
• Военное прошлое. actmol.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-02)]., Actmol.by.
• Вокзал станции Молодечно, Белорусская железная дорога.
• Всесоюзная перепись населения 1979 г. Численность наличного населения союзных и автономных республик, автономных областей и округов, краев, областей, районов, городских поселений, сел-райцентров и сельских поселений с населением свыше 5000 человек (кроме РСФСР), Демоскоп Weekly.
• Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу, Демоскоп Weekly.
• География. molodechno.minsk-region.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-06)]., Молодечненский районный исполнительный комитет, 2008,.
• Города-побратимы. molodechno.minsk-region.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-08-03)]., Молодечненский районный исполнительный комитет.
• Демографические риски XXI века (к Международному дню народонаселения). Материалы II Межвузовского студенческого семинара с международным участием 14 мая 2015 г., Минск, Беларусь, ред. Е.А. Антипова, Минск 2015.
• История Молодечно. molodechno.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-05)]., Сайт города Молодечно.
• Жучкевич В.А., Краткий топонимический словарь, Минск 1974.
• Информация о городе, Молодечно.
• Историко-архитектурное наследие – Молодечненский замок. molodechno.minsk-region.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-22)]., Молодечненский районный исполнительный комитет.
• История. molodechno.minsk-region.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-22)]., Официальный сайт Молодечненского районного исполнительного комитета.
• История Молодечно в новой книге: уникальные документы, фото, факты и события. mgazeta.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-28)]., Маладзечанская газета.
• Кангро И.С., Численность населения на 1 января 2014 года и среднегодовая численность населения за 2013 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа, Минск 2014.
• Кухаревич Е.И., Основные демографические и социальные характеристики населения Республики Беларусь по итогам переписи населения 2009 года, Национальный статистический комитет Республики Беларусь.
• Легенды i паданнi, рэд. А.С. Фядосiк, Мінск 1983.
• Молодечно. bse.chemport.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-07)]., Большая Советская Энциклопедия.
• Маладзечна ўстанавіла партнёрскія адносіны з горадам Светлым Калінінградскай вобласці Расіі. rh.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)]., Рэгіянальная газета.
• Минское отделение Белорусской железной дороги. Молодечно, Белорусская железная дорога.
• Молодечно, Большой Энциклопедический словарь.
• Наша история, ОАО Миноблавтотранс филиал Автобусный парк № 4.
• Перепись населения Республики Беларусь 2009 года. belstat.gov.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-10-30)]., Таблица 1.2, Численность населения областей и районов.
• Нумерация автомобильных дорог РБ, Belnetmon: нетманiторынг на Беларусі.
• Расписание движения по станции Молодечно, Белорусская железная дорога.
• Численность наличного населения городов и других поселений, районов, районных центров и крупных сельских населенных мест на 15 января 1959 года по республикам, краям и областям. Белорусская ССР. webgeo.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-20)]., Электронная Земля: научные информационные ресурсы и информационно-коммуникационные технологии.
• Численность наличного населения городов, поселков городского типа, районов и районных центров СССР по данным переписи на 15 января 1970 года по республикам, краям и областям (кроме РСФСР), Демоскоп Weekly.
• Тамашэўскі М., О названии города. Што ў імені тваім, мой родны горад Маладзечна?, Molodechno.by.
• Энциклопедический словарь Ф.А. Брокгауза и И.А. Ефрона, ред. И.Е. Андреевский, К.К. Арсеньев, Ѳ.Ѳ. Петрушевский, С.-Петербургъ 1890–1907.
• Ярушевич А., О Молодечно, Сайт города Молодечно.

Linki zewnętrzne

• Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona