Monaster Przemienienia Pańskiego w Mohylewie

Monaster Przemienienia Pańskiego

Widok cerkwi Przemienienia Pańskiego w 1916, obraz P. Drapaczajenki
Państwo	Białoruś
Miejscowość	Mohylew
Kościół	Rosyjski Kościół Prawosławny
Typ zakonu	męski
Obiekty sakralne
Sobór	Przemienienia Pańskiego
Cerkiew	Czterdziestu Męczenników z Sebasty
Cerkiew	Wniebowstąpienia Pańskiego
Styl	barokowy
Data budowy	XVI w.
Data zamknięcia	1918
Data zburzenia	lata 50. XX wieku
Położenie na mapie Mohylewa Monaster Przemienienia Pańskiego
Położenie na mapie Białorusi (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Monaster Przemienienia Pańskiego
Położenie na mapie obwodu mohylewskiego Monaster Przemienienia Pańskiego
53,89522°N 30,33349°E/53,895220 30,333490

Monaster Przemienienia Pańskiego – prawosławny męski klasztor w Mohylewie, powstały na początku XVI w., istniejący do 1918 r., zniszczony w czasie II wojny światowej i w kolejnym dziesięcioleciu.

Historia

Monaster został ufundowany na początku XVI w., wzmianki o jego istnieniu występują w korespondencji Zygmunta I Starego, Stefana Batorego oraz Zygmunta III Wazy^[1]. Monasterska cerkiew Przemienienia Pańskiego pierwszy raz wymieniona jest w dokumentach w 1478, a przechowywana w niej ikona patronalna uważana była za opiekunkę Mohylewa i okolic^[2]. W 1594 na miejscu pierwszej świątyni wzniesiono nową, również drewnianą^[2]. W latach 1600–1621 przy klasztorze działała szkoła dla dzieci członków mohylewskiego bractwa prawosławnego^[2].

W 1618 r. monaster Przemienienia Pańskiego został przekazany unitom. Decyzja ta wywołała protesty miejscowej ludności prawosławnej. Spór o świątynię trwał kilkanaście lat; prawosławni mieszczanie mohylewscy w jego toku usiłowali nawet siłą zmusić zakonników unickich do opuszczenia przyznanych im przez władze świeckie budynków. Przed swoją elekcją królewicz Władysław zobowiązał się do przekazania monasteru prawosławnym, jednak w 1635 r., wbrew tym ustaleniom, potwierdził prawa unitów do budynków klasztornych^[1]. Ostatecznie prawosławni odzyskali monaster w 1650, oddając w zamian jedną z cerkwi w Mińsku, cerkiew Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Mohylewie oraz wsie Borsuki, Pieczersk i Tarasowicze w powiecie orszańskim^[1]. W tym samym roku król Jan Kazimierz potwierdził ich wyłączne prawa do klasztoru, uznając go za część majątku należnego biskupom białoruskim^[3]. Pieczersk de facto pozostawał w rękach prawosławnych jeszcze przez 24 lata, gdyż na terenie wsi znajdowała się rezydencja biskupa mohylewskiego, mścisławskiego i orszańskiego (białoruskiego) tego wyznania. Dopiero w 1674 biskup Teodozjusz Wasilewicz uczynił swoją siedzibą właśnie monaster Przemienienia Pańskiego^[1].

W 1708 główna cerkiew klasztorna spłonęła i przez kolejne kilkadziesiąt lat nabożeństwa na potrzeby klasztoru oraz prawosławnych wiernych świeckich odbywały się w tymczasowo zaadaptowanym pomieszczeniu. Dzięki darowi carycy rosyjskiej Anny w 1740 rozpoczęto budowę murowanej cerkwi pod tym samym wezwaniem, co cały monaster, jednak w 1748 na skutek pożaru budowla ta uległa całkowitemu zniszczeniu. Do jej odbudowy przystąpił siedem lat później nowy biskup mohylewski Jerzy, angażując w tym celu wileńskiego architekta Jana Krzysztofa Glaubitza. Gotowa cerkiew została oddana do użytku liturgicznego w 1762^[2]. Swoim stylem nawiązywała do baroku ukraińskiego^[1], według innego źródła była przykładem architektury baroku wileńskiego, z wyraźnymi nawiązaniami do starszych budowli sakralnych w Mohylewie^[2]. Do 1802 świątynia ta była katedrą eparchii białoruskiej (następnie mohylewskiej i mścisławskiej)^[2].

Do końca XVIII w. na terenie monasteru znajdowała się siedziba ordynariuszy tejże eparchii^[1], również wzniesiona przez Glaubitza w latach 1762–1785^[2].

Monaster funkcjonował do 1918, następnie został zamknięty^[4]. Dawny pałac biskupi w okresie radzieckim został zamieniony na mieszkania^[2]. Cerkiew Przemienienia Pańskiego, podobnie jak budynki mieszkalne dla mnichów, została zrujnowana w czasie II wojny światowej i nie została odbudowana po zakończeniu konfliktu. W latach 50. XX wieku ruiny całkowicie rozebrano, a na ich miejscu powstał budynek administracyjny^[2]. W tym samym czasie i w podobnych okolicznościach zniszczony został również drugi powstały w XVI w. mohylewski klasztor prawosławny – monaster Objawienia Pańskiego^[5]. Po upadku ZSRR eparchia mohylewska i mścisławska odzyskała jedynie dawną rezydencję biskupią^[2].

Zobacz też

• Lista zabytków historii i architektury na Białorusi zniszczonych przez władze ZSRR

Przypisy