Modlitwa Jezusowa

Chrystogram z tekstem Modlitwy Jezusowej po rumuńsku:
Doamne Iisuse Hristoase, Fiul lui Dumnezeu, miluieşte-mă pe mine păcătosul.
w przekładzie: Panie Jezu Chryste, Synu Boga, zmiłuj się nade mną, grzesznikiem

Modlitwa Jezusowa – modlitwa chrześcijańska polegająca na wielokrotnym powtarzaniu imienia Jezusa Chrystusa w formule modlitewnej „Panie Jezu Chryste, Synu Boży, zmiłuj się nade mną, grzesznikiem” (lub zbliżonej treściowo). Wedle wierzeń podczas modlitwy nie tylko modlący zwraca się do Jezusa, ale także sam Jezus modli się w modlącym (Ga 2,20), jak w Ogrójcu „powtarzając te same słowa” (Mk 14,39).

Modlitwa Jezusowa jest modlitwą cenioną i popieraną szczególnie w kościołach wschodnich – jest szeroko nauczana i omawiana w całej historii Kościoła prawosławnego. Starożytna i oryginalna forma nie zawierała słów „grzesznik”, które zostały dodane później. Jest często praktykowana jako część osobistej praktyki ascetycznej, jej użycie jest integralną częścią eremickiej tradycji modlitwy znanej jako Hezychazm. Modlitwa ta jest szczególnie ceniona przez duchowych ojców tej tradycji (zob. Filokalia) jako metoda otwarcia serca (kardia) i doprowadzenia do Modlitwy Serca (Καρδιακή Προσευχή). Modlitwa Serca uważana jest za Nieustającą Modlitwę, którą apostoł Paweł opisuje w Nowym Testamencie. Teofan Rekluz uznał Modlitwę Jezusową za silniejszą niż wszystkie inne modlitwy, dzięki mocy Świętego Imienia Jezusa.

Jej tradycja, na gruncie historycznym, również należy do wschodnich katolików. Ale chociaż opublikowano wiele tekstów katolickich na temat modlitwy Jezusowej, jej praktyka nigdy nie osiągnęła takiej samej popularności w zachodnim chrześcijaństwie, jak we wschodnim, chociaż można wspomnieć o różańcu anglikańskim. W odróżnieniu od samej modlitwy, wschodnia ortodoksyjna teologia modlitwy Jezusowej sformułowana w XIV wieku przez Grzegorza Palamasa była ogólnie odrzucana przez teologów katolickich aż do XX wieku, ale papież Jan Paweł II nazwał Grzegorza Palamasa świętym, cytował go jako wielkiego pisarza i autorytet w dziedzinie teologii i mówił z uznaniem, nie wspominając już o Palamasie, o teologii wschodniej i jej metodzie duchowej modlitwy zwanej „hezychazmem”, „aby podkreślić konkretną możliwość zjednoczenia się z Trójjedynym Bogiem w intymności swego serca, w tym głębokim związku łaski, który teologia wschodnia lubi opisywać szczególnie silnym terminem „theosis”, „przebóstwienie”. W Modlitwie Jezusowej można zobaczyć wschodni odpowiednik różańca, który rozwinął się, by zajmować podobne miejsce na chrześcijańskim Zachodzie^[1].

Historia

Modlitwa Jezusowa narodziła się z:

• przekonania pierwszych chrześcijan o zbawczej mocy imienia Jezus^[2]
• tęsknoty za modlitwą nieustanną^[3]
• chęci naśladowania drogi do Boga żebraka spod Jerycha^[4], celnika w świątyni^[5], ukrzyżowanego złoczyńcy^[6].

Swymi korzeniami sięga najstarszej tradycji chrześcijaństwa, wspólnej dla Kościołów Wschodu i Zachodu. Powstała w pierwszych wiekach po zmartwychwstaniu Chrystusa (ok. IV w.) – pod wpływem św. Makarego Egipskiego i jego ucznia Ewagriusza z Pontu.

Rozwijali ją greccy ojcowie bizantyjskiego średniowiecza: św. Grzegorz z Palamas, Symeon Nowy Teolog, św. Maksym Wyznawca, Diadoch z Phoetike, a głównymi ośrodkami tej duchowej tradycji, poczynając od IV w., były klasztory Synaju i góra Athos.

Poza klasztorami modlitwa rozpowszechniła się dzięki Filokaliom (gr. φιλοκαλείν – umiłowanie tego, co piękne i dobre). Filokalia są zbiorem tekstów, zredagowanym przez greckich mnichów Nikodema Hagiorytę i Makarego z Koryntu, wydanym po raz pierwszy w 1782 r. w Wenecji. W 1793 r. św. Paisjusz Wieliczkowski przetłumaczył Filokalia na język cerkiewnosłowiański, pod nazwą Dobrotolubije (Добротолюбие), co przyczyniło się do szczególnego związania tej modlitwy z prawosławiem – wschodnią tradycją kościołów chrześcijańskich.

Za sprawą Dobrotolubje (Opowieści pielgrzyma), Modlitwa Jezusowa od II poł. XX w., staje się też coraz bardziej popularna wśród zachodnich chrześcijan: katolików i protestantów, stając się ekumenicznym pomostem między chrześcijanami różnych wyznań.

Inne nazwy

• modlitwa serca
• modlitwa Jezusa
• mała modlitwa
• modlitwa nieustanna
• modlitwa prostoty
• Ewangelia w skrócie

Praktyka modlitewna

W centrum praktyki

Nieustanna świadomość obecności Boga, na którego ukierunkowuje się wierny^[7].

Jak zacząć

Zalecana jest:

• systematyczność w praktyce, poprzez ustalenie pór czasowych
• wybór miejsca w odosobnieniu, spokojnego, w półmroku, przed ikoną

Nie wyklucza to dodatkowego, zupełnie swobodnego, wzywania Imienia w każdym czasie i miejscu – w kościele, domu, na ulicy, w biurze, w warsztacie, podczas marszu etc.

1. postarać się osiągnąć spokój i skupienie
2. wezwać na pomoc Ducha Świętego bo tylko poprzez Niego można mówić, że „Panem jest Jezus”^[8]
3. Wymawiać Imię Jezus z miłością i adoracją – wolno, delikatnie^[9], spokojnie (myśleć tylko o Imieniu, by zaczęło przebywać w naszym sercu)

Pomoce na drodze praktykowania modlitwy

Prawosławny sznur modlitewny (gr. komboskion, cs. czotki)

Starzec

Do ćwiczenia się w modlitwie Jezusowej niezbędne (według innych autorów – usilnie zalecane) jest przewodnictwo „starca” (ojca duchowego).

Niektóre praktyki, takie jak: koncentracja na rytmie serca, wstrzymywanie oddechów, przyjmowanie specyficznych pozycji ciała – dopuszczalne są jedynie pod kierunkiem „starca”.

Formuła

Podstawą Modlitwy Jezusowej jest wyznanie wiary: Jezus jest Panem (2 Kor 4,5), Synem Boga (J 1,34.49). Do liczenia odmawianych modlitw służą tradycyjne, prawosławne wełniane sznureczki modlitewne z węzełkami (rosyjskie Czotki, serbska brojanica, grecki komboskion), poprzedzielane separatorami w formie paciorków/koralików. Zwyczajem mnichów obrządku wschodniego, Modlitwę Jezusową należy odmawiać tradycyjnie 30, 33, 40, 100 lub 111 razy, albo wielokrotność tych symbolicznych liczb. Św. biskup Teofan Pustelnik zaleca odmawiać wiernym świeckim 3 razy dziennie po 30 razy jedną z formuł:

• „Panie Jezu Chryste, zmiłuj się nade mną” (Mała Modlitwa Jezusowa, VI wiek)
• „Panie Jezu Chryste, Synu Boży, zmiłuj się nade mną grzesznikiem” (Duża Modlitwa Jezusowa, VII wiek)
• „Panie Jezu Chryste, Synu Boży, przez modlitwy Matki Bożej i Wszystkich Świętych, zmiłuj się nade mną grzesznikiem” (Maryjna Modlitwa Jezusowa)
• „Panie Jezu Chryste, Synu Boży, zmiłuj się nad ... (imię i nazwisko osoby żyjącej lub zmarłej)” (Wstawiennicza Modlitwa Jezusowa)
• „Boże, wejrzyj ku wspomożeniu memu, Panie, pośpiesz ku ratunkowi memu” (Ps 70,2; św. Jan Kasjan)

Techniki

• powtarzać Imię głośno
• powtarzać Imię w myślach

Dobrze jest łączyć wymawianie Imienia z rytmem:

• serca
• oddechu (albo biciem pokłonów)
• czotki, trzymane w ręku; nie służą do liczenia, lecz sprzyjają skupieniu i wejściu w rytm „To jak rytm bicia źródlanej wody” – mówił Starzec Partcniusz z Kijowa^[7]

Zobacz też

• akt strzelisty
• hezychazm

Przypisy

Bibliografia

• praca zbiorowa: Filokalia. Teksty o modlitwie serca. tłm. Józef Naumowicz. Wyd. III. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC, 2012, s. 426. ISBN 978-83-7354-423-9.
• autor nieznany: Szczere opowieści pielgrzyma przedstawione jego ojcu duchownemu. tłm. Andrzej Wojnowski. Poznań: „W drodze” Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów, 1988. ISBN 83-85008-78-0.
• Mnich Kościoła Wschodniego: Modlitwa Jezusowa. Szymon Hiżycki OSB (tłum.). Wyd. I. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC, 2015, s. 166. ISBN 978-83-7354-557-1.
• Krzysztof Leśniewski, Jadwiga Leśniewska: Prawosławie. Światło wiary i zdrój doświadczenia. Lublin: Prawosławna Diecezja Lubelsko-Chełmska, 1999, s. 143–159. ISBN 83-907299-9-7.
• Franz Jalics: Rekolekcje Kontemplatywne. tłm. Jacek Bolewski SI. Kraków: WAM, 2007. ISBN 978-83-7318-989-8.
• Jacek Bolewski SI: Zająć się ogniem. Odkrywanie duchowości ignacjańskiej. Kraków: Wydaw WAM, 2001, s. 271–296. ISBN 83-7097-828-2.
• Jacek Bolewski SI: Prosta praktyka medytacji. Kraków: M, 1992. ISBN 83-85541-85-3.
• Jacek Bolewski SI: Podstawy modlitwy. Kraków: Wyd. WAM, 2002, s. 95–106. ISBN 83-7097-938-6.
• Rainer Scherschel: Różaniec – modlitwa Jezusowa Zachodu. Poznań: W drodze, 1988. ISBN 83-85008-73-X.
• Jacques Serr: Modlitwa serca. Olivier Clemént. Lublin: Kerygma, 1993. ISBN 83-85509-06-2.
• Św. Paisjusz Wieliczkowski: O modlitwie umysłu albo modlitwie wewnętrznej. Białystok: Orthdruk, 1995. ISBN 83-85368-17-5.
• ihumen Wałaamskiego Monasteru Charyton: „Mystectwo mołytwy” (pro mołytwu Isusowu)” – zbiór pouczeń świętych Ojców i ludzi modlitwy doświadczonych w modlitwie Jezusowej z XV-XIX wieku. Lwów: 2000.
• George A. Maloney SI: Modlitwa serca. Wrocław: Wrocławskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1992. ISBN 83-85084-12-6.
• praca zbiorowa: Katechizm Kościoła Katolickiego. Poznań: Pallottinum, 1994, s. 600-601 (nn.2666-2668). ISBN 83-7014-221-4.
• Jan Paweł II. Anioł Pański, 3 listopada 1996, „modlitwa serca”. „L’Osservatore Romano”. 1(189), s. 45, 1997. 
• Szymon Hiżycki OSB: Modlitwa Jezusowa. Bardzo krótkie wprowadzenie. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC, 2016, s. 88. ISBN 978-83-7354-621-9.
• Autor Anonimowy: Opowieści pielgrzyma. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC, 2011, s. 241. ISBN 978-83-7354-397-3.

Linki zewnętrzne

• Modlitwa Jezusowa to nie jest zaklęcie, które cudownie rozwiąże nasze problemy…. ps-po.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-30)].
• „Módl się nieustannie”. Medytacja chrześcijańska a modlitwa Jezusowa. ps-po.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-29)].
• Kilka wskazówek jak praktykować modlitwę Jezusową…. ps-po.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-08)].
• Modlitwa Jezusowa to nie „klepanie formułek”, ale duchowa walka. ps-po.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-08)].
• Poznaj stopnie doskonałości modlitwy Jezusowej. ps-po.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-08)].
• Rekolekcje „Oddychać Imieniem. Modlitwa Jezusowa”. filokalia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-06)].
• Modlitwa Jezusowa. Bardzo krótkie wprowadzenie. ps-po.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-09-07)].
• Czotki do praktyki modlitwy Jezusowej. ps-po.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-09-07)].
• Na Zachodzie łączenie słów modlitwy z rytmem oddechu, zalecał św. Ignacy z Loyoli w swoich Ćwiczeniach Duchownych^[1].
• Pseudo-Antoni Wielki, Izajasz Anachoreta: Pseudo-Antoni Wielki, Izajasz Anachoreta. T. Wybór z I tomu „Filokalii”. Cz. 1. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC, 2017, seria: Teksty z „Filokalii”. ISBN 978-83-7354-708-7.
• Antoine Guillaumont: Pałacem Chrystusa jest serce. Szkice o modlitwie Jezusowej. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC, 2017, s. 132. ISBN 978-83-7354-702-5.
• Jak żyć według Ojców Pustyni?. Opracowanie: Szymon Hiżycki OSB, Jacek Zelek. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC, 2017. ISBN 978-83-7354-671-4.
• Jan Kasjan: Rozmowy o modlitwie. Wyd. III. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC, 2012, s. 92. ISBN 978-83-7354-454-3.
• Autor Anonimowy: Chmura niewiedzy. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC, s. 244. ISBN 978-83-7354-058-3.
• Jan Kasjan: Rozmowy z Ojcami. T. 1. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC, s. 432, seria: Źródła monastyczne. ISBN 978-83-7354-226-6.
• Jan Kasjan: Rozmowy z Ojcami. T. 2. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC, s. 386, seria: Źródła monastyczne. ISBN 978-83-7354-561-8.
• Jan Kasjan: Rozmowy z Ojcami. T. 3. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC, s. 410, seria: Źródła monastyczne. ISBN 978-83-7354-639-4.