Monarchia absolutna

Cardin Le Bret (1558–1655) jeden z teoretyków absolutyzmu z ojcem

Fryderyk II Wielki spotyka się z filozofami przy okrągłym stole

Monarchia absolutna, absolutyzm – forma rządów typowa przede wszystkim dla wczesnonowożytnej Europy oraz mające ją uzasadnić doktryny polityczne. Współcześnie absolutyzm występuje w następujących państwach: Brunei^[1], Katar^[2], Oman^[3], Arabia Saudyjska^[4], Eswatini^[5], poszczególnych emiratach tworzących ZEA^[6] oraz w Watykanie^[7].

Wiele absolutystycznych monarchii europejskich legitymowało swe panowanie boskim prawem królów na gruncie teologicznym. Przedstawicielem tej koncepcji w Anglii był Robert Filmer, autor traktatu Patriarcha (1680). Jego argumentacja odnosi się do historii biblijnej postrzeganej tu jako uniwersalna prahistoria ludzkości. Koncepcja ta była szczególnie popularna w Anglii i Szkocji w okresie rządów Stuartów. Teologiczne podstawy świeckich rządów miały legitymować także cesarza rzymskiego, cesarza Chin, cesarza Japonii i króla Tajlandii. Podobna doktryna występowała w Cesarstwie Bizantyńskim i od XV wieku również w Carstwie Rosyjskim.

Opis monarchii absolutnej

W systemie absolutystycznym monarcha skupia w swojej ręce władzę sądowniczą, ustawodawczą i wykonawczą (z oczywistych względów król wyznaczał swoich przedstawicieli do poszczególnych ośrodków władzy, osobiście zajmując się tylko sprawami najwyższej wagi oraz utrzymaniem stanu, w którym nie dochodzi do konfliktu interesów żadnych z podległych mu ośrodków władzy). Kształtowanie się nowożytnego absolutyzmu związane jest z końcem feudalizmu i pojawieniem się silnych, scentralizowanych państw narodowych, co doprowadziło do ograniczenia feudalnych przywilejów stanowych. Proces ten rozpoczął się w XIV w. wraz z upadkiem autorytetu papieża i cesarza, a nasilił w wieku XVI (zob. Machiavelli). W wieku XVII doprowadził do powstania klasycznej formy absolutyzmu we Francji, szczególnie za panowania Ludwika XIV, któremu przypisuje się słowa „państwo to ja”. W XVIII w. absolutyzm zyskał własną ideologię, gdzie władca miał być pierwszym urzędnikiem nowoczesnego, scentralizowanego państwa – taką postać absolutyzmu nazywamy absolutyzmem oświeconym. Absolutyzm oświecony najbardziej wyraźne formy przybrał w Królestwie Prus za panowania Fryderyka Wielkiego i w Austrii pod rządami Józefa II. W absolutyzmie oświeconym panowały, zgodne z ideologią Oświecenia, tendencje do reformy całokształtu życia społecznego i gospodarczego, realizowanego przez rozbudowany aparat biurokratyczny. W niektórych państwach (Polska) absolutystyczny system rządów nigdy się nie ukształtował, a co więcej, budził stałe, poważne obawy społeczeństwa (zob. absolutum dominium, Magna Charta, neminem captivabimus). W innych (Szwecja, Niderlandy, także Anglia Stuartów) da się zauważyć starą walkę między zwolennikami władzy absolutnej a zwolennikami decentralizacji. W Imperium Osmańskim i Rosji (samodzierżawie) monarchia absolutna przetrwała do początku XX wieku.

Różnica między monarchią absolutną a despotyczną polega według Monteskiusza na tym, że w monarchii absolutnej istnieje skodyfikowane prawo, podczas gdy władza monarchy despotycznego nie jest niczym ograniczona.

Współczesne monarchie absolutne

Współcześnie monarchia absolutna istnieje w następujących państwach:

•  Arabia Saudyjska,
•  Brunei,
•  Eswatini,
•  Katar,
•  Oman,
•  Watykan.

W niektórych krajach władzę absolutną nadaje władcy konstytucja. Taki ustrój posiadają:

•  Bhutan,
•  Jordania,
•  Maroko.

Arabia Saudyjska

W Arabii Saudyjskiej nie ma konstytucji pisanej, ustrój państwa opiera się na szariacie i kilku aktach prawnych – m.in. Dekrecie o utworzeniu królestwa Arabii Saudyjskiej z 1932 roku. Król powołuje rząd, na czele którego stoi. Jest dowódcą sił zbrojnych. Rząd przygotowuje projekty ustaw i na bieżąco administruje państwem. Przy królu funkcjonuje rada konsultacyjna – organ doradczy, który składa się głównie z męskich członków rodu królewskiego.

Watykan

Watykan jest monarchią teokratyczną, absolutystyczną o charakterze patrymonialnym. Wybory (elekcja) władcy odbywają się w ramach konklawe (łac. cum clave – pod kluczem). Elektorami papieskimi są kardynałowie, ci którzy nie ukończyli w dniu wakansu papieskiego 80. roku życia. Jest ich ok. 120 (w ostatnim konklawe wzięło udział 117).

W 1996 roku Jan Paweł II zniósł procedurę wyboru papieża przez aklamację lub kompromis (przez wykrzyczenie nazwiska kandydata lub wybór wąskiego grona wybierającego). Wprowadził także tzw. „świętą większość”, czyli 2/3 głosów, obowiązującą przez ok. 30 głosowań. Potem możliwa większość bezwzględna (Benedykt XVI w 2007 przywrócił poprzedni stan). W ciągu dnia w czasie trwania konklawe możliwe są 4 głosowania.

Papież jest:

• biskupem Rzymu,
• prymasem Włoch,
• suwerenem państwa-miasta watykańskiego,
• głową Kościoła katolickiego.

Zobacz też

• suwerenność
• racja stanu
• monarchomachowie

Przypisy

Linki zewnętrzne

• tradycja absolutyzmu francuskiego
• francuska witryna o tradycji Bodina i le Breta
• Cardin Le Bret and Lese Majesty
• Jacek Bartyzel o władzy monarszej i poglądach Le Breta
• J.P.J.P. Sommerville J.P.J.P., Absolutism and the Divine Right of Kings, University of Wisconsin-Madison [zarchiwizowane z adresu 2004-01-06] .
• SławomirS. Staszak SławomirS., Władza absolutna, Prawica.net, 13 sierpnia 2008 [zarchiwizowane z adresu 2009-02-25] .