Monaster Ikony Matki Bożej „Znak” w Moskwie

Monaster Ikony Matki Bożej „Znak”

Знаменский монастырь

Cerkiew Ikony Matki Bożej „Znak”, po prawej stronie widoczna cerkiew św. Jerzego
Państwo	Rosja
Miejscowość	Moskwa
Kościół	Rosyjski Kościół Prawosławny
Rodzaj klasztoru	monaster
Eparchia	moskiewska
	Mitrofan (Griniow) – ostatni
Klauzura	nie
Typ monasteru	męski
Obiekty sakralne
Cerkiew	Ikony Matki Bożej „Znak”
Fundator	Michał I Romanow
Styl	ruski
Data zamknięcia	po 1917
Położenie na mapie Moskwy Monaster Ikony Matki Bożej „Znak”
Położenie na mapie Rosji Monaster Ikony Matki Bożej „Znak”
55,75240°N 37,62874°E/55,752400 37,628744

Monaster Ikony Matki Bożej „Znak” – nieczynny męski klasztor prawosławny w Moskwie. Jako świątynia parafialna, w dekanacie Iwerskiej Ikony Matki Bożej eparchii moskiewskiej, funkcjonuje jego dawna główna cerkiew pod tym samym wezwaniem. Znajduje się przy ulicy Warwarka na Zariadju, wśród zabudowy na wschód od Kremla moskiewskiego.

Historia

Domowa cerkiew Romanowów

Przy wzniesionej w XVI w. rezydencji Nikity Romanowicza Zacharyna przy Warwarce – w handlowej, ale nieodległej od Kremla i bardzo prestiżowej części Moskwy – wzniesiono domową cerkiew Ikony Matki Bożej „Znak” z bocznym ołtarzem św. Nikity. Patronkę cerkwi, ikonę objawioną w Nowogrodzie Wielkim, wybrano z uwagi na związki Nikity Romanowicza z tym miastem (był w nim namiestnikiem), zaś patron bocznego ołtarza był zarazem patronem fundatora^[1].

Po tym, gdy syn Nikity Fiodor Romanow i jego rodzina popadli w carską niełaskę i z rozkazu Borysa Godunowa zostali w 1600 r. zesłani do monasterów, ich pałac na Warwarce został skonfiskowany lub według innej wersji zniszczony i porzucony. W 1606 r. żona Fiodora, Ksenia (pod imieniem mniszym Marta), otrzymała możliwość powrotu do Moskwy i zamieszkała w pałacu na Warwarce razem z synem Michałem. Wówczas cerkiew ponownie zaczęła być użytkowana^[1].

Monaster

Gdy Michał Romanow został carem Rosji, opuścił dawną rodzinną rezydencję. W budynku w 1631 r. powstał monaster. Jego fundacja miała upamiętnić narodziny następcy tronu, carewicza Aleksego, dwa lata wcześniej. Ponadto Fiodor Romanow (wówczas już patriarcha moskiewski i całej Rusi pod imieniem mniszym Filaret) nie chciał, by budowla przeszła w ręce dalszych krewnych^[1]. W cerkwi monasterskiej wystawiono dla kultu rodową ikonę Ikony Matki Bożej „Znak” w koszulce zdobionej złotem, srebrem, drogimi kamieniami i bursztynem^[1].

W 1668 r. monaster został niemal całkowicie zniszczony przez pożar. Odbudową zajęła się rodzina małżonki cara Aleksego – Miłosławscy. W 1679 r. z inicjatywy Iwana Michajłowicza Miłosławskiego w kompleksie klasztornym zbudowano nową cerkiew monasterską, największą w Kitaj-gorodzie i na Zariadju, wzorowaną na soborze Zaśnięcia Matki Bożej na Kremlu. Budowlę wznosili kostromscy mistrzowie Grigorij Anisimow i Fiodor Grigorjew. Po ukończeniu odbudowy w 1684 r. cerkiew wyświęcił patriarcha moskiewski i całej Rusi Joachim^[1]. Patriarcha regularnie przybywał do monasteru w święto patronalne, wtedy też w nabożeństwach brał udział car z dworem. Spalony pałac Romanowów zastąpiono całkowicie nową budowlą z gankiem, w której rozmieszczono cele ihumena, kancelarię i pomieszczenia, w których przechowywano dary przekazane wspólnocie przez patriarchę Filareta, jego syna cara Michała i jego byłą żonę mniszkę Martę^[1].

Już w I połowie XVIII w. sytuacja monasteru poważnie się pogorszyła. Budynki klasztorne popadały w ruinę z powodu charakteru gruntu, na którym je wzniesiono. Prawdopodobnie Piotr I polecił zakończył finansowanie wspólnoty z kasy państwowej, a po przeniesieniu stolicy państwa do Petersburga znaczenie monasteru ostatecznie spadło. W 1730 r. budynki monasterskie były już niemal całkowicie zniszczone, w 1737 r. pożar miasta zniszczył główny sobór klasztorny^[1].

W 1762 r., po sekularyzacji majątków cerkiewnych i przejściu wspólnot mniszych na finansowanie państwowe, podupadły monaster został zaliczony do klasztorów III klasy. W latach 80. XVIII w. w odnowionym soborze wykonano dekorację malarską, wzniesiono także nową dzwonnicę, która była zarazem efektowną bramą wjazdową. Krótki okres dobrobytu we wspólnocie przerwał najazd Napoleona na Rosję w 1812 r. Mnisi wywieźli najcenniejsze ikony z monasteru do Wołogdy; budynek został zajęty przez francuskich żołnierzy i rozgrabiony. Nabożeństwa sprawowano jednak nadal w dolnej cerkwi św. Sergiusza z Radoneża. Po zakończeniu wojny Świątobliwy Synod Rządzący przeznaczył na odbudowę monasteru, jako historycznie związanego z Romanowymi, 15 tys. rubli, ponadto na ten cel wpłynęły dary wiernych^[1].

W 1856 r. car Aleksander II postanowił wykupić pałac Romanowów od monasteru, zrekonstruować dawny wygląd rodowej rezydencji i urządzić w niej muzeum. Cerkiew monasterska była remontowana w 1913 r., przed uroczystościami trzystu lat panowania dynastii w Rosji. Świątynię pomalowano na niebiesko i urządzono w niej boczny ołtarz św. Michała Maleina^[1].

Po 1917 r.

Po rewolucji październikowej monaster został zlikwidowany, a jego cerkiew zamknięta i zaadaptowana na budynek mieszkalny. Jej pięć kopuł rozebrano. W latach 1963–1972 przeprowadzono remont dawnej świątyni, przywracając jej wygląd z 1684 r. Urządzono w niej dom propagandy towarzystwa ochrony zabytków z salami wykładowymi i koncertowymi. Następnie budowlę znowu zamknięto z uwagi na powstanie pęknięć w ścianach; kolejny remont trwał do końca lat 80. XX wieku.

W 1992 r. cerkiew została ponownie przekazana na cele sakralne^[1]. Razem z położonymi w bliskim sąsiedztwie świątyniami – cerkwiami św. Jerzego, św. Maksyma Błogosławionego, św. Barbary, Narodzenia św. Jana Chrzciciela i Poczęcia św. Anny – wchodzi w skład patriarszego metochionu (kompleksu świątynnego o szczególnym znaczeniu, ale bez prawa stauropigii) na Zariadju^[2].

Architektura

Cerkiew Ikony Matki Bożej „Znak” z zewnątrz wzorowana jest na starszych ruskich świątyniach prawosławnych, jednak wnętrze skonstruowano inaczej: pięciokopułowa świątynia wspiera się wyłącznie na masywnych ścianach, nie posiada filarów. Dlatego centralna kopuła świątyni została wzniesiona z drewna, by nacisk na ściany był mniejszy. Składa się z dwóch poziomów: na górnym znajduje się główna świątynia, w której odprawiano nabożeństwa w miesiącach wiosennych i letnich, natomiast na dolnym – zimowa cerkiew św. Atanazego z Athosu z obszernym przedsionkiem i bocznym ołtarzem św. Mikołaja (następnie jej patronem uczyniono św. Sergiusza z Radoneża). Od zachodu i północy cerkiew otaczały galerie, dzwonnicę natomiast wzniesiono jako konstrukcję wolno stojącą^[1].

Przypisy