Moa

Moa
Dinornithiformes
Bonaparte, 1853
Ilustracja
Rekonstrukcja moa (Muzeum w Auckland w Nowej Zelandii)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Nadrząd

ptaki paleognatyczne

Rząd

moa

Rodziny

zobacz opis w tekście

Moa atakowane przez orła Haasta
Richard Owen i szkielet moa z rodzaju Dinornis
Porównanie rozmiarów czterech gatunków moa i w stosunku do rozmiaru człowieka
1. Dinornis novaezealandiae
2. Emeus crassus
3. Anomalopteryx didiformis
4. Dinornis robustus

Moa (Dinornithiformes) – rząd wymarłych ptaków z podgromady ptaków nowoczesnych Neornithes. Obejmuje gatunki nielotne, zamieszkujące Nową Zelandię począwszy od plejstocenu aż po XIV lub XV wiek.

Wymarły między rokiem 1300 a 1440 ± 20 lat[1]. Przed pojawieniem się człowieka jedynym naturalnym wrogiem był orzeł Haasta (Harpagornis moorei). Maorysi przybyli na Nową Zelandię z Polinezji między 1250 a 1300. Traktowali moa jako źródło mięsa, doprowadzając polowaniami do wymarcia tych ptaków[2].

Charakterystyka

Ptaki te charakteryzowały się następującymi cechami:

  • szczątkowe skrzydła – posiadały jedynie jedną kość kończyny górnej, scapulocoracoid, powstały ze zrostu kości kruczej z łopatką (scapula)[2]
  • bardzo duże rozmiary: wzrost do 3,6 m[3] (największe znane ptaki poza mamutakami z gatunku Vorombe titan[4]); samice znacznie większe od samców[5][2], samce były zwykle o połowę mniejsze, co stanowi ekstremalny przykład dymorfizmu płciowego u ptaków[2]
  • masa do 250 kg[5]
  • bezgrzebieniowce[6]
  • masywne nogi o czterech palcach, z trzema palcami zwróconymi do przodu i jednym niewielkim z tyłu, często jedynie samą ostrogą[2]
  • mała czaszka; sądząc po niewielkich oczodołach, miały słaby wzrok; dziób bardzo krótki[2]
  • pokarm wyłącznie roślinny[2].

Systematyka

W XIX i XX wieku opisano wiele gatunków moa. Zainteresowanie zachodnich badaczy wzrosło, gdy w 1840 Richard Owen rozpoczął badania nad moa. Przez kolejne 8 lat nazwał 13 gatunków. W późniejszych latach opisywano kolejne gatunki; Walter Rothschild w 1907 w Extinct Birds wymienił ich aż 38. W XX wieku podjęto dalsze prace nad systematyką moa. Do badaczy tamtych czasów należeli między innymi Gilbert Archey, W.R.B. Oliver i Joel Cracraft. Wskutek postępujących badań nad różnorodnością zależną od miejsca występowania, dymorfizmu płciowego (przejawiającego się w wielkości ptaków) i datowanie radiowęglowe zawężano grono gatunków W 2000 akceptowano ich 11 w 6 rodzajach, w 2006 – 10, w 2011 – 9[2].

Ich pokrewieństwo z innymi ptakami nie jest dobrze poznane. Badania molekularne zwykle sugerują, że najbliższymi krewnymi moa są kusacze, podczas gdy analizy morfologiczne sugerują bliższe pokrewieństwo z mamutakami (Aepyornithiformes)[7].

Do rodziny zaliczane są następujące rodzaje i gatunki[3] (systematyka jest jednak sporna i ciągle podlega modyfikacjom, np. Worthy i Scofield wyróżniają trzy rodziny z sześcioma rodzajami obejmującymi dziewięć gatunków[7]):

  • moa[6] (Dinornithidae[5]) – obejmuje największych przedstawicieli rzędu
    • Rodzaj: Dinornis (gr. δεινος deinos „potężny, straszny”; ορνις ornis, ορνιθος ornithos „ptak”[8])
      • Dinornis novaezealandiae
      • Dinornis robustus; syn. Dinornis giganteus, Dinornis struthoides
      • moa muskularny[6] (Dinornis torosus)
      • Dinornis gazella
      • Dinornis ingens
  • moaki[6] (Emeidae[5]) – obejmuje mniejsze gatunki
    • Rodzaj Anomalopteryx (gr. ανωμαλος anōmalos „dziwny”, od negatywnego przedrostka αν- an-; ομαλος omalos „równy”; πτερυξ pterux, πτερυγος pterugos „skrzydło”[9])
      • Anomalopteryx didiformis
      • Anomalopteryx parvus
      • Anomalopteryx didiformes
      • Anomalopteryx oweni
      • Anomalopteryx antiquus
    • Rodzaj: Megalapteryx (gr. μεγας megas, μεγαλη megalē „wielki”; rodzaj Apteryx Shaw, 1813, kiwi[10])
      • moak wyżynny (Megalapteryx didinus)
      • Megalapteryx hectori
      • Megalapteryx benhami
    • Rodzaj: Pachyornis (gr. παχυς pakhus „duży, gruby”; ορνις ornis, ορνιθος ornithos „ptak”[11])
      • Pachyornis elephantopus
      • Pachyornis australis
      • Pachyornis mappini
      • Pachyornis septentrionalis
      • Pachyornis pygmaeus
      • Pachyornis oweni
    • Rodzaj: Euryapteryx (gr. ευρυς eurus „szeroki”; negatywny przedrostek α- a-; πτερυξ pterux, πτερυγος pterugos „skrzydło”[12])
      • Euryapteryx geranoides
      • Euryapteryx curtus
      • moak ciężki[6] (Euryapteryx gravis)
    • Rodzaj: Emeus (stara portugalska nazwa Ema dla żurawia zwyczajnego, później nadana strusiowi i innym ptakom podobnym do strusia[13])
      • Emeus crassus
      • Emeus huttoni

Przypisy

  1. ↑ Perry, George L.W.; Wheeler, Andrew B.; Wood, Jamie R.; Wilmshurst, Janet M. A high-precision chronology for the rapid extinction of New Zealand moa (Aves, Dinornithiformes). „Quaternary Science Reviews”. 105, s. 126–135, 2014. 
  2. ↑ a b c d e f g h Trevor H. Worthy: Story: Moa. Te Ara. Encyclopedia of New Zealand, 17 lutego 2015. [dostęp 2017-06-01].
  3. ↑ a b Davies, S.J.J.F.: Moas. W: Hutchins, Michael: Grzimek’s Animal Life Encyclopedia. T. 8. Birds. I Tinamous and Ratites to Hoatzins (2 ed.). Farmington Hills: Gale Group, 2003, s. 95–98. ISBN 0-7876-5784-0.
  4. ↑ James P. Hansford i Samuel T. Turvey. Unexpected diversity within the extinct elephant birds (Aves: Aepyornithidae) and a new identity for the world's largest bird. „Royal Society Open Science”. 5 (9): 181295, 2018. DOI: 10.1098/rsos.181295. (ang.). 
  5. ↑ a b c d Michael Bunce, Trevor H. Worthy, Tom Ford, Will Hoppitt, Eske Willerslev, Alexei Drummond & Alan Cooper. Extreme reversed sexual size dimorphism in the extinct New Zealand moa Dinornis. „Nature”. 425, 2003. 
  6. ↑ a b c d e Paweł Mielczarek & Włodzimierz Cichocki: Polskie nazewnictwo ptaków świata. 2008, s. 3, 15.
  7. ↑ a b TH Worthy, RP Scofield. Twenty-first century advances in knowledge of the biology of moa (Aves: Dinornithiformes): a new morphological analysis and moa diagnoses revised. „New Zealand Journal of Zoology”. 39 (2), s. 87–153, 2012. DOI: 10.1080/03014223.2012.665060. (ang.). 
  8. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Dinornis [dostęp 2019-04-30].
  9. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Anomalopteryx [dostęp 2019-04-30].
  10. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Megalapteryx [dostęp 2019-04-30].
  11. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Pachyornis [dostęp 2019-04-30].
  12. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Euryapteryx [dostęp 2019-04-30].
  13. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Emeus [dostęp 2019-04-30].

Bibliografia

  • The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World [online], S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Dinornis1387.jpg

Richard Owen, who became director of London’s Museum of Natural History, was the first to recognise that a bone fragment he was shown in 1839 came from a large bird. When later sent collections of bird bones, he managed to reconstruct moa skeletons. In this photograph, published in 1879, he stands next to the largest of all moa, Dinornis maximus (now D. novaezealandiae), while holding the first bone fragment he had examined 40 years earlier.

Richard Owen, Memoirs on the extinct wingless birds of New Zealand. Vol. 2. London: John van Voorst, 1879, plate XCVII
Moa.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Dinornithidae SIZE 01.png
Autor: Conty, Licencja: CC BY 3.0
Size comparison between 4 species of moa bird and a human. 1. Dinornis novaezelandiae (3 meters tall). 2. Emeus crassus (1.8 meters tall). 3. Anomalopteryx didiformis (1.3 meters tall). 4. Dinornis robustus (3.6 meters tall).
Giant Haasts eagle attacking New Zealand moa.jpg
Autor: John Megahan, Licencja: CC BY 2.5
Giant Haast's eagle attacking New Zealand moa