Monety Królestwa Kongresowego

Królestwo Polskie – Kongresówka

Królestwo Polskie (potocznie Królestwo Kongresowe, Kongresówka; ros. Царство Польское, Carstwo Polskoje) – istniejące w latach 18151916 państwo polskie, pozostające w unii personalnej z Imperium Rosyjskim, z własną konstytucją, sejmem, wojskiem, monetą i polskim językiem urzędowym oraz cesarzem rosyjskim jako koronowanym królem Polski[1] i ustanowionym przez niego namiestnikiem.

Utworzone formalnie na mocy traktatu rosyjsko-austriacko-pruskiego z 3 maja 1815, w którym mocarstwa dokonały podziału ziem Księstwa Warszawskiego. Artykuł V tego traktatu głosił, że ziemie Księstwa Warszawskiego pozostające pod kontrolą rosyjską zostają połączone z Rosją nieodzownie przez swoją konstytucję i oddane na wieczne czasy w ręce Najjaśniejszego Cesarza Wszechrosji. Traktat podziałowy wszedł później do aktu końcowego postanowień kongresu wiedeńskiego z 9 czerwca 1815. Gdy Kongres wiedeński ostatecznie zdecydował o powstaniu Królestwa Polskiego w unii personalnej z carami Rosji, Aleksander I otrzymał, uznany przez polski Sejm, tytuł króla polskiego. Artykuł 5 traktatów bilateralnych głosił: Księstwo Warszawskie, z wyłączeniem części, którymi w inny sposób na mocy powyższych artykułów rozporządzono, połączone jest z Cesarstwem Rosyjskim. Połączone zaś z nim będzie nieodzownie przez swoją konstytucję i posiadane przez Najjaśniejszego Cesarza Wszechrosji, jego dziedziców i następców. Jego Cesarska Mość zachowuje sobie prawo nadać temu państwu, mającemu używać oddzielnej administracji, jakie uzna za przyzwoite.

Pierwszym królem polskim został car Rosji Aleksander I, a po jego śmierci w 1825 Mikołaj I (1825–1855). Osobę króla reprezentował wyznaczony przez niego namiestnik. Królestwo miało własny rząd, sejm, wojsko, oraz prawo wybijania własnej monety.

Okres złotowy (1816–1841)

Okres autonomii (1816–1831)

System monetarny

System monetarny został ukształtowany ukazem cesarza i króla z 1 grudnia 1815 roku. Był to w teorii system bimetaliczny, w którym obowiązujące w Księstwie Warszawskim ratio (tzn. stosunek wartości złota do srebra) 1:14,5 zostało zmienione nominalnie na 1:15,0 – zostało więc zrównane z rosyjskim, ale wciąż zaniżone w stosunku do zachodniej Europy, gdzie panowało wówczas ratio 1:15,2–15,5[2].

Podstawą systemu była grzywna kolońska, w polskiej mutacji równa 233,8123 grama. Z grzywny czystego kruszcu bito 1300 złotych polskich w złocie lub 8686/125 (86,688) złotego polskiego w srebrze. Na złotego przypadało więc 0,1799 grama złota lub 2,697 grama srebra. Odpowiadało to z nieznacznym zaokrągleniem 15 kopiejkom rosyjskim w obu systemach. W Rosji jednak rubel srebrny był niżej ceniony od rubla złotego – ażio wynosiło 3% (więc ratio kasowe wynosiło 1:15,45) – podobne ażio notowane było też w Królestwie Kongresowym. Oznacza to, że praktycznie podstawowa moneta złota, złoty królewski, opatrzona nominałem 25 ZŁOT. POLSK., kosztowała w srebrze 25 złotych polskich oraz 22,5 grosza. Proporcjonalnie droższa była 50-złotówka, urzędowo nazywana „podwójny złoty królewski”. Opłata za przebicie na życzenie osób prywatnych grzywny czystego złota, czyli różnica między ceną zakupu kruszcu a stopą menniczą, miała wynosić 76 złotych polskich (5,85%), grzywny srebra zaś 2 złote polskie i 2016/25 grosza (3,1%). Dla obu kruszców były to opłaty stosunkowo wysokie, ale wyraźnie preferowały srebro[2].

Dla monet złotych przyjęto próbę 22 karatów (917/1000), dla srebrnych monet pięciozłotowych próbę 13 łutów 16 grenów (868/1000), dla dwu- i jednozłotowych 9 łutów 9 grenów (594/1000). Bilon srebrny, czyli monety podwartościowe, o nominałach 10 i 5 groszy miał być wybijany na stopę 138 złotych polskich z grzywny czystej, ze srebra próby 3 łutów 2 grenów (194/1000), a bilon miedziany o nominałach 1 i 3 grosze na stopę 600 złotych polskich z cetnara (51,44 kilograma). Na emisję bilonu, wymagającą dużej ostrożności z powodu niebezpieczeństwa inflacji, wymagana była każdorazowo zgoda króla-cesarza[2]. Zestaw nominałów został uzupełniony decyzją cesarską z 20 października 1818 r. o dziesięciozłotówki, dwukrotnie cięższe od pięciozłotówek. Książę namiestnik Józef Zajączek zastrzegł jednak, by te reprezentacyjne monety wybijano tylko na nowych maszynach, zapewniających prostopadłe obrzeża[2].

Tak utworzony system był daleki od realizowanych właśnie w Europie Zachodniej ideałów stabilnego, opartego na kruszcu pieniądza. Wskazują na to wysokie opłaty za przebicie kruszcu oraz stała tendencja do inflacji bilonowej. Rozwinięte gospodarczo kraje, nawet tak wyniszczone wojną i obciążone kontrybucjami, jak Francja, zarzucały wówczas samo pojęcie zysku menniczego, w słusznym przekonaniu, że zdrowy i klarowny obieg monetarny daje więcej wpływów z podatków, ceł itp., niż niewielkie w końcu zyski z obniżenia wartości drobnych monet. Bilon traktowano tam jako pomocniczy i reglamentowany znak pieniężny. W Królestwie Kongresowym natomiast od mennicy oczekiwano samowystarczalności finansowej i opłacania deficytowego bicia kurantu zyskami z emisji bilonu. Jeśli powodem takiej polityki był katastrofalny dług publiczny w 1815 i następnych latach, to w latach dwudziestych, gdy sytuacja skarbu państwa uległa znacznej poprawie, można było oczekiwać jej zmiany[2][3].

Na stemplach monet, zgodnie ze zwyczajem europejskim, a inaczej niż w Rosji, na awersach monet kurentnych umieszczono portret króla-cesarza i jego tytulaturę:

ALEXANDER I CESARZ SA(modzierżca)•W(szech)• ROS(syi)• KRÓL POLSKI

Po raz pierwszy w dziejach, konsekwentnie cała emisja zawierała wyłącznie napisy polskie. Rewersy przedstawiają herb Królestwa Kongresowego – orla na tarczy położonej na płaszczu, umieszczonym z kolei na piersi orla cesarskiego. Całość otacza nominał i informacja o stopie menniczej. Monety bilonowe i miedziane noszą tylko herb na awersie a nominał na rewersie, przy czym na monetach bitych w bilonie nominał otoczony jest wieńcem. W tak przyjętym schemacie wprowadzono potem dwie zmiany – pierwszą jeszcze za panowania Aleksandra I, drugą zaś za rządów Mikołaja I:

  • wraz z zaordynowaniem dziesięciozłotówek w 1818 roku dopuszczono na monetach dodatkowy napis wzorem monet Stanisława Augusta:

Z SREBRA KRAIOWEGO i Z MIEDZI KRAIOWEY

  • po śmierci Aleksandra I ukaz nowego cesarza, Mikołaja I z 3 maja 1826 roku ustalił zatrzymanie portretu poprzednika jako „wskrzesicieła Królestwa Polskiego 1815”, natomiast imię panującego monarchy wprowadził wokół orła – pojawiła się tytulatura:

MIKOŁAY I. CESARZ WSZ(ech)• ROSSYI KRÓL POLSKI PANUJĄCY

Na części monet orła zastąpił nominał w wieńcu[2].

Monety srebrne i złote okresu autonomii pozbawiono kursu kasowego z dniem 1 maja 1847 r.[4] W przypadku monet miedzianych stało się to w lutym 1851 r.[4] Bilonowe pięcio- i dziesięciogroszówki wycofano 1 stycznia 1891 r.[5]

Monety okresu panowania Aleksandra I (1816–1825)[3]

  • Dukat pięćdziesięciozłotowy
    • awers: popiersie, wokoło którego jest napis: ALEXANDER I. CESARZ SA.(modzierżca) W.(szech) ROS.(syi) KRÓL POLSKI
    • rewers: orzeł cesarsko-królewski, pod którym są litery I.B. intendenta mennicy warszawskiej Jakuba Benika, a wokoło napis: 50. ZŁOT. POLSK. 26. Z GRZ.(ywny) CZ.(ystej) KOL.(ońskiej) 1817 liczba roku rozdzielona pod ogonem orła
    • rant: karbowany skośnie (skośnie ząbkowany)
    • bity z datą: 1817, 1818, 1819
  • Dukat pięćdziesięciozłotowy
    • awers i rewers: jak na poprzedniej, lecz orzeł nieco mniejszy, a pod nim rok 1819. nierozdzielony
    • rant: karbowany pionowo (ząbkowany)
    • bity z datą: 1819, 1820, 1821, 1822, 1823
  • Dukat dwudziestopięciozłotowy
    • awers: popiersie, wokoło którego napis: ALEXANDER I. CESARZ SA.(modzierżca) W.(szech) ROS.(syi) KRÓL POLSKI
    • rewers: orzeł cesarsko-królewski, pod którym litery I.B. Jakuba Benika, intendenta mennicy, a wokoło orla napis: 25 ZLOT. POLSK• 52. ALEXANDER I. Z GRZ. CZ. KOL. 1817
    • rant: karbowany skośnie.
    • bity z datą: 1817, 1818, 1819.
  • Dukat dwudziestopięciozłotowy
    • awers i rewers: jak na poprzedniej, lecz z rokiem 1822
    • rant: karbowany pionowo (ząbkowany)
    • bity z datą: 1822, 1823, 1824, 1825
  • Dziesięciozłotówka
    • awers: popiersie, wokoło którego napis: ALEXANDER l. CESARZ SA. W. ROS. KRÓL POLSKI
    • rewers: orzeł cesarsko-królewski, nad którym wznosząca się korona przedziela rok 1820, a pod orłem litery I.B. intendenta mennicy; wokoło napis w górnym półkolu: 10. ZŁOTYCH POLSKICH, w dolnym zaś półkolu: Z SREBRA KRAIOWEGO
    • rant: obrączkowany (gładki)
    • bita z datą: 1820, 1821, 1822
  • Dziesięciozłotówka
    • awers, rewers i rant: jak na poprzedniej, z 1823 r. i z odmiennym popiersiem, szczególniej co do układu włosów
    • bita z datą: 1823, 1824, 1825
  • Pięciozłotówka
    • awers: popiersie, wokoło którego napis: ALEXANDER I. CESARZ SA. W. ROS. KRÓL POLSKI
    • rewers: orzeł cesarsko-królewski, pod którym są litery I.B., a nad nim wznosząca się korona przedziela rok 1816.; wokoło napis w górnym półkolu: 5. ZŁOTYCH POLSKICH., a w dolnym: 17 211/625· Z GRZ. CZ. KOL.
    • rant: karbowany skośnie
    • bita z datą: 1816, 1817, 1818
  • Dwuzłotówka
    • awers: popiersie bardziej wypukłe, wokoło napis: ALEXANDER I. CESARZ SA. W. ROS. KRÓL POLSKI
    • rewers: orzeł cesarsko-królewski, pod którym są litery I.B., a nad nim wznosząca się korona przedziela rok 1816. wokoło napis w górnym półkolu: 2. ZŁOTE POLSKIE., a w dolnym: 43 43/125. Z GRZ.CZ. KOL.
    • rant: karbowany skośnie
    • bita z datą: 1816, 1817, 1818, 1819, 1820
  • Dwuzłotówka
    • awers i rewers: jak na poprzedniej, lecz z 1820 r., orzeł mniejszy
    • rant: karbowany pionowo (ząbkowany)
    • bita z datą: 1819, 1820, 1821, 1822, 1823, 1824, 1825
  • Złotówka
    • awers: popiersie, wokoło którego napis: ALEXANDER I. CESARZ SA.W. ROS. KRÓL POLSKI
    • rewers: orzeł cesarsko-królewski, pod którym litery I.B., a nad nim wznosząca się korona przedziela rok 1818. wokoło napis w górnym półkolu: l. ZLOTY: POLSKI, a w dolnym: 86 86/125 Z GRZ. CZ. KOL.
    • rant: karbowany skośnie
    • bita z datą: 1818, 1819
  • Złotówka
    • awers i rewers: jak na poprzedniej, lecz z rokiem 1822, orzeł kształtniejszy
    • rant: karbowany pionowo (ząbkowany)
    • bita z datą: 1822, 1823, 1824, 1825
  • Dziesięciogroszówka
    • awers: orzeł cesarsko-królewski, pod którym są litery I.B., a nad orłem wznosząca się korona przedziela rok 1816
    • rewers: w wieńcu laurowym napis w trzech wierszach: 10. GROSZY POLS.
    • rant: gładki
    • bita z datą: 1816, 1820, 1821, 1822, 1823, 1825. Bita również w latach 1826–1831 za panowania Mikołaja I
  • Pięciogroszówka
    • awers: jak na poprzedniej
    • rewers: w wieńcu laurowym napis: 5. GROSZY POLS.
    • rant: gładki
    • bita z datą: 1816, 1818, 1819, 1820, 1821, 1822, 1823, 1824, 1825. Bita również z datą 1826–1832 za panowania Mikołaja I
  • Trzygroszówka
    • awers: orzeł cesarsko-królewski, pod którym litery I.B.
    • rewers: napis w czterech wierszach: 3. GROSZE POLSKIE 1817
    • rant: karbowany skośnie
    • bita z datą: 1817 i 1818
  • Trzygroszówka
    • awers: jak na poprzedniej
    • rewers: napis w czterech wierszach: 3. GROSZE POLSKIE 1819
    • rant: karbowany pionowo (ząbkowany).
    • bita z datą: 1819 i 1820. Bita również w latach 1827–1835 za panowania Mikołaja I
  • Grosz
    • awers: jak na poprzedniej
    • rewers: napis w czterech wierszach: 1. GROSZ POLSKI 1816
    • rant: gładki
    • bity z datą: 1816, 1817, 1818, 1819, 1820, 1821, 1822. Bity również w latach 1828–1835 za panowania Mikołaja I
  • Grosz
    • awers: jak na poprzedniej
    • rewers: napis w czterech wierszach: l. GROSZ POLSKI 1822, a pod nim w półkolu: Z MIEDZI KRAIOWEY
    • rant: gładki
    • bity z datą: 1822, 1823, 1824, 1825

Monety okresu panowania Mikołaja I (1826–1835)[3]

  • Dukat pięćdziesięciozłotowy
    • awers: popiersie uwieńczone laurem, wokoło napis: ALEXANDER I. CES. ROS. WSKRZESICIEL KRÓL.(estwa) POLS. 1815
    • rewers: w wieńcu dębowym napis w trzech wierszach: 50. ZLO. POL.1827., pod wieńcem litery F.H. intendenta mennicy warszawskiej Fryderyka Hungera, a wokoło wieńca: MIKOŁAY I. CES. WSZ. ROSSYI KRÓL POLSKI PANUJĄCY
    • rant: karbowany pionowo (ząbkowany)
    • bity z datą: 1827 i 1829
  • Dukat dwudziestopięciozłotowy
    • awers: popiersie uwieńczone laurem, wokoło napis, jak na poprzedniej
    • rewers: w wieńcu dębowym napis w trzech wierszach: 25. ZLO. POL. 1828, pod wieńcem litery F.H. intendenta Fryderyka Hungera, wokoło wieńca: MIKOŁAY I. CES. WSZ. ROSSYI KRÓL POLSKI PANUJĄCY
    • rant: karbowany pionowo (ząbkowany)
    • bity z datą: 1828, 1829, 1832 (K.G. od Karola Gronaua), 1833 (K.G.)
  • Dziesięciozłotówka
    • awers: popiersie uwieńczone laurem, wokoło napis: ALEXANDER I. CES. ROS. WSKRZESICIEL KRÓL(estwa) POLS. 1815.MIKOŁAY I
    • rewers: orzeł cesarsko-królewski, pod którym są litery F.H. Fryderyka Hunger, nad orłem wznosząca się korona przedziela rok 1827. pod orłem napis w półkolu: 10. ZŁOTYCH POLSKICH, w około napis: MIKOŁAY l. CES. WSZ. ROSSYI KRÓL POLSKI PANUJĄCY
    • rant: obrączkowany (gładki)
  • Pięciozłotówka
    • awers: jak na poprzedniej
    • rewers: jak na poprzedniej, lecz korona przedziela rok 1829, a pod orłem napis w półkolu: 5. ZŁOTYCH POLSKICH, litery F.H. oznaczają Fryderyka Hungera, intendenta mennicy
    • rant: karbowany pionowo (ząbkowany)
    • bita z datą: 1829, 1830 (F.H. albo K.G. od Karola Gronaua), 1831 (K.G.), 1832 (K.G.), 1833 (K.G.), 1834 (K.G. albo I.P. od Jerzego Puscha)
  • Dwuzłotówka
    • awers: popiersie uwieńczone laurem, wokoło napis: ALEXANDER I. CES. ROS. WSKRZESICIEL KRÓL. POLS. 1815
    • rewers: w wieńcu dębowym, pod którym są litery I.B. Jakuba Benika, napis w trzech wierszach: 2. ZŁO. POL. 1826, a wokół napis: MIKOŁAY I. CES. WSZ• ROSSYI KRÓL POLSKI PANUJĄCY
    • rant: karbowany pionowo (ząbkowany)
    • bita z datą: 1826, 1828 (F.H. od Fryderyka Hungera), 1830 (F.H.)
  • Złotówka
    • awers i rewers: jak na poprzedniej, lecz w wieńcu napis: l. ZŁO. POL. 1827, a pod wieńcem litery F.H., Fryderyka Hungera, intendenta
    • rant: karbowany pionowo (ząbkowany)
    • bita z datą: 1827, 1828, 1829, 1830, 1831 (K.G. od Karola Gronaua), 1832 (K.G.), 1833 (K.G.), 1834 (K.G. albo I.P. od Jerzego Puscha)
  • Dziesięciogroszówka
    • awers: orzeł cesarsko-królewski, pod którym litery I.B., a nad orłem korona przedzielająca rok 1826
    • rewers: w wieńcu laurowym napis w trzech wierszach: 10. GROSZY POLS.
    • rant: gładki
    • bita z datą: 1826, 1827 (I.B. albo F.H. od Fryderyka Hungera), 1828 (F.H.), 1830 (F.H. albo K.G. od Karola Gronaua), 1831 (K.G.). Bita również w latach 1816–1825 za panowania Aleksandra I
  • Pięciogroszówka
    • awers i rewers: jak na poprzedniej, lecz w wieńcu napis: 5. GROSZY POLS.
    • rant: gładki
    • bita z datą: 1826, 1827 (I.B. albo F.H. od Fryderyka Hungera), 1828 (F.H.), 1829 (F.H.), 1830 (F.H.), 1831 (K.G. od Karola Gronaua), 1832 (K.G.). Bita również w latach 1816–1825 za panowania Aleksandra I
  • Trzygroszówka
    • awers: orzeł cesarsko-królewski, nad którym wznosi się korona, a po nim litery I.B. Jakuba Benika, intendenta
    • rewers: napis w czterech wierszach: 3. GROSZE POLSKIE 1826, a pod nim w półkolu: Z MIEDZI KRAIOWEY
    • rant: karbowany pionowo (ząbkowany)
    • bita z datą: 1826 i 1827
  • Trzygroszówka
    • awers: orzeł cesarsko-królewski, jak wyżej, a pod nim są litery F.H. Fryderyk Hungera, intendenta
    • rewers: napis w czterech wierszach: 3. GROSZE POLSKIE 1827
    • rant: karbowany pionowo (ząbkowany)
    • bita z datą: 1827, 1828, 1829, 1830 (F.H albo K.G. od Karola Gronaua), 1831 (F.H. albo K.G.), 1832 (F.H albo K.G.), 1833 (K.G.), 1834 (K.G. albo I.P. od Jerzego Puscha), 1835 (I.P.). Bita również w latach 1819 i 1820 za panowania Aleksandra I
  • Grosz
    • awers: orzeł cesarsko-królewski, jak wyżej, a pod nim są litery F.H. od Fryderyk Hunger, intendenta
    • rewers: napis w czterech wierszach: l. GROSZ POLSKI 1828
    • rant: gładki
    • bity z datą: 1828, 1829, 1830 (F.H. albo K.G. od Karola Gronaua), 1831 (K.G.), 1832 (K.G.), 1833 (K.G.), 1834 (K.G. albo I.P. od Jerzego Puscha), 1835 (I.P.). Bity również w latach 1816–1822 za panowania Aleksandra I

Liczba monet wprowadzonych do obiegu

W latach 1816–1834 stemplami okresu autonomii Królestwa Kongresowego wybito łącznie 103 041 308 sztuk wszystkich nominałów w złocie, srebrze, bilonie i miedzi. Liczba monet wprowadzonych do obiegu przez mennicę w Warszawie w poszczególnych latach przedstawiona jest w tabeli[6][7]:

RokZłotoSrebroBilonMiedźWartość
50 złotych polskich25 złotych polskich10 złotych polskich5 złotych polskich2 złote polskie1 złoty polski10 groszy polskich5 groszy polskich3 grosze polskie1 grosz polskizłpgr
1816971 2301 392 549750 0002 700 0001 873 0708 403 68320
181717 19496 1642 585 3331 084 499842 6133 091 93618 546 78825
181850 04054 627115 4931 320 6812 252 7183 055 764157 4094 034 9949 998 75421
181919 50686 21885 561***1 241 4931 208 2785 531 568187 082* *8 190 4556
182070985341 970 057793 2413 481 03789 018371 7005 166 23210
182126831195997 267706 7591 651 023571 2782 670 43313
18221610112423393 025286 6731 237 8231 281 6112 720 7021 300 55217
18231814791124445 89152 369262 1772 098 0415 046 0961 581 6851
1824612513348 327118 582234 5915 412 7941 055 19029
1825636* *228 90884 299750 000349 9782 107 961936 6101
182670***134***65 13426 254***750 0002 079 136569 8671 095 600***853 40111
182762385***123106 356736 6211 904 020495 163732 70410
1828237***241119 23291 507528 691402 5041 158 7741 189 568746 690
1829238661 234 453124 045713 5811 057 069931 1676 565 53529
1830618***286 789305 703613 665145 249571 204891 0991 568 6522 959 48110
18311 652***1 104***981 107134 293* *4 527 861359 326621 6121 776 8206 974 8846
1832304638 8151 112 441153 68730 4501 558 6584 394 73023
1833424445 05441 374514 793374 7602 341 21510
1834414 069201 108345 701427 3482 320 2681
razem100 571243 1363 7227 757 9049 747 0596 319 66911 188 42226 567 0716 960 65034 153 10485 739 2983

gdzie:

  • * * oznacza, że w danym roku mennica nie wprowadzała monet do obiegu, ale znane są egzemplarze tego rocznika,
  • *** oznacza, że mennica wprowadzała w danym roku monety, ale nieznane są egzemplarze monet tego rocznika.

Monety 1 grosz polski oraz 3 grosze polskie bito również w roku 1835, równocześnie z monetami okresu po powstaniu listopadowym (1 grosz, 3 grosze), więc w rzeczywistości liczba tych nominałów, jak i sumaryczna wartość całej emisji okresu autonomii były nieznacznie większe niż pokazano to w podsumowaniu.

Podane w tabeli liczby tylko w niektórych przypadkach można utożsamiać z nakładami poszczególnych roczników. Mennica w swoich sprawozdaniach podawała jedynie liczbę egzemplarzy konkretnego nominału wypuszczonych w danym roku do obiegu, ale częstą wówczas praktyką było wprowadzanie części nakładu monet bitych w latach poprzedzających[8].

Powstanie listopadowe[9]

System monetarny

Wybuch powstania 29 listopada 1830 nie spowodował zakłóceń w systemie monetarnym, zarówno jednostka wagowa, jak i stopa mennicza oraz jednostka pieniężna obiegowa nie uległy zmianie.

Dopiero po detronizacji Mikołaja I przez Sejm 25 I 1831 roku wprowadzono zmiany w mennictwie. Zarządzono likwidację monet złotych o nominałach 25 i 50 złotych polskich i wprowadzenie na ich miejsce dukata bitego w liczbie 67 sztuk z grzywny kolońskiej złota próby 23 karatów 7 grenów. Całkowicie zmieniono stemple. Dukat miał być ścisłym naśladownictwem monet holenderskich, analogicznym do bitych w tamtym okresie w Petersburgu, wraz z łacińskim napisem:

MO[neta] AUR[ea] REG[ni] BELGII AD LEGEM IMPERII

(pol. moneta złota Królestwa Niderlandów na stopę cesarską.) Belgium w humanistycznej łacinie oznaczało Niderlandy jako całość. Dukaty te miały być bite ze znakiem wyróżniającym w postaci małego orła polskiego, zastępującym kaduceusz – znak mennicy w Utrechcie. Monety cieszyły się na ogół opinią dokładnie zbieżnych z niderlandzkimi oryginałami. Tak jedne, jak drugie ważą 1/67 grzywny kolońskiej i miały ustawowo zawierać 23 karaty 7 grenów złota. Dukaty rzeczywiście miały przepisane masy, ale niderlandzkie wykazywały próbę 23 karaty 6 grenów, a polskie 23 karaty 6,5 grena, zatem ich dobra opinia była w pełni usprawiedliwiona[10].

Na pozostałych monetach, bitych wedle niezmienionej stopy z 1815 roku, wprowadzono zgodnie z decyzją sejmu z 29 stycznia 1831 r. oznaki narodowe wskazane przez rząd powstańczy. Był to herb państwa w rzadko stosowanej dotąd postaci, zaprojektowany przypuszczalnie przez Joachima Lelewela. Nowe stemple przygotowano już 6 lutego, a sejm zatwierdził ex post 19 lutego 1831 r[10].

Na monetach srebrnych bilonowych i miedzianych na przedzielonej tarczy znajdował się orzeł biały i pogoń w czerwonym polu, ponad tarczą korona królewska, a w górnym polu napis:

KRÓLESTWO POLSKIE

Rant pięciozłotówki otrzymał sentencję[10]:

BOŻE ZBAW POLSKĘ

Dukaty otrzymały kurs urzędowy 20 złotych polskich srebrem, co odpowiadało ratio 15,73, niemal identycznemu ze średnim rocznym ratio londyńskim w tym roku. Na rynku warszawskim za dukat holenderski płacono w 1831 r. 19 złotych polskich 15 groszy. Oznaczało to likwidację „złotego w złocie”, analogicznego do rosyjskiego rubla w złocie. Jeśli taryfa urzędowa nieznacznie przewyższała wartość rynkową dukata, można uznać, że ordynacja z lutego 1831 roku wprowadziła w Królestwie Polskim monometalizm srebrny, podobnie jak w prawie całej ówczesnej Europie[10].

Początkowy nacisk Banku Polskiego na bicie kurantu słabł wraz z topnieniem zasobów kruszcu i odcinaniem przez zaborców kolejnych jego źródeł. Brak srebra w sposób całkiem naturalny i niezależnie od konieczności pokrywania kosztów niefortunnie prowadzonej wojny popychał w kierunku inflacji bilonowej, jeszcze niedawno zwalczanej. Stopniowo głównym nominałem stała się dziesięciogroszówka, dająca możliwość uzyskania maksymalnych kwot przy minimalnym nakładzie kruszcu i robocizny[10].

Brak srebra skłonił też bank do znacznego obniżenia opłaty za przebicie srebra na monetę do 0,8%, a w stosunku do skupowanego przymusowo srebra kościelnego zastosowano nawet pełną odpłatność według stopy menniczej, tj. 86,688 złotych polskich za grzywnę czystego kruszcu. W tym ostatnim przypadku płacono jednak obligacjami. Z tego drogo kupowanego srebra bito bilon, a nie kurant[10].

Monety Królestwa Polskiego (1831)

Bito i wprowadzano do obiegu tylko pięć nominałów:

  • dukat – złoto
  • 5 złotych polskich 1831 – srebro
  • 2 złote polskie 1831 – srebro
  • 10 groszy polskich 1831 – bilon
  • 3 grosze polskie 1831 – miedź

Monety funkcjonowały w obiegu również po upadku powstania, chociaż zdecydowano o ich wycofaniu zaraz po jego upadku. Ostatecznie monety wycofano z obrotu kasowego dnia 1 czerwca 1838 r[11].

Monety i banknot z oznakami narodowymi od chwili powstania traktowane były jako cenne pamiątki, oprawiane w puzderka, często z tłoczonym dwuwierszem autorstwa Ludwika Osińskiego, wywieszonym wraz z herbem orła białego na warszawskim ratuszu podczas pierwszych obchodów święta 3. Maja w 1807 roku[10]:

(...) Dawne wyrocznie Lecha niebo nam ogłasza! Polacy! To nasz Orzeł! Ta ziemia jest nasza!(...)

Część z nich była oficjalnie wykonywana z safianu w mennicy jeszcze w czasie powstania[10].

Liczba wybitych monet

Stemplami powstańczymi zostało wybite w sumie 7 506 688 sztuk monet. Znane są dokładne nakłady poszczególnych nominałów[7]:

RokZłotoSrebroBilonMiedźWartość
dukat5 złotych polskich2 złote polskie10 groszy polskich3 grosze polskiezłpgr
1831162 34722 571170 9906 038 1481 111 7745 825 66812
183285817 160
razem163 20522 571170 9906 038 1481 111 7745 842 82812

Dukat z niezmienioną datą (1831) był również w liczbie 852 egzemplarzy bity w roku 1832.

Okres po powstaniu listopadowym (1832–1841)[3]

(...) Ukazem NAJJAŚNIEJSZEGO PANA z d. 15. Października 1832. i 27. Kwietnia 1833. r. stopa menniczna królestwa polskiego zrównaną została ze stopą menniczną cesarstwa, a dla tem łatwiejszego obiegu i poznania wartości monety umieszczono napisy rossyjskie i polskie, wykazujące stosunek złotego do rubla. Moneta tej stopy bita w cesarstwie ma znaki mennicy petersburgskiej, bita zaś w królestwie nacechowaną jest literami M. W. oznaczającemi mennicę warszawską.Jest dziewięć rodzai tej monety, bitej w królestwie od 1834 r. – moneta złota wartości 20. złotych, czyli 3. ruble śr: – 10. złotych, czyli 1 1/2 rubla śr: – 5. złotych, czyli 3/4 rubla śr: – 2. złote, czyli 30. kopiejek. – 1. złoty, czyli 15. kopiejek. – 10. groszy. – 5. groszy.- 3. grosze miedziane. – l. grosz miedziany. (...)

System monetarny

Ukaz z 15 października 1832 roku wprowadził rosyjskie monety piętnastokopiejkowe z podanym po polsku przelicznikiem 1 ZŁOTY z godłem Cesarstwa Rosyjskiego. Monety te odpowiadały dokładnie rosyjskiej menniczej stopie srebrnej, czyli zawierały 3,11 grama srebra próby 868/1000. W stosunku do ciągle bitych w Warszawie złotówek polskich miały one minimalnie więcej kruszcu, ale za to znacznie mniejszą średnicę i masę. Jeszcze w 1832 roku wybiła je mennica petersburska[12].

Niedługo potem kolejny ukaz z 27 stycznia 1833 roku wprowadził analogiczne w kształcie i stopie, niemające dotychczas analogii w rosyjskim mennictwie monety ¾ rubla – 5 złotych oraz 1½ rubla – 10 złotych, a wreszcie ukaz z 1 maja 1834 roku zaordynował też odpowiednią do stopy rosyjskiej monetę dwuzłotowo-trzydziestokopiejkową oraz złotą 3 ruble – 20 złotych. Ta ostatnia była zwana urzędowo imperiał-dukatem, gdyż wartością zbliżona była do dukata (3,926 g złota próby 917/1000), ale umieszczony na niej polski nominał 20 ZŁOTYCH ponownie odnosił się do „złotego w złocie”, a nie w srebrze, nieco tańszego – złota dwudziestozłotówka nie odpowiadała zatem dwu srebrnym dziesięciozłotówkom[12].

Te tzw. monety polsko-rosyjskie były de iure monetami rosyjskimi, mającymi obieg w całym Imperium, choć przeznaczonymi w szczególności dla terenów Królestwa Kongresowego i tzw. ziem zabranych. Ich emisję motywowano w 1833 roku wygodą w stosunkach handlowych między Królestwem Kongresowym a Cesarstwem. Ordynowane monety jeszcze w tych samych latach były realizowane w mennicy petersburskiej, gdy warszawska biła ciągle grosze, trojaki, dziesięciogroszówki, jedno-, pięcio- i dwudziestopięciozłotówki według wzorów przedpowstaniowych, z portretem Aleksandra I i imieniem Mikołaja I na kurancie. Dopiero reskrypt z 1 maja 1834 roku nakazał wstrzymać w Warszawie emisję monet kurentnych według dotychczasowej stopy i wzorca oraz wprowadzić monety z napisami dwujęzycznymi na stopę rosyjską. Dokument ten nie dotyczył jednak bilonu, toteż jeszcze w 1835 roku wybito w Warszawie grosze i trojaki miedziane według dotychczasowych normatywów i wzorców. Monety te nie odpowiadały stopie rosyjskiej, nie mogły więc otrzymać rosyjskich nominałów. W maju 1835 cesarz nakazał pozostawić dotychczasową stopę monet groszowych, ale zamiast godła Królestwa Kongresowego wprowadzić godło rosyjskie i usunąć ze stempli określenie „POLSKI” „POLSKIE” lub „POLSKICH”. Monety te zatem miały napis skromny, ale wyłącznie polski, natomiast herb rosyjski. Bito je tylko w Warszawie, cesarz zaś wyznaczył limit emisji na milion złotych rocznie[12].

Tak uformowany system przetrwał do początków 1841 roku[12].

Pewnym ewenementem jest wybicie w tym okresie okolicznościowej monety 1½ rubla – 10 złotych, zwanej rublem familijnym, z portretem cara oraz profilami członków jego rodziny[13].

Monety polsko-rosyjskie (1832–1841)

Do obiegu wprowadzono dziewięć nominałów:

  • 3 ruble – 20 złotych – złoto
  • 1½ rubla – 10 złotych – srebro
  • ¾ rubla – 5 złotych – srebro
  • 30 kopiejek – 2 złote – srebro
  • 15 kopiejek – 1 złoty – srebro
  • 10 groszy – bilon
  • 5 groszy – bilon
  • 3 grosze – miedź
  • 1 grosz – miedź

Monety złote i srebrne bito w dwóch mennicach – w Warszawie (M.W.) i Petersburgu (Н.Г. lub С.П.Б.).

Z datą 1840 umieszczaną na rewersie monety miedziane były bite do 1849 r., a monety bilonowe do 1863 (5 groszy) i 1865 (10 groszy)[6].

Monety miedziane pozbawiono kursu kasowego w lutym 1851 r.[4] Bilonowe pięcio- i dziesięciogroszówki wycofano 1 stycznia 1891 r[5].

Liczba monet wprowadzonych do obiegu

W latach 1835–1865 wybito łącznie 144 687 553 sztuk wszystkich nominałów w złocie, srebrze, bilonie i miedzi. Liczba monet wprowadzonych do obiegu w poszczególnych latach przez mennice w Warszawie i Petersburgu przedstawiona jest w tabeli[14]:

RokZłotoSrebroBilonMiedźWartość
3 ruble – 20 złotych1½ rubla – 10 złotych¾ rubla – 5 złotych30 kopiejek – 2 złote15 kopiejek – 1 złoty10 groszy5 groszy3 grosze1 groszzłp.gr
M.W.С.П.Б.M.W.Н.Г.M.W.Н.Г.M.W.M.W.Н.Г.M.W.M.W.M.W.M.W.
183248 90048 900
1833126 977258 380654 5033 216 173
183424377 10664 03585 848206 03523 63641 55430 0103 765 581
183535052 0073081262 007539 636107 0072 228 7232 191 879150 007869 171184 846541 68714 056 83115
183630710 007220 043134 0081 196 02678 0082 589 4063 330 7801 450 0081 736 261159 164243 815839 21820 734 19613
183742330 072193 58236 006999 770262 0041 543 7133 027 96080 004766 910398 1731 016 34715 739 3726
18386616 59310 435131 996 24712 0631 977 9613 617 0481 410 1131 734 873172 833288 292487 54820 114 4709
18395710 706229570062 688 51722 037 0113 585 8911 510 00259 637380 435333 368670 39823 059 7487
1840* *5473274720012 482 4192001306 129486 9791 060 001* *126 991117 815242 82014 779 31820
1841* *37 495* *1 273 964* *1 260 6321 319 726* ** ** *242 391372 37710 622 41120
1842877 357896 332216 5591 798 970523 46217
18431 088 576101 244239 9181 324 436447 87210
1844812 177108 904334 1241 258 574364 2416
1845829 965231 8702 126 730386 191
18462 005 8421 113 204145 7141 104 902905 54914
18471 445 158201 7141 715 460559 07222
18484 477 3822 044 224342 3741 708 29516
1849757 7131 488 856473 8182 161 128620 1332
185065 13257 21231 246
1851516 678548 595263 65815
1852
18531 200 175483 747480 68225
18541 538 000476 777592 12915
18552 857 906360 2721 012 68020
18561 316 32440 000445 44110
1857226 36775 45520
18582 716 89967 212916 835
18592 427 778254 440851 666
18603 880 200120 0001 313 400
18615 879 600360 0002 019 86620
18624 380 000240 0001 500 000
18631 490 00020 000500 000
186410 000 0003 333 33310
186510 000 0003 333 33310
razem1 446201 964469 678632 05311 262 427925 50011 967 21117 601 8176 393 54865 956 0817 808 0885 464 77116 002 969148 321 54922

gdzie:

  • * * oznacza, że w danym roku mennica nie wprowadzała monet do obiegu, ale znane są egzemplarze tego rocznika.

Monety 1 grosz i 3 grosze bito w roku 1835 równocześnie z tymi samymi nominałami z okresu autonomii (grosz polski), więc w rzeczywistości liczba tych monet, jak i sumaryczna wartość całej emisji były nieznacznie mniejsze niż pokazano to w podsumowaniu.

Podane w tabeli liczby tylko w niektórych przypadkach można utożsamiać z nakładami poszczególnych roczników. Mennica w swoich sprawozdaniach podawała jedynie liczbę egzemplarzy konkretnego nominału wypuszczonych w danym roku do obiegu, ale częstą wówczas praktyką było wprowadzanie części nakładu monet bitych w latach poprzedzających[8].

Okres rublowy (1842–1917)[3]

System monetarny

Reforma walutowa, dzięki której w Imperium Rosyjskim pozbyto się niezależnej waluty rubla asygnacyjnego i miedziaków o zaniżonej wartości, a pieniądz oparto na rublu srebrem, została przeprowadzona w latach 1839–1840 i nazywa się ją od nazwiska autora – Jegora hrabiego Kankrina, ministra finansów w latach 1823–1844. Nie objęła ona Królestwa Kongresowego. Minister Kankrin zajął się tą kwestią w dążeniu do ujednolicenia obiegu pieniężnego w imperium. Był to w Europie czas coraz żywszej unifikacji monetarnej poszczególnych krajów i trudno się dziwić, że tereny podbitej Rzeczypospolitej starano się wcielić do organizmu Cesarstwa. W koncepcji ministra Kankrina kolejnym krokiem na drodze do unifikacji monetarnej miało być zastąpienie dotychczasowych monet dwunominałowych, dostosowanych do nominałów polskich, zwykłymi monetami rosyjskimi zaopatrzonymi jednak w przeliczniki wartości w pieniądzu polskim[15].

Ukaz cesarski z 21 stycznia 1841 roku wprowadził od 1 stycznia 1842 r. funt rosyjski (409,512 grama) jako podstawę mennictwa, a rubel srebrem jako obowiązującą w Królestwie Kongresowym walutę. W niej musiały być prowadzone rachunki państwowe i publiczne oraz kontrakty sądowe. Monety bez rosyjskich napisów miały być stopniowo wycofane[15].

Zakres dwunominałowych oznaczeń był dyskutowany między Warszawą a Petersburgiem. Ostatecznie w maju 1841 roku cesarz zdecydował o przerwaniu emisji dotychczasowego polsko-rosyjskiego kurantu i wprowadzeniu nowych kurentnych monet dwujęzycznych, odpowiadających rosyjskim 25, 20, 10 i 5 kopiejek. Dwa pierwsze nominały zrealizowano w latach 1842–1850, dwa niższe pozostały tylko monetami próbnymi, bo na wniosek namiestnika Królestwa Kongresowego nowy minister finansów, hrabia Turkuł, zezwolił jeszcze w lipcu 1841 r. na dalszą emisję bilonu o wartościach 1, 3, 5 i 10 groszy na kwotę 450 000 rubli. Zgoda jednak była opatrzona zastrzeżeniem, by nowo bite monety niepełnowartościowe miały datę 1840 roku, gdyż po tym roku nie odpowiadają już obowiązującemu systemowi. Rosja broniła się więc przed bilonem, dostrzegając jego niebezpieczną i destabilizującą rolę[15].

Poza dwunominałowymi monetami rosyjsko-polskimi oraz pięcio- i dziesięciogroszówkami bitymi w bilonie mennica w Warszawie biła też zwykłe monety rosyjskie – początkowo ruble i połtiny, od 1848 roku stopniowo przechodząc do nominałów kopiejkowych. Złote pięciorublówki (półimperiały) bito w niewielkich ilościach[16].

W 1849 roku ostatecznie, na wniosek namiestnika Królestwa Polskiego, rząd rosyjski nakazał zastąpienie w emisji mennicy warszawskiej dotychczasowych miedziaków polsko-rosyjskich (bitych z datą wsteczną 1840 i może 1839) rosyjskimi na stopę 32 rubli z puda miedzi (16,3804 kilograma). Namiestnik sprzeciwił się jednak pomysłom ministra finansów, by przebić bilonowe pięcio- i dziesięciogroszówki na rosyjskie monety srebrne. Od 1850 roku mennica w Warszawie produkowała więc antydatowany polski bilon pięcio- i dziesięciogroszowy oraz rosyjskie kopiejki miedziane. Zaprzestano natomiast emisji dwunominałowych srebrnych monet rosyjsko-polskich. Srebrne monety rosyjskie bito tylko incydentalnie, wykorzystując rafinowane srebro ze ściąganych monet polskich. W lutym następnego roku pozbawiono kursu kasowego miedziane monety okresu autonomii (1 i 3 grosze polskie) oraz okresu po powstaniu listopadowym (1 i 3 grosze)[17].

Kryzys pieniężny powstały w wyniku wojny krymskiej (1853–1856) był początkiem końca polskiej odrębności monetarnej. Od końca lat pięćdziesiątych głód srebra i drobnych monet pogłębiał się, a po Inflantach Królestwo Kongresowe stosunkowo najwcześniej odczuło jego skutki. Brakujący w obiegu bilon w stosunku do banknotów wzrósł w kursie o 3%, toteż mennica w latach 1854–1855 znacznie wzmogła produkcję, zwłaszcza monet zdawkowych. W 1857 roku władze rosyjskie zakazały bicia monet ze srebra w mennicy w Warszawie. Zakaz ten jednak nie dotyczył monet bitych w bilonie[18].

Klęska powstania styczniowego była bezpośrednią przyczyną likwidacji resztek odrębności Królestwa Kongresowego. W 1866 roku wcielono skarb polski do rosyjskiego. Będąca własnością skarbową mennica w Warszawie do 1864 roku wypuszczała rosyjską miedź, a do 1865 roku polskie antydatowane dziesięciogroszówki[5]. Zakład został ostatecznie zlikwidowany z dniem 1 stycznia 1868. W roku 1869 cały sprzęt włącznie z maszynami przewieziono do Petersburga[3].

Ostatnie monety Królestwa Kongresowego, pięcio- i dziesięciogroszówki bite w bilonie, straciły moc obiegową 1 stycznia 1891 roku[5].

Reliktem wchłonięcia złotego polskiego przez rosyjski system monetarny pozostała jednak moneta piętnastokopiejkowa, wybijana w Rosji do najnowszych czasów[19].

Monety dwunominałowe okresu 1842–1850

Monety, zwane czasami rosyjsko-polskimi, w wersji obiegowej bito tylko w dwóch nominałach:

  • 20 kopiejek – 40 groszy – srebro
  • 25 kopiejek – 50 groszy – srebro

Monety były identyczne z rosyjskimi dwudziesto- i dwudziestopięciokopiejkówkami, z tą jednak różnicą, że na ich rewersie obok nominału w kopiejkach występował również nominał w groszach.

Liczba monet wprowadzonych do obiegu

W latach 1842–1850 wybito łącznie 1 713 156 sztuk obydwu nominałów. Liczba monet wprowadzonych do obiegu przez mennicę w Warszawie w poszczególnych latach przedstawiona jest w tabeli[20]:

Rok25 kopiejek – 50 groszy20 kopiejek – 40 groszy10 kopiejek – 20 groszy5 kopiejek – 10 groszyWartość
rublikop.
184256 51850 569* ** *24 24330
184327 61636 92814 28960
1844* ** *
184551 73862 29025 39250
1846561 263* *140 31575
1847484 511121 12775
1848167 60527 26647 35445
1849
1850148 86337 98944 81355
razem1 498 114215 042417 53690

gdzie:

  • * * oznacza, że w danym roku mennica nie wprowadzała monet do obiegu, ale znane są egzemplarze tego rocznika.

Podane w tabeli liczby tylko w niektórych przypadkach można utożsamiać z nakładami poszczególnych roczników. Mennica w swoich sprawozdaniach podawała jedynie liczbę egzemplarzy konkretnego nominału wypuszczonych w danym roku do obiegu, ale częstą wówczas praktyką było wprowadzanie części nakładu monet bitych w latach poprzedzających[8].

Monety rosyjskie z mennicy w Warszawie (1842–1864)

Monety rosyjskie bito w mennicy w Warszawie od 1842 r. Jedynym elementem różniącym je od innych monet Imperium był znak mennicy – litery M.W. lub w cyrylicy B.M. (od Варшавская Монета). Monety te nazywane są czasami rosyjsko-warszawskimi[21].

Liczba monet wprowadzonych do obiegu

W latach 1842–1864 w mennicy w Warszawie wybito łącznie 77 104 011 sztuk monet rosyjskich. Liczba egzemplarzy wprowadzonych do obiegu przez mennicę w poszczególnych latach przedstawiona jest w tabeli[20]:

RokZłotoSrebroMiedźWartość
5 rublirubelpołtina25 kopiejek20 kopiejek10 kopiejek5 kopiejek3 kopiejki2 kopiejkikopiejkadienieżka (½ kopiejki)połuszka (¼ kopiejki)rublikop.
M.W.M.W.M.W.M.W.M.W.M.W.B.M.M.W. albo B.M.M.W. albo B.M.B.M.M.W. albo B.M.B.M.
1842695257 36676 105298 89350
1843267 06322 621278 37350
18442 364 468116 3562 422 646
1845345 416137 809414 32050
184662511 217308 413665 73350
1847987 036783 4251 378 74850
184848517 37731 30687 3344 00910
1849133665
1850* *50 006* ** ** ** *1 50018
185124 00499 689298 382797 5031 200 16480 00024 33436
185216 007100 027199 121311 6081 231 22380 00017 25577½
185340 00789 0832 642391 296804 39640 01912 76066¾
1854272 9499 326* *160 987147 560352 209148 34785½
1855102 6301 347 4763 250 3186 380 227400 000102 61683½
185640 000416 6671 190 0903 337 0864 277 97693 06255
1857203 97587 46021 3671 908 58478 66968
1858711 966750 0001 525 162311 27053 16695
1859400 0001 595 3403 109 0373 718 92293 59178
1860282 9821 605 1603 765 8021 861 108* *87 55622
1861283 689586 4281 800 0002 818 7763 160 00060 23311
1862200 000966 0922 099 8311 035 61851 49824
1863401 0001 738 9082 854 4912 400 00087 3537
18641 045 67810 45678
razem1 3754 732 5661 717 678213 30187 460102 630120 0183 234 84010 458 50524 287 81228 387 8073 760 0196 385 79365¼

gdzie:

  • * * oznacza, że w danym roku mennica nie wprowadzała monet do obiegu, ale znane są egzemplarze tego rocznika.

Kopiejka z 1864 r. była ostatnią monetą bitą w Warszawie w XIX w. z właściwą datą umieszczoną na rewersie[20].

Podane w tabeli liczby tylko w niektórych przypadkach można utożsamiać z nakładami poszczególnych roczników. Mennica w swoich sprawozdaniach podawała jedynie liczbę egzemplarzy konkretnego nominału wypuszczonych w danym roku do obiegu, ale częstą wówczas praktyką było wprowadzanie części nakładu monet bitych w latach poprzedzających[8].

Zobacz też

Przypisy

  1. De facto Królestwo Kongresowe było po 1832 roku integralną częścią Imperium Rosyjskiego, ale cesarze rosyjscy nosili formalnie tytuł „króla Polski”.
  2. a b c d e f Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 178–181.
  3. a b c d e f Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. drugie, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 87–99.
  4. a b c Elżbieta Korczyńska, Borys Paszkiewicz, Mennictwo XIX i XX wieku, Kraków: Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne Oddział w Krakowie, 1989, s. 365.
  5. a b c d Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 200.
  6. a b Karol Plage, Monety bite dla Królestwa Polskiego w latach 1815–1864 i monety bite dla miasta Krakowa w roku 1835 XXXVIII tablic, Warszawa: Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne Komisja Numizmatyczna, 1972, s. 43.
  7. a b Władysław Terlecki, Mennica Warszawska 1765-1965, Wrocław-Warszawa-Kraków: Ossolineum, 1970, s. 275.
  8. a b c d Karol Plage, Monety bite dla Królestwa Polskiego w latach 1815–1864 i monety bite dla miasta Krakowa w roku 1835 XXXVIII tablic, Warszawa: Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne Komisja Numizmatyczna, 1972, s. 41.
  9. Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. drugie, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 101–104.
  10. a b c d e f g h Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 184–187.
  11. Elżbieta Korczyńska, Borys Paszkiewicz, Mennictwo XIX i XX wieku, Kraków: Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne Oddział w Krakowie, 1989, s. 362.
  12. a b c d Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 188–190.
  13. Adam Kuriański, Dwunominałowe monety z lat 1832–1850 bite dla Królestwa Kongresowego, wyd. pierwsze, Warszawa: Multi-Print, 2018, s. 149–153, ISBN 978-83-918397-1-3.
  14. Karol Plage, Monety bite dla Królestwa Polskiego w latach 1815–1864 i monety bite dla miasta Krakowa w roku 1835 XXXVIII tablic, Warszawa: Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne Komisja Numizmatyczna, 1972, s. 43–44.
  15. a b c Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 192–194.
  16. Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 194.
  17. Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 196.
  18. Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 198.
  19. Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 200–201.
  20. a b c Karol Plage, Monety bite dla Królestwa Polskiego w latach 1815–1864 i monety bite dla miasta Krakowa w roku 1835 XXXVIII tablic, Warszawa: Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne Komisja Numizmatyczna, 1972, s. 45.
  21. Czesław Kamiński, Edmund Kopicki, Katalog monet polskich 1764-1864, wyd. drugie, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1977, s. 189–190.

Literatura

  • Kazimierz Władysław Stężynski-Bandtkie: Numismatyka Krajowa, 1839, Warszawa
  • Borys Paszkiewicz: Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, 2012, Warszawa, Warszawskie Centrum Numizmatyczne
  • Władysław Terlecki: Mennica Warszawska 1765–1965, 1970, Wrocław-Warszawa-Kraków, Ossolineum
  • Adam Kuriański: Dwunominałowe monet z lat 1832–1850 bite dla Królestwa Kongresowego, 2018, Warszawa, Multi-Print, ISBN 978-83-918397-1-3

Media użyte na tej stronie

2 zlote polskie 1816.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
2 zlote polskie 1816
INC-1801-r Пять рублей 1848 г. (реверс).png
Autor: АНО «Международный нумизматический клуб», Licencja: CC BY-SA 4.0
Пять рублей Николая I 1848 г. Реверс. ГМ 534.XXXIII.2; Биткин 94 (R3). Внутри точечного ободка обозначение номинала: * 5 * РУБЛЕЙ Под фигурной чертой дата: 1848. Круговая надпись: ЧИСТАГО ЗОЛОТА 1 ЗОЛОТНИКЪ 39 ДОЛЕЙ *
3 grosze polskie 1831 lapy orla proste.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
3 grosze polskie 1831 lapy orla proste
10 zlotych polskich 1820.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
10 zlotych polskich 1820
Poltina 1842 MW.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
Poltina 1842 MW
3 grosze 1835.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
3 grosze 1835
10 zlotych polskich 1827 FH rewers.jpg
Autor: Gabinet Numizmatyczny Damian Marciniak, Licencja: CC BY-SA 4.0
10 zlotych polskich 1827 FH rewers
25 kopiejek50 groszy 1842.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
25 kopiejek50 groszy 1842
Rewers rubla familijnego 1836.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
rubel familijny 1836
25 kopiejek 1857 MW.jpg
Autor: Vellsig, Licencja: CC BY-SA 4.0
25 kopiejek 1857 MW
1 kopiejka 1863 BM.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
1 kopiejka 1863 BM
10 kopiejek 20 groszy 1842 awers.jpg
Autor: Gabinet Numizmatyczny Damian Marciniak, Licencja: CC BY-SA 4.0
10 kopiejek 20 groszy 1842 awers
1 grosz 1835.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
1 grosz 1835
INC-1801-a Пять рублей 1848 г. (аверс).png
Autor: АНО «Международный нумизматический клуб», Licencja: CC BY-SA 4.0
Пять рублей Николая I 1848 г. Аверс. ГМ 534.XXXIII.2; Биткин 94 (R3). Двуглавый орёл с распростёртыми крыльями под тремя коронами; на груди орла щит с гербом Москвы, окружённый цепью ордена св. Андрея Первозванного. На крыльях орла щиты с гербами Царства Казанского, Царства Астраханского, Царства Сибирского, Царства Польского, Царства Херсонеса Таврического и Княжества Финляндского. В лапах орла скипетр и держава. Под орлом знак монетного двора: M — W (Mennica Warszawska).
10 groszy polskich 1831 lapy orla proste.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
10 groszy polskich 1831 lapy orla proste
5 kopiejek 1853 BM.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
5 kopiejek 1853 BM
20 kopiejek 1857 MW awers.jpg
Autor: Gabinet Numizmatyczny Damian Marciniak, Licencja: CC BY-SA 4.0
20 kopiejek 1857 MW awers
INC-1752-r Пятьдесят злотых 1829 г. (реверс).png
Autor: АНО «Международный нумизматический клуб», Licencja: CC BY-SA 4.0
Пятьдесят злотых 1829 г. Николая I. Реверс. ГМ 101.IV.11; Биткин 978 (R1). В центре надпись в три строки, окружённая двумя дубовыми ветвями: 50 ZŁO∙POL∙1829 Под ветвями инициалы минцмейстера: F — H (Fryderyk Hunger). Круговая надпись: MIKOŁAY I. CES∙ WSZ∙ ROSSYI KROL POLSKI PANUIACY *
10 groszy 1835.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
10 groszy 1835
20 kopiejek 1857 MW rewers.jpg
Autor: Gabinet Numizmatyczny Damian Marciniak, Licencja: CC BY-SA 4.0
20 kopiejek 1857 MW rewers
5 groszy 1840.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
5 groszy 1840
INC-5-r Пятьдесят злотых 1817 г. (реверс).png
Autor: АНО "Международный нумизматический клуб", Licencja: CC BY-SA 4.0
Пятьдесят злотых 1817 г. (реверс). ГМ 6.I.6; Биткин 804 (R1). Под императорской короной двуглавый орёл, на груди орла мантия и под королевской короной щит с гербом царства Польского. В лапах орла скипетр, меч и держава. Под орлом инициалы минцмейстера: I — B (Jacub Benik). Внизу дата: 18 — 17. Круговая надпись: * 50 ZŁOT∙ POLSK∙ 26 Z GRZ∙ CZ∙ KOL *
INC-4-r Двадцать пять злотых 1817 г. (реверс).png
Autor: АНО "Международный нумизматический клуб", Licencja: CC BY-SA 4.0
Двадцать пять злотых 1817 г. (реверс). ГМ 7.I.7; Биткин 812 (R). Под императорской короной двуглавый орёл, на груди орла мантия и под королевской короной щит с гербом царства Польского. В лапах орла скипетр, меч и держава. Под орлом инициалы минцмейстера: I — B (Jacub Benik). Внизу дата: 18 — 17. Круговая надпись: * 25 ZŁOT∙ POLSKI∙ 52 Z GRZ∙ CZ∙ KOL *
3 grosze polskie 1826 Z MIEDZI KRAIOWEY.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
3 grosze polskie 1826 Z MIEDZI KRAIOWEY
5 kopiejek 10 groszy 1842 rewers.jpg
Autor: Gabinet Numizmatyczny Damian Marciniak, Licencja: CC BY-SA 4.0
5 kopiejek 10 groszy 1842 rewers
INC-194-r Три рубля — двадцать злотых 1834 г. (реверс).png
Autor: АНО "Международный нумизматический клуб", Licencja: CC BY-SA 4.0
Три рубля — двадцать злотых 1834 г. (реверс). ГМ 142.IX.2; Биткин 1075 (R). В центре надпись в пять строк: ❀ 3 ❀ РУБЛЯ 20 ZŁOTYCH.1834 Внизу знак монетного двора: С. П. Б. Круговая надпись: ЧИСТАГО ЗОЛОТА 81 ДОЛЯ.
2 zlote polskie 1831 jedynki roku bez daszkow.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
2 zlote polskie 1831 jedynki roku bez daszkow
1 zloty polski 1822.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
1 zloty polski 1822
Dieniezka 1855 BM A szerokie.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dieniezka 1855 BM A szerokie
INC-190-a Двадцать пять злотых 1829 г. (аверс).png
Autor: АНО "Международный нумизматический клуб", Licencja: CC BY-SA 4.0
Двадцать пять злотых 1829 г. (аверс). ГМ 102.IV.12; Биткин 980 (R1). Профильный портрет императора в лавровом венке, вправо. Круговая надпись: ALEXADER I. CES∙ ROS∙ WSKRZESICIEL ∙ KROL∙ POLS·1815 *
10 groszy polskich 1816.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
10 groszy polskich 1816
Dukat 1831 kropka przed pochodnia.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dukat 1831 kropka przed pochodnia
3 kopiejki 1856 BM.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
3 kopiejki 1856 BM
INC-190-r Двадцать пять злотых 1829 г. (реверс).png
Autor: АНО "Международный нумизматический клуб", Licencja: CC BY-SA 4.0
Двадцать пять злотых 1829 г. (реверс). ГМ 102.IV.12; Биткин 980 (R1). В центре надпись в три строки, окружённая двумя дубовыми ветвями: 25 ZŁO∙POL∙1829 Под ветвями инициалы минцмейстера: F — H (Fryderyk Hunger). Круговая надпись: MIKOŁAY I. CES∙ WSZ∙ ROSSYI KROL POLSKI PANUIACY *
2 zlote polskie 1826.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
2 zlote polskie 1826
1 zloty polski 1818.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
1 zloty polski 1818
1 rubel 1842 MW ogon prosty.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
1 rubel 1842 MW ogon prosty
5 groszy polskich 1816.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
5 groszy polskich 1816
2 kopiejki 1848 MW.jpg
Autor: Vellsig, Licencja: CC BY-SA 4.0
2 kopiejki 1848 MW
10 kopiejek 20 groszy 1842 rewers.jpg
Autor: Gabinet Numizmatyczny Damian Marciniak, Licencja: CC BY-SA 4.0
10 kopiejek 20 groszy 1842 rewers
3 grosze polskie 1817.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
3 grosze polskie 1817
2 zlote polskie 1820 z otokiem.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
2 zlote polskie 1820 z otokiem
1 zloty polski 1830.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
1 zloty polski 1830
5 zlotych polskich 1829.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
5 zlotych polskich 1829
3 kopiejki srebrem 1848 MW rewers.jpg
Autor: Gabinet Numizmatyczny Damian Marciniak, Licencja: CC BY-SA 4.0
3 kopiejki srebrem 1848 MW rewers
1 grosz polski 1822 Z MIEDZI KRAIOWEY.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
1 grosz polski 1822 Z MIEDZI KRAIOWEY
2 kopiejki 1855 BM.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
2 kopiejki 1855 BM
3 kopiejki srebrem 1848 MW awers.jpg
Autor: Gabinet Numizmatyczny Damian Marciniak, Licencja: CC BY-SA 4.0
3 kopiejki srebrem 1848 MW awers
10 kopiejek 1855 MW.jpg
Autor: Vellsig, Licencja: CC BY-SA 4.0
10 kopiejek 1855 MW
INC-194-a Три рубля — двадцать злотых 1834 г. (аверс).png
Autor: АНО "Международный нумизматический клуб", Licencja: CC BY-SA 4.0
Три рубля — двадцать злотых 1834 г. (аверс). ГМ 142.IX.2; Биткин 1075 (R). Двуглавый орёл с распростёртыми крыльями под тремя коронами; на груди орла щит с гербом Москвы, окружённый цепью ордена св. Андрея Первозванного. На крыльях орла щиты с гербами Царства Казанского, Царства Астраханского, Царства Сибирского, Царства Польского, Царства Херсонеса Таврического и Княжества Финляндского. В лапах орла скипетр и держава. Под орлом инициалы минцмейстера: П — Д (П. Данилов).
1 grosz polski 1816.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
1 grosz polski 1816
10 zlotych polskich 1827 FH awers.jpg
Autor: Gabinet Numizmatyczny Damian Marciniak, Licencja: CC BY-SA 4.0
10 zlotych polskich 1827 FH awers
INC-5-a Пятьдесят злотых 1817 г. (аверс).png
Autor: АНО "Международный нумизматический клуб", Licencja: CC BY-SA 4.0
Пятьдесят злотых 1817 г. (аверс). ГМ 6.I.6; Биткин 804 (R1). Профильный портрет императора, вправо. Круговая надпись: ALEXADER I ∙ CESARZ SA∙ W∙ ROS∙ KROL POLSKI *
5 kopiejek 10 groszy 1842 awers.jpg
Autor: Gabinet Numizmatyczny Damian Marciniak, Licencja: CC BY-SA 4.0
5 kopiejek 10 groszy 1842 awers
3 grosze polskie 1819.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
3 grosze polskie 1819
5 zlotych polskich 1816.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
5 zlotych polskich 1816
Poluszka 1855 BM.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
Poluszka 1855 BM
Congress Poland in 1815.PNG
Autor: User:mathiasrex Maciej Szczepańczyk, based on layers of User:kgberger, Licencja: CC BY 3.0
Congress Poland in 1815
INC-1752-a Пятьдесят злотых 1829 г. (аверс).png
Autor: АНО «Международный нумизматический клуб», Licencja: CC BY-SA 4.0
Пятьдесят злотых 1829 г. Николая I. Аверс. ГМ 101.IV.11; Биткин 978 (R1). Профильный портрет Александра I в лавровом венке, вправо. Круговая надпись: ALEXADER I. CES∙ ROS∙ WSKRZESICIEL ∙ KROL∙ POLS∙1815 *
Pol kopiejki 1848 MW.jpg
Autor: Vellsig, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pol kopiejki 1848 MW
20 kopiejek40 groszy 1842.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
20 kopiejek40 groszy 1842
INC-4-a Двадцать пять злотых 1817 г. (аверс).png
Autor: АНО "Международный нумизматический клуб", Licencja: CC BY-SA 4.0
Двадцать пять злотых 1817 г. (аверс). ГМ 7.I.7; Биткин 812 (R). Профильный портрет императора, вправо. Круговая надпись: ALEXADER I ∙ CESARZ SA∙ W∙ ROS∙ KROL POLSKI *
10 zlotych polskich 1823.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
10 zlotych polskich 1823