Monaster Świętych Archaniołów w Prizrenie

Monaster Świętych Archaniołów

Манастир Светих Архангела

nr rej. CK 1366[1]
Widok ogólny ruin i nowego budynku monasteru
Państwo	Kosowo /  Serbia
Miejscowość	Prizren
Kościół	Serbski Kościół Prawosławny
Rodzaj klasztoru	monaster
Eparchia	raszko-prizreńska
Ihumen	Michał[2]
Klauzura	nie
Typ monasteru	męski
Obiekty sakralne
Cerkiew	św. Mikołaja Serbskiego
Fundator	Stefan Urosz IV Duszan
Styl	raszkański
Materiał budowlany	kamień, cegła
Data budowy	1343–1352
Data zburzenia	1455
Data reaktywacji	1998
Położenie na mapie Kosowa Monaster Świętych Archaniołów
Położenie na mapie Serbii (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Monaster Świętych Archaniołów
42°12′01″N 20°45′49″E/42,200300 20,763500

Monaster Świętych Archaniołów – prawosławny męski klasztor w Prizrenie, nad Bistricą, w jurysdykcji eparchii raszko-prizreńskiej Serbskiego Kościoła Prawosławnego.

Monaster został zbudowany w latach 1343–1352 z fundacji Stefana Urosza IV Duszana. Funkcjonował do 1455, gdy został zniszczony przez Turków. W XVI w. uległ całkowitemu zniszczeniu, a materiał budowlany z jego ruin posłużył do wzniesienia meczetu Sinana Paszy w Prizrenie. W 1998 monaster został reaktywowany.

Historia

Monaster Świętych Archaniołów został ufundowany przez cara Stefana Urosza IV Duszana. Architekt, który zaprojektował budowlę, nie jest znany. Budowa monasteru trwała w latach 1343–1352; klasztor zajął miejsce starszej cerkwi. Monaster został przeznaczony dla 200 mnichów. Fundator nadał wspólnocie 93 wsie, kopalnię w Toplicy, ziemie uprawne i winnice, jak również polecił przekazywać jej zyski z handlu na rynku prizreńskim. Stefan Urosz IV Duszan został pochowany w głównej cerkwi monasterskiej. W 1375 w tym samym miejscu doszło do oficjalnego pojednania Patriarchatów Konstantynopolitańskiego i Serbskiego, które wcześniej zerwały kontakty z powodu ustanowienia w Serbii patriarchatu w miejsce arcybiskupstwa. W końcu XIV w. monaster Świętych Archaniołów był przez pewien czas siedzibą patriarchów serbskich; przebywał w nim patriarcha Efrem w momencie bitwy na Kosowym Polu^[3].

Monaster został zajęty przez Turków i zniszczony w 1455, gdy wojska tureckie wkroczyły do Prizrenu. Szczegóły losów klasztoru w kolejnych dekadach nie są znane. W II poł. XVI w. klasztor był już niezamieszkany i popadał w ruinę. W 1615 Sinan Pasza nakazał jego rozbiórkę, by wznieść z pozyskanego materiału meczet Sinana Paszy w Prizrenie. Chociaż monaster przestał istnieć, przetrwał w pamięci miejscowej ludności serbskiej, która zbierała się na wspólną modlitwę w dni świąt patronalnych (wspomnienia archaniołów Gabriela i Michała)^[3].

W 1927 Radoslav Grujić przeprowadził prace archeologiczne na terenie monasteru i doprowadził do przeniesienia ocalałych obiektów odnalezionych na jego terenie do Muzeum Archeologicznego w Skopje. W latach 70. XX wieku zachowane fundamenty i mury klasztorne zostały poddane konserwacji^[3].

Inicjatorem odnowy życia monastycznego w eparchii raszko-prizreńskiej był kierujący nią w latach 1991–2010 biskup Artemiusz. W ciągu pierwszej dekady jego działalności w Kosowie w obrębie średniowiecznych murów monasteru wzniesiono nowy budynek mieszkalny z kaplicą św. Mikołaja Serbskiego. Monaster stał się ważnym centrum życia religijnego kosowskich Serbów^[3].

W 1999 mnich z klasztoru, Charyton, został porwany i zamordowany (jego zwłoki, z odciętą głową, znaleziono rok później). Po uprowadzeniu mnicha pozostali mieszkańcy monasteru wyjechali z niego. Grupa mnichów wróciła do klasztoru po przybyciu na miejsce sił KFOR, które zajęły się ochranianiem obiektu^[3].

Monaster został spalony podczas zamieszek w Kosowie w 2004, gdy kosowscy Albańczycy uszkodzili wszystkie prawosławne świątynie w Prizrenie^[4]. Nowy budynek klasztorny oddano do użytku w 2013^[2].

Klasztor posiada w Serbii status zabytku o szczególnym znaczeniu (wpisany do rejestru w 1948)^[1].

Architektura

Ruiny klasztoru

Monaster Świętych Archaniołów zajmuje obszar 6500 metrów kwadratowych. Otoczony jest murami obronnymi i połączony z twierdzą Višegrad wzniesioną w celu obrony klasztoru w razie wojny.

W kompleksie zabudowań monasteru znajdowały się: główna cerkiew, cerkiew św. Mikołaja, budynki mieszkalne, biblioteka, infirmeria i refektarz. Monaster jest jednym z najważniejszych zabytków architektonicznej szkoły raszkańskiej, łączącej osiągnięcia architektury bizantyjskiej i wpływy budownictwa zachodnioeuropejskiego^[3].

Główna cerkiew monasterska wzniesiona była na planie krzyża o długości 28,5 metra i szerokości 16,75 m, z trzema absydami przylegającymi do prezbiterium. Na skrzyżowaniu naw znajdowała się kopuła o średnicy 6,4 m, wspierana przez cztery łuki. Fasady świątyni zdobione były białym i czerwonym marmurem. Wnętrze cerkwi było bogato zdobione freskami, a na posadzce obiektu znajdowały się motywy geometryczne i zwierzęce. Ikonostas w świątyni zbudowany był z marmuru^[3].

Jednonawowa cerkiew św. Mikołaja była znacznie mniejsza od głównej świątyni (13,2 na 7 metrów), jednak dorównywała jej pod względem bogactwa wystroju wnętrza^[3]. Z obydwu świątyń przetrwało ok. 1700 elementów pierwotnej dekoracji rzeźbiarskiej oraz fragmenty fresków^[3].

Przypisy