Mongolia

Mongolia
Монгол Улс
ᠮᠤᠩᠭᠤᠯ ᠤᠯᠤᠰ
Mongol Uls
Flaga Mongolii
Flaga MongoliiGodło Mongolii
Dewiza: (mong.) Бүх орны пролетариуд, нэгдээрэй!
(Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się!)
Hymn:
Монгол улсын төрийн дуулал
trb. Mongol ulsiin törijn duulal

(Hymn narodowy Mongolii)
Położenie Mongolii
Konstytucja

Konstytucja Mongolii

Język urzędowy

mongolski

Stolica

Ułan Bator

Ustrój polityczny

demokratyczny

Typ państwa

republika parlamentarna

Głowa państwa

prezydent Uchnaagijn Chürelsüch

Szef rządu

premier Luvsannamsrain Oyun-Erdene

Powierzchnia
 • całkowita
 • wody śródlądowe


1 564 116 km²
0,68%[1]

Liczba ludności (2021)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia


3 198 913[2]
2 osób/km²

PKB (2017)
 • całkowite 
 • na osobę


11,1 mld[3] USD
3640[3] USD

PKB (PSN) (2017)
 • całkowite 
 • na osobę


39,7 mld[3] dolarów międzynar.
12 979[3] dolarów międzynar.

Waluta

tugrik (MNT)

Niepodległość

od mandżurskiej dynastii Qing
29 grudnia 1911

Religia dominująca

buddyzm tybetański

Strefa czasowa

UTC +7 do +8 – zima
UTC +8 do +9 – lato

Kod ISO 3166

MN

Domena internetowa

.mn

Kod samochodowy

MGL

Kod samolotowy

MT

Kod telefoniczny

+976

Mapa Mongolii

Mongolia (mong. Монгол улс, trb.: Mongol uls; pismo mongolskie: ᠮᠤᠩᠭᠤᠯ ᠤᠯᠤᠰ, trb.: Monggol Ulus) – państwo śródlądowe w środkowowschodniej Azji. Od północy graniczy z Rosją, a od wschodu, zachodu i południa z Chinami. Stolicą i największym miastem jest Ułan Bator, gdzie zamieszkuje ok. 47% populacji całego kraju[4]. Mongolia jest republiką parlamentarną.

Geografia

Powierzchnia

  • ląd: 1 553 556 km²
  • woda: 10 560 km²
  • całkowita: 1 564 116 km²

Długość granic lądowych

  • Chiny: 4 677 km
  • Rosja: 3 485 km
  • całkowita: 8 162 km

Brak dostępu do morza.

Klimat

Mongolia widziana z kosmosu

Klimat Mongolii w związku z jej położeniem w głębi kontynentu, jest surowy, zaliczany do klimatu umiarkowanego o typie kontynentalnym. Lato jest tutaj bardzo gorące (temperatury powyżej +30 °C), natomiast zima bardzo mroźna (poniżej –30 °C). Opady atmosferyczne występują tutaj niezwykle rzadko (około 300 mm rocznie), większość opadów rocznych przypada na dwa miesiące (od połowy czerwca do połowy sierpnia) czego wynikiem jest nie wiosenna, lecz letnia wegetacja. Zima jest z małą pokrywą śnieżną albo prawie bez pokrywy śnieżnej. Tylko największe rzeki nie zamarzają do dna. Czasem zimą może przyjść ocieplenie, pokrywa śnieżna po roztopieniu staje się lodem przy powrocie zimna, co powoduje tzw. dzud, kiedy bydło ginie z powodu niedostępności zeszłorocznej trawy. W ciągu trzech kolejnych zim (1999, 2000, 2001) z powodu dzudu padły miliony sztuk bydła. Długość lata i zimy jest prawie taka sama (po ok. 5 miesięcy), a długość wiosny i jesieni jest bardzo krótka (po 1 miesiącu).

Skutki zmieniającego się klimatu

Globalne ocieplenie znacząco wpływa na Mongolię[5]. Między 1940 a 2001 r. średnia roczna temperatura powietrza wzrosła o ponad 1,5 stopnia Celsjusza[5]. W tym okresie temperatura zimowa wzrosła nawet o ponad 3,6 stopnia[5]. Starożytny lód Mongolii szybko topnieje z powodu zmieniającego się klimatu i letnich temperatur[6]. Ponieważ dopływ z pól lodowych w lecie częściej wysycha, zapasy wody pitnej są coraz bardziej ograniczone[6]. W najbliższych latach narazi to zarówno dziedzictwo kulturowe, jak i tradycyjne stada reniferów[6]. W rezultacie kryzys klimatyczny zagraża hodowcom reniferów domowych na niskich szerokościach geograficznych, żyjących w górzystych strefach tundry w północnej Mongolii[6].

Historia

Najwcześniejsze informacje o dziejach Mongolii pochodzą z chińskich kronik w których pojawiły się wzmianki o ludzie meng-ku najeżdżającym ówczesne Chiny[7]. W IV wieku p.n.e. na terenach zamieszkanych przez mongolskich, tureckich i tunguskich koczowników powstało silne państwo Xiongnu, którego mieszkańcy przez wielu naukowców uważani są za przodków Hunów. Rozpadło się ono w I wieku p.n.e. w wyniku walk wewnętrznych i naporu chińskiej armii. Hunowie (jeśli to było ich państwo) powędrowali na zachód i w III wieku n.e. dotarli do Europy, przyczyniając się wraz z Gotami i Wandalami do upadku Rzymu[7]. Południową część Xiongnu zagarnęły Chiny, a północną objęli we władanie tureccy i mongolscy koczownicy. Byli wśród nich między innymi lud Rouran, którzy według niektórych teorii byli przodkami Awarów, którzy w VI wieku najechali Europę. W tym samym czasie mieszkańcy Mongolii uwolnili się spod chińskiej dominacji. W XI wieku władzę nad stepami przejął protomongolski szczep Kitanów. Ich panowanie zakończyło się w 1125 roku, gdy podbił ich tunguski szczep Dżurdżenów, którego sprzymierzeńcem byli Tatarzy.

Ekspansja imperium w XIII wieku

W roku 1198 Temudżyn objął tron i nadano mu tytuł chana wszystkich chanów (Czyngis-chana)[8]. Czyngis podporządkował sobie tereny od Wielkiego Muru po jezioro Bajkał na północy i od Ałtaju na wschodzie do gór Chingan na zachodzie i w 1206 r. proklamował Wielkie Imperium Mongolskie[8]. Połączone siły Mongołów prowadzone przez Czyngisa podbiły północne Chiny, Imperium Choroezimskie i tereny Azji Centralnej[8], sprowadzając do swojej stepowej stolicy Karakorum przebogate łupy. Następcy Temudżyna zagarnęli Ruś, dzisiejsze: Afganistan, Iran i Irak, resztę Chin oraz Tybet, tworząc tym samym jedno z największych państw w historii świata – imperium mongolskie. Rządzenie tak gigantycznym terytorium było niezmiernie trudne, więc mongolskie imperium zostało podzielone około 1261 roku na trzy części. Mongolia znalazła się w jednej części z Chinami pod władzą mongolskiej dynastii Yuan. W roku 1264 władca tego państwa Kubilaj przeniósł stolicę z Karakorum do Chanbałyku (dzisiejszy Pekin). Władza Mongołów w Chinach zakończyła się w roku 1368, gdy w wyniku antymongolskiego powstania władzę w Chinach przejęła dynastia Ming. Pięć lat później chińskie wojska zrównały z ziemią Karakorum. Południowa część Mongolii (obecna Mongolia Wewnętrzna) stała się częścią Chin, a reszta kraju rozpadła się na mniejsze państwa, które sporadycznie się jednoczyły. W latach 1626–1636 Mongolię Wewnętrzną opanowali Mandżurowie. Mongolię Zewnętrzną opanowali 55 lat później, będąc już wtedy władcami całych Chin. Uzyskała ona status federacji plemion pod protektoratem chińskim.

Klasztor Erdenedzuu chijd założony w XVI w. przy Karakorum, dawnej mongolskiej stolicy
Traktat o przyjaźni i sojuszu pomiędzy Mongolią a Tybetem podpisany w 1913 po ogłoszeniu przez oba kraje niepodległości od Chin
Pięczeć imperialna Bogd Chana

Na początku XX wieku Chiny zaczęły zacieśniać swoją kontrolę nad Mongolią Zewnętrzną i rozpoczęły jej kolonizację. Spowodowało to zwrócenie się mongolskich książąt w stronę Rosji. W 1911 wybuchła w Chinach antycesarska rewolucja. Korzystając z zamętu, Mongolia Zewnętrzna ogłosiła przy wsparciu Rosji niepodległość. Utworzono teokratyczny rząd na czele z Bogda Chanem. Po rosyjsko-chińskich negocjacjach Mongolia Zewnętrzna została w 1915 na mocy traktatu kiachtańskiego uznana za część Chin, jednak rząd chiński zgodził się na jej autonomię. Gdy w Rosji wybuchła rewolucja komunistyczna do Mongolii Zewnętrznej wkroczyły wojska chińskie i obaliły w 1919 Bogda Chana. W 1921 roku armia antybolszewickich Rosjan pod wodzą von Ungern-Sternberga wraz z nielicznymi oddziałami książąt mongolskich zdobyła stolicę kraju Urgę (obecnie Ułan Bator) i opanowała większość kraju, zapoczątkowując ogólnonarodowe powstanie przeciw Chinom. Na tronie ponownie osadzony został Bogda Chan. W lipcu 1921 Armia Czerwona, wspomagając rewolucję mongolską Damdina Suche Batora, zajęła Mongolię Zewnętrzną, rozbijając wojska Ungerna i chińskie. Ustanowiony został rząd komunistyczny, jednak zachowano ustrój teokratyczny i władzę Bogda Chana.

W 1924, po śmierci Bogda Chana, proklamowano utworzenie Mongolskiej Republiki Ludowej. Mimo formalnej niepodległości kraj pozostawał pod ścisłą kontrolą władz w Moskwie, a przez wiele państw świata nadal był uważany za część Chin. Już po zwycięstwie rewolucji doszło do konfliktu między Suche Batorem a lewicowym skrzydłem rządzącej Mongolskiej Partii Ludowej na czele z Dogsomynem Bodoo. Frakcja Bodoo optowała za budową socjalizmu w Mongolii, ale także za uniezależnieniem się od ZSRR. W grudniu 1921 Bodoo został zwolniony ze wszystkich stanowisk rządowych i usunięty z partii, a w sierpniu 1922 aresztowany przez władze centralne i wraz z większością towarzyszy skazany na śmierć i zabity we wrześniu 1922[9]. W kolejnych latach władzę w partii sprawowali zwolennicy partyjnej prawicy (NEP-owcy). Na początku lat 30. z inicjatywy polityków tj. Chorlogijn Czojbalsani i Peldżidijn Genden miała miejsca wolta w lewą stronę i przyśpieszenie radykalnych reform gospodarczych w tym kolektywizacji. Reformy nie udały się i w efekcie w 1932 roku doszło do nieudanego buntu wojskowych na prowincji. Bunt doprowadził do odsunięcia (z inicjatywy Moskwy) części działaczy lewicowego odchylenia od głównego nurtu polityki, a następnie ich egzekucji[10]. Okres czystki przeciwko lewicy partyjnej przetrwał Peldżidijn Genden który jeszcze w 1932 roku został premierem, a w trakcie rządów odsunął na bok swoje lewicowe tendencje, wprowadzając założenia nowej polityki reform polegającej na złagodzeniu komunistycznych zasad ekonomicznych. Reforma była wzorowana na Nowej Polityce Ekonomicznej. Na gruncie reform zredukował podatki, zwiększył liczbę prywatnych przedsiębiorstw oraz pozwolił na normalne funkcjonowanie instytucji religijnych. Wraz ze wzrostem gospodarczym i zmniejszeniem niedoborów wzrosła popularność Gendena w społeczeństwie[11]. W 1934 roku rozpoczął się spór Gendena ze Stalinem. Na jednym ze spotkań, radziecki przywódca naciskał na Gendena, aby ten zniszczył kler buddyjski poprzez eksterminację lamów[12]. Geden stanowczo się temu sprzeciwił ponieważ sam był praktykującym buddystą. Premier zapowiedział, że nie będzie walczył z religią i pozwolił lamom na dowolne głoszenie swoich poglądów[13]. Genden działał także na rzecz zakończenia stacjonowania wojsk radzieckich w Mongolii. Premier próbował wykorzystać napięcia na linii ZSRR-Japonia na korzyść Mongolii i uwolnienia się spod dominacji radzieckiej[14]. W 1936 roku Stalin doprowadził do aresztowania Gendena pod zarzutem szpiegostwa na rzecz Japonii[15].

Po aresztowaniu Gendena władzę w kraju objął Chorlogijn Czojbalsan. Zmiany w rządzie uruchomiły falę czystek które przeprowadzało radzieckie NKWD a sami Mongołowie mieli na nie niewielki wpływ[16]. W 1939 roku Mongolię zaatakowały z terytorium Mandżurii wojska japońskie. W ciągu kilku miesięcy połączone siły radziecko-mongolskie pod dowództwem Gieorgija Żukowa pokonały Japończyków. Po inwazji III Rzeszy na ZSRR Mongolia poparła radziecki wysiłek wojenny. W ramach pomocy wysłano do ZSRR pomoc w postaci surowców, zaopatrzenia, żywności czy odzieży wojskowej. W trakcie wojny miało miejsce zastąpienie alfabetu mongolskiego cyrylicą w 1941 oraz ostateczna kolektywizacja rolnictwa[17][18]. 10 sierpnia 1945 roku Mongolia wypowiedziała wojnę Japonii i przyłączyła się do radzieckiego ataku na wojska japońskie w północnych Chinach (operacja kwantuńska). W trakcie kampanii rząd rozpętał za pośrednictwem prasy falę panmongolskiego nacjonalizmu, licząc na zjednoczenie wszystkich Mongołów w ramach republiki ludowej. Koniec wojny i ostateczna klęska Japonii nie doprowadziły jednak do zjednoczenia mongolskich ziem ze względu na zbyt silną pozycję Chin[19].

W 1945 ZSRR narzucił Chinom traktat, w którym Chiny zobowiązały się przeprowadzić referendum niepodległościowe w celu ostatecznego uregulowania kwestii Mongolii Zewnętrznej. W referendum, które odbyło się we wrześniu 1945 większość mieszkańców odrzuciła projekt autonomii w ramach Chin i opowiedziała się za pełną niepodległością Mongolskiej Republiki Ludowej. 5 stycznia 1946 Republika Chińska oficjalnie uznała niepodległość Mongolskiej Republiki Ludowej, jednak na podstawie zawartych porozumień wciąż nie stanowiła ona podmiotu prawa międzynarodowego[20]. Po utworzeniu Chińskiej Republiki Ludowej w 1949 rząd Mao Zedonga ponownie uznał Mongolię Zewnętrzną za część Chin. W 1951 wynegocjowano chińsko-radzieckie porozumienie, w którym rząd chiński ostatecznie uznawał niepodległość Mongolii. Rozpoczął się proces uznawania państwowości mongolskiej na arenie międzynarodowej, zwieńczony przyjęciem do ONZ w 1961.

W połowie lat 40. doszło do rozłamu Czojbalsan-Stalin. Rozłam spowodowany był brakiem wsparcia Stalina dla zjednoczeniowych i panmongolskich pomysłów Czojbalsana. Czojbalsan po śmierci w 1952 roku[21] został zastąpiony przez Jumdżagijna Cedenbala, który piastował urząd premiera przez 22 lata. Jego styl rządzenia był nieco łagodniejszy, związany z dojściem w ZSRR do władzy Nikity Chruszczowa. Cedenbal potępił niedawne rządy Czojbalsana oraz zakończył okres samoizolacji Mongolii, przystępując w 1962 roku do RWPG[22]. Pomimo kolejnych zmian w kierownictwie partii komunistycznej w samym Związku Radzieckim, Cedenbal sprawował pełnię władzy aż do 1984 roku. Wówczas to zastąpił go Dżambyn Batmönch. Demokratyzacja państwa rozpoczęła się w 1990 roku, kiedy to Mongolia stała się republiką parlamentarną i przywrócono wolność religijną oraz własność prywatną. Niebawem także nastąpiło przeorientowanie w samym parlamencie – dokonano nowelizacji dotychczasowej konstytucji (nowa zaś została uchwalona 12 lutego 1992 roku). W 1992 roku Mongolię opuściły także ostatnie jednostki wojsk rosyjskich.

Ustrój polityczny

Republika od 1924 roku. Obecnie obowiązuje demokratyczna konstytucja z 1992 roku. Głową państwa jest prezydent, wybierany na kadencję czteroletnią w wyborach bezpośrednich. Władza ustawodawcza należy do złożonego z 76 deputowanych Wielkiego Churału Państwowego, wybieranego na czteroletnią kadencję w wyborach powszechnych. Władzę wykonawczą sprawuje rząd z premierem na czele, powoływany przez Churał.

Od 1990 roku w Mongolii obowiązuje system wielopartyjny; największymi partiami politycznymi są lewicowa Mongolska Partia Ludowa (zał. w 1921 roku, występująca przed 2010 jako Mongolska Partia Ludowo-Rewolucyjna) oraz liberalna Partia Demokratyczna (zał. w 2000 roku). Prezydentem kraju od czerwca 2021 jest wywodzący się z Mongolskiej Partii Ludowej Uchnaagijn Chürelsüch.

Siły zbrojne

Mongolia, dysponuje dwoma rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi oraz siłami powietrznymi[23]. Uzbrojenie sił lądowych Mongolii składało się w 2014 roku z: 450 czołgów, 750 opancerzonych pojazdów bojowych, 1200 zestawów artylerii holowanej oraz 250 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych[23]. Mongolskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. 10 samolotów transportowych, 24 śmigłowców oraz 11 śmigłowców szturmowych[23].

Wojska mongolskie w 2014 roku liczyły 10,9 tys. żołnierzy zawodowych oraz 137 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) mongolskie siły zbrojne stanowią 72. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 70 mln dolarów (USD)[23].

Demografia

Mongolska muzyka ludowa w restauracji w Ułan Bator

Struktura etniczna

Struktura wyznaniowa

Gandan w Ułan Bator – najważniejszy klasztor buddyjski w Mongolii
Klasztor Dandzandardżaa chijd w Mörön

W czasie spisu ludności 2010 roku respondenci w wieku powyżej 15 lat dali takie odpowiedzi o swoim stosunku do religii[24]:

Stosunek do religii obywateli Mongolii w wieku pow. 15 lat
Stosunek
do religii
Liczba
(osób)
Odsetek
%
Buddyzm1 009 35753,0
Islam57 7023,0
Szamanizm55 1742,9
Chrześcijaństwo41 1172,1
Inne religie69330,4
Ateizm735 28338,6
Razem1 905 969100,0

Ludność

W 2019 liczba ludności w Mongolii wynosiła 3.206.408 osób[25].

Liczba ludności według spisów narodowych
1935
01–06
1944
15–10
1956
05–02
1963
05–01
1969
10–01
1979
05–01
1989
05–01
2000
01–05
2010
10–11
2019

10-12

738 200759 061845 4811 017 1581 197 5951 595 0062 043 9542 373 4932 754 6853 206 408

Największe miasta

MiastoAjmakLiczba mieszkańców
(w 2010)
1.Ułan Batormiasto wydzielone Ułan Bator1 144 954
2.Erdenetorchoński83 379
3.Darchandarchański74 738
4.Czojbalsanwschodni38 537
5.Mörönchubsugulski35 789
6.Nalajchmiasto wydzielone Ułan Bator30 049
7.Bajanchongorbajanchongorski29 817
8.Olgijbajanolgijski29 392
9.Kobdokobdoski29 012
10.Arwajcheerpołudniowochangajski27 162

Podział administracyjny

Podział Mongolii na ajmaki (zabarwione), miasto stołeczne Ułan Bator jest specjalną jednostką administracyjną.

Mongolia jest podzielona na 21 ajmaków oraz 1 miasto wydzielone Ułan Bator

Nazwa polskaNazwa mongolskaPowierzchnia
[km²][26]
Populacja
2013-12-31[4]
bajanchongorskiБаянхонгор аймаг115 977,8078 432
bajanolgijskiБаян-Өлгий аймаг45 704,8992 454
bulgańskiБулган аймаг48 733,0054 522
centralnyТөв аймаг74 042,3785 898
chentejskiХэнтий аймаг80 325,0867 489
chubsugulskiХөвсгөл аймаг100 628,82118 679
darchańskiДархан-Уул аймаг3 275,0098 969
dzawchańskiЗавхан аймаг82 455,6664 570
gobijsko-ałtajskiГовь-Алтай аймаг141 447,6753 329
gobijsko-sumberskiГовь-Сүмбэр аймаг5 541,8014 801
kobdoskiХовд аймаг76 060,3878 981
orchońskiОрхон аймаг844,0093 947
południowochangajskiӨвөрхангай аймаг62 895,33101 621
południowogobijskiӨмнөговь аймаг165 380,4767 149
północnochangajskiАрхангай аймаг55 313,8285 654
selengijskiСэлэнгэ аймаг41 152,63103 191
suchebatorskiСүхбаатар аймаг82 287,1553 147
środkowogobijskiДундговь аймаг74 690,3237 364
uwskiУвс аймаг69 585,3973 972
wschodniДорнод аймаг123 597,4371 529
wschodniogobijskiДорноговь аймаг109 472,3062 537
Miasto wydzielone Ułan BatorУлсын нийслэл Улаанбаатар4 704,441 372 042

Gospodarka

Kopalnia miedzi Oju Tolgoi

Podstawą gospodarki mongolskiej są: chów zwierząt, węgiel brunatny, miedź i złoża molibdenu oraz fosforytów. Po latach całkowitego, radzieckiego interwencjonizmu państwowego proces transformacji systemowo-gospodarczej na kapitalizm napotyka pewne trudności. Gospodarka jest zdecentralizowana: obecnie jest około 10 tysięcy prywatnych spółek, których działalność nie ogranicza się do Ułan Bator i okolic. Poza stolicą i większymi miastami większość mieszkańców zajmuje się chowem koni, bydła, wielbłądów, kóz i owiec. PKB na jednego mieszkańca wynosi już 3300 USD (2008). W ogólnej wartości PKB 20,6% stanowi rolnictwo, 38,4% – przemysł, 41% – usługi[27].

Tradycyjnie dużą rolę w gospodarce mongolskiej miało łowiectwo, choć stopniowo jego rola się wyraźnie zmniejsza. Najbardziej pospolitą zwierzyną, zwłaszcza w Mongolii wschodniej i centralnej są bobaki (tarbagany) poławiane zarówno dla cenionego mięsa i tłuszczu, jak i dla futra. W 1940 skupiono 968 tys. futerek, w 1950 2,338 mln, w 1960 1,034 mln, w 1970 1,223 mln, a w 1979 837 tys. futerek. Skupuje się także skórki wiewiórek (122 tys. w 1940, 141 tys. w 1960, 36 tys. w 1970 i 15 tys. w 1979) głównie w Mongolii północnej i centralnej, lisów (33 tys. futer w 1964 r.) i wilków (3700 sztuk w 1964 r.). Prowadzone były i są polowania dla turystów zagranicznych na duże mongolskie zwierzęta, jak gazela mongolska, dżejran. Niewielki jest udział hodowli zwierząt futerkowych.

Turystyka

W 2015 roku kraj ten odwiedziło 386 tys. turystów (1,7% mniej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 250 mln dolarów[28]. Główne atrakcje turystyczne stolicy Mongolii to klasztory Dambadardżaa chijd, Dar' echijn süm, Gandan, Czojdżin lamy i Geser süm, Pałac Bogd-chana, Pałac Czin wan Chanddordża i Plac Suche Batora.

Zobacz też

Przypisy

  1. The World Factbook. CIA. [dostęp 2010-08-20]. (ang.).
  2. The World Factbook, cia.gov (ang.).
  3. a b c d Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2017: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2018. [dostęp 2018-06-28]. (ang.).
  4. a b Baza danych Narodowego Urzędu Statystycznego Mongolii. 1212.mn. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-19)]. (mong.).
  5. a b c United Nations (2001). United Nations Framework Convention on Climate Change. Initial National Communication: Mongolia. https://unfccc.int/documents/125493
  6. a b c d Taylor, W. et al. (2019). Investigating reindeer pastoralism and exploitation of high mountain zones in northern Mongolia through ice patch archaeology. PloS one, 14(11). https://doi.org/10.1371/journal.pone.0224741
  7. a b Baabar, Stanisław Godziński, Pochodzenie Mongołów, [w:] Jerzy Tulisow, Barbara Niebroj-Godzińska, Magdalena Pluta (red.), Dzieje Mongolii, wyd. 2 popr, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2009, s. 26, ISBN 978-83-89899-26-2, OCLC 750922358 [dostęp 2020-04-18].
  8. a b c Baabar, Stanisław Godziński, Dzieje Mongolii, Jerzy Tulisow, Barbara Niebroj-Godzińska, Magdalena Pluta (red.), wyd. 2 popr, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2009, s. 46-50, ISBN 978-83-89899-26-2, OCLC 750922358 [dostęp 2020-04-18].
  9. Baabar (1999). History of Mongolia. Cambridge: Monsudar Publishing. s. 231. ISBN 978-99929-0-038-3.
  10. Becker, Jasper (1992). Lost Country, Mongolia Revealed. London: Hodder and Stoughton. s. 123. ISBN 0-340-55665-X.
  11. Baabar, B., History of Mongolia, 1999, ISBN 978-99929-0-038-3, OCLC 515691746. s. 325.
  12. Baabar, B., History of Mongolia, 1999, ISBN 978-99929-0-038-3, OCLC 515691746. s. 34.
  13. Baabar, B., History of Mongolia, 1999, ISBN 978-99929-0-038-3, OCLC 515691746. s. 322.
  14. Baabar, B., History of Mongolia, 1999, ISBN 978-99929-0-038-3, OCLC 515691746. s. 349.
  15. Baabar, B., History of Mongolia, 1999, ISBN 978-99929-0-038-3, OCLC 515691746. s. 348.
  16. BBC Films. „Secrets of the Steppe”.
  17. Robert L. Worden and Andrea Matles Savada, editors. „Economic Gradualism and National Defense, 1932–45". Mongolia: A Country Study. GPO for the Library of Congress.
  18. Ginsburgs, G (1961). „Mongolia’s „Socialist” Constitution”. Pacific Affairs.
  19. Sergey Radchenko: Carving up the Steppes: Borders, Territory and Nationalism in Mongolia, 1943-1949. borderstudies.jp. [dostęp 2017-08-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-12)]. (ang.).
  20. Ewing, Between the Hammer and the Anvil, s. 256–258.
  21. Kenneth Christie, Robert Cribb, Robert B. Cribb (2002). Historical Injustice and Democratic Transition in Eastern Asia and Northern Europe: Ghosts at the Table of Democracy. Psychology Press. s. 162. ISBN 0-7007-1599-1.
  22. Mongolia. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2015-08-14].
  23. a b c d Mongolia. Global Firepower. [dostęp 2014-08-31]. (ang.).
  24. Wyniki spisu ludności 2010. toollogo2010.mn. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-25)]. (Monstat).
  25. Ludność Mongolii.
  26. Environmental Information Centre. Share Imported at Sun Nov 20 06:59:14 PST 2011 from Environmental Information Centre.. [dostęp 2015-01-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-01)].
  27. CIA World Factbook 2008.
  28. UNWTO Tourism Highlights, 2016 Edition. UNWTO, 2016. s. 9. [dostęp 2016-10-04]. (ang.).

Bibliografia

  • B. Gungaadasz: Mongolska Republika Ludowa. PWN, 1986.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

WTO members and observers.svg
Map of World Trade Organization members and observers.
 
Members
 
Members, dually represented by the European Union
 
Observers
 
Non-members
Świątynia Wschodnia w klasztorze Erdene Dzuu (03).jpg
(c) Photo: Marcin Konsek / Wikimedia Commons, CC BY-SA 4.0
Świątynia Wschodnia w klasztorze Erdenedzuu chijd. Zbudowana przez żonę Erhi Mergen Chana i matkę Bogdo Lamy, świątynia poświęcona dzieciństwu Buddy. Karakorum, Ajmak południowochangajski, Mongolia.
Mongolia CIA map.png
Map of Mongolia (English text) showing major towns.
Erdenet 02.jpg
Mongolian city Erdenet
UB downtown.jpg
Autor: Zazaa Mongolia, Licencja: CC BY-SA 4.0
View of Ulaanbaatar with the Blue Sky Tower.
Oyu Tolgoi 23.JPG
Oyu Tolgoi project - Copper and Gold Mine in South Gobi
Mongolian Folklore 2.JPG
Mongolian folklore in a restaurant in Ulan Bator
Imperial Seal of Bogd Khan.jpg
Imperial Seal of Bogd Khan, using from right to left the mongol writtings Soyombo, Bicig (traditionnal) and Phags-pa (here mirrored du to seal technic).
MörönMonastery.jpg
Autor: Torbenbrinker, Licencja: CC BY-SA 3.0
Danzandarjaa Khiid Monastery, Mörön, Mongolia.
Winter Palace Bogd Khan 149185394 bfcc8db25b b.jpg
Autor: https://www.flickr.com/photos/yeowatzup/, Licencja: CC BY 2.0
Winter Palace of Bogd Khaan, Ulan Bator, Mongolia
Mongol Empire map.gif
Autor: User:Astrokey44, Licencja: CC-BY-SA-3.0

Map showing changes in borders of the Mongol Empire from founding by Genghis Khan in 1206, Genghis Khan's death in 1227 to the rule of Kublai Khan (1260–1294). (Uses modern day borders)

 
Mongol Empire

By 1294 the empire had split into:

 
Yuan Dynasty (Great Khanate)
Mongolian national anthem, performed by the United States Navy Band.ogg
Mongolian national anthem, performed by the United States Navy Band