Monacyt

Monacyt
Kryształ monacytu; pochodzenie: Rostadheia, Iveland, Norwegia
Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny	fosforan ceru, lantanu, neodymu, toru, itru i prazeodymu ((Ce, La, Nd, Th, Y, Pr)PO4)
Twardość w skali Mohsa	5–5,5
Przełam	muszlowy
Łupliwość	doskonała, wyraźna
Pokrój kryształu	ziarnisty, tabliczkowy-spłaszczony, słupkowy lub klinowaty
Układ krystalograficzny	jednoskośny
Właściwości mechaniczne	kruchy
Gęstość minerału	4,6–5,5 g/cm³
Właściwości optyczne
Barwa	czerwona, czerwonobrunatna, brunatna, pomarańczowa, żółta, czasem zielonkawa
Rysa	biała, szarobiała
Połysk	tłusty, diamentowy
Inne	przezroczysty

Monacyt – minerał, mieszana sól kwasu fosforowego, ceru i kilku lantanowców. Należy do minerałów rzadkich.

Nazwa pochodzi od gr. monazeis = jedyny lub monaxo = być samotnym; nawiązując do rzadkości występowania.

Właściwości

• Wzór chemiczny: (Ce, La, Nd, Th, Y, Pr)[PO₄] – fosforan ceru, lantanu, neodymu, toru, itru i prazeodymu. Zawartość toru w monacycie sięga do 33% (cheralit), a uranu do 6%.
  • Zwykle zawiera:
    • 21-32% Ce₂O₃
    • 28-35% (La, Nd)₂O₃ oraz
    • 6-11% ThO₂
    • drobne ilości – Ca, Mg, Mn, Fe, Zr, Be, Sn, Pb

Występuje w postaci drobnych ziarn (wrostków w innych minerałach), skupień ziarnistych oraz luźnych ziarn (w aluwiach). Często wykazuje znaczne zawartości innych pierwiastków. Niekiedy tworzy bardzo duże (do 40 kg) i doskonale wykształcone kryształy o pokroju tabliczkowym-spłaszczonym, słupkowym lub klinowatym. Może zawierać uran oraz wszystkie pierwiastki ziem rzadkich; jego częstym składnikiem bywa wapń.

Bywa silnie promieniotwórczy, tym bardziej im większa zawartość uranu lub toru. Jest kruchy, przezroczysty, jest izostrukturalny z krokoitem.

Występowanie

Najczęściej występuje w skałach magmowych, przede wszystkim kwaśnych, głównie pegmatytach. Duże, narosłe kryształy bywają spotykane w druzach i szczelinach skalnych. W postaci drobnych wrostków powszechnie występuje w granitoidach, sjenitach i granodiorytach. Rzadziej w skałach metamorficznych (stanowi ich główny składnik zawierający tor). Gromadzi się również w piaskach monacytowych z powodu odporności na wietrzenie.

Miejsca występowania:

• Na świecie: Madagaskar – Antisirabe, Ampangabe, Rosja – Ural, Tasmania – Mount Bishoff. Eksploatowany z piasków monacytowych w Brazylii – Minas Gerais, Indiach – Travancore i Madras, Ameryce Północnej – Wirginia, Karolina Północna, Kolorado.

• W Polsce: obecność stwierdzono w pegmatytach w rejonie Szklarskiej Poręby.

Zastosowanie

Stanowi ważne źródło uzyskiwania ceru i innych pierwiastków ziem rzadkich oraz toru. Ma znaczenie naukowe i kolekcjonerskie. Duże ważące nawet kilka kilogramów kryształy spotykane są w pegmatytach granitowych. Pięknie wykształcone okazy znajdowane są na Madagaskarze, USA i w Norwegii.

Bibliografia

Ta sekcja od 2021-06 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł. (Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające). Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

• Podręczny Leksykon Przyrodniczy – Minerały i kamienie szlachetne
• Atlas mineralogii
• Leksykon Przyrodniczy – Minerały
• R. Hochleitner – Minerały i kryształy
• W. Heflik, L. Natkaniec-Nowak – Minerały Polski
• J. Żaba – Ilustrowany słownik skał i minerałów
• J. Bauer – Przewodnik Skały i Minerały

Linki zewnętrzne

• artykuł o monacycie na stronie Webmineral.com (ang.)
• artykuł o monacycie na stronie Mindat.org (ang.)