Monitoring Ptaków Polski

Wieża do obserwacji ptaków (jezioro Lipno)

Monitoring Ptaków Polski – program mający na celu dostarczenie informacji na temat stanu populacji wybranych gatunków ptaków występujących w Polsce, który prowadzony jest w ramach państwowego monitoringu środowiska. Monitoring pozwala również na ocenę aktualnego stanu występowania populacji ptaków i określenie tendencji kierunkowych ich zmian w określonym czasie[1].

Koordynatorem programu Monitoringu Ptaków Polski jest Główny Inspektorat Ochrony Środowiska[2].

Program obejmuje około 170 gatunków ptaków lęgowych, 24 gatunki ptaków zimujących oraz 3 gatunki ptaków wędrownych[3].

Obszary objęte monitoringiem

W Polsce obszary objęte monitoringiem ptaków stanowią około 20% powierzchni kraju. Program w szczególności uwzględnia obszary chronione Natura 2000[3].

Podprogramy Monitoringu Ptaków

Program podzielony jest na szereg podprogramów w zależności od gatunków ptaków. Każdy z nich dostosowany jest do warunków monitorowania określonej grupy.

W 2017 roku Program Monitoringu Ptaków Polskich obejmował 14 podprogramów[4]:

W ramach programu prowadzona jest ocena wskaźnika liczebności gatunku rozpowszechnienia gatunku oraz w przypadku Bociana białego i Łabędzia niemego efektów rozrodu.

  • Monitoring Ptaków Mokradeł (MPM) – koordynowany przez Stację Ornitologiczną MIZ PAN. Program obejmuje monitoringiem wszystkie notowane gatunki ptaków występujące w Polsce. W ramach monitoringu prowadzona jest ocena wskaźnika liczebności gatunku oraz rozpowszechnienia gatunku.

W ramach programu prowadzona jest ocena wskaźnika liczebności gatunku oraz rozpowszechnienia gatunku oraz w przypadku bielika i orlika krzykliwego wskaźnika efektów rozrodu.

  • Monitoring Lęgowych Sów Leśnych (MLSL) – koordynowany przez Stowarzyszenie Ochrony Sów. Obejmuje monitoringiem 6 gatunków sów leśnych, tj.:

W ramach programu prowadzona jest ocena wskaźnika liczebności gatunku oraz rozpowszechnienia gatunku.

  • Monitoring Lęgowych Ptaków Morskich (MLPM) – koordynowany przez Komitet Ochrony Orłów oraz Towarzystwo Polskiej Ochrony Ptaków. Obejmuje swoim monitoringiem 3 gatunki ptaków, tj.:

W ramach programu prowadzona jest ewidencja liczebności populacji lęgowej gatunku, jego rozmieszczenia oraz w przypadku bielika – jego produktywność.

W ramach programu prowadzony jest spis liczebności gatunku oraz wskaźnika rozpowszechnienia gatunku.

Obserwacje ptaków zimujących w parku miejskim w ramach akcji koordynowanej przez Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków
  • Monitoring Zimujących Ptaków Morskich (MZPM) – koordynowany przez Ogólnopolskie Centrum Ochrony Ptaków. Obejmuje w ramach monitoringu prowadzona jest obserwacja 8 gatunków ptaków, tj.:

W ramach programu wyznaczany jest wskaźnik liczebności gatunku oraz wskaźnik rozpowszechnienia się gatunku.

  • Monitoring Noclegowisk Gęsi (MNG) – koordynowany przez PTOP Salamandra. Prowadzony na 99 stanowiskach stanowiących największe noclegowiska gęsi w Polsce. Obejmuje swoim zakresem obserwacje 2 gatunków gęsi, tj.:

W ramach programu wyznaczany jest wskaźnik liczebności gatunku oraz wskaźnik rozpowszechnienia się gatunku .

  • Monitoring Noclegowisk Żurawi (MNZ) – koordynowany przez Stację Ornitologiczną MIZ PAN. Monitoring obejmuje obserwację żurawia Grus grus i prowadzony jest na 90 największych w Polsce noclegowiskach żurawi. W ramach programu wyznaczany jest wskaźnik liczebności gatunku oraz wskaźnik rozpowszechnienia się gatunku.

W ramach programu wyznaczany jest wskaźnik liczebności gatunku oraz wskaźnik rozpowszechnienia się gatunku.

  • Monitoring Gatunków Rzadkich 1 (rybołów, orzeł przedni, orlik grubodzioby) – koordynowany przez Komitet Ochrony Orłów, a w jego ramach prowadzona jest obserwacja 3 gatunków ptaków, tj.:

W ramach programu prowadzona jest ewidencja krajowej populacji gatunku oraz jego rozmieszczenia.

W ramach programu realizowana jest ocena liczebności krajowej populacji oraz wskaźnik liczebności, a także rozmieszczenie gatunku oraz wskaźnik jego rozpowszechnienia.

Wyniki

Oceniane parametry

Parametrami opisującymi liczebność populacji są[5]:

  • Wskaźnik liczebności populacji – wyrażany poprzez względną liczebności populacji lęgowej w danym roku odniesionej do liczebności w roku bazowym.
  • Liczebność populacji – stanowi liczebność populacji lęgowej występującą w kraju lub liczebność osobników w przypadku ptaków migrujących i zimujących.

Parametrami opisującymi zmiany rozmieszczenia populacji są:

  • Areał – obszar obejmujący krajowy zasięg lęgowy, oceniany w skali kwadratów 10 km x 10 km.
  • Rozpowszechnienie – stosunek liczby powierzchni, na których stwierdzono występowanie danego gatunku ptaków do liczby powierzchni, na których ptaki zostały policzone w danym roku.

Parametrami opisującymi efekt rozrodu są:

  • Wskaźnik produktywności (dotyczy wszystkich par ptaków o znanym lęgu) – średnia liczba piskląt w lęgu, które udało się wyprowadzić.
  • Wskaźnik produktywności (dotyczy par ptaków z udanym lęgiem) – średnia liczba piskląt wyprowadzonych w lęgu, wyliczana dla par, w przypadku których do wieku lotności przeżyło przynajmniej jedno pisklę.

Wyniki monitoringu są publikowane m.in. w Biuletynie Monitoringu Przyrody[6].

Trendy

Na podstawie prowadzonych programów Monitoringu, możliwe jest obliczenie istotnych zmian trendów liczebności ptaków w Polsce. Inspekcja Ochrony Środowiska gromadzi dane dotyczące parametrów opisujących liczebność rozmieszczenie oraz rozród poszczególnych gatunków ptaków występujących na terenie kraju[2].

Z przeprowadzonej analizy poszczególnych programów monitoringu wynika, że dla większości gatunków ptaków drapieżnych obserwuje się tendencję wzrostową ich liczebności. Tendencja spadkowa występuje w przypadku populacji błotniaka łąkowego. Dla pozostałych gatunków ptaków drapieżnych indeks liczebności utrzymuje się na stałym poziomie[7].

Z programu Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych (MPPL) realizowanego od roku 2000 wynika natomiast, że w obserwowanym okresie, czyli do 2017, 29 ze 110 gatunków nie wykazało zmian liczebności populacji, 50 gatunków charakteryzowała tendencja wzrostowa, a w przypadku 31 gatunków odnotowano spadek liczebności populacji[8].

W przypadku programu Monitoringu Flagowych Gatunków Ptaków (MFGP) zaobserwowano spadek liczebności gawrona oraz perkoza rdzawoszyjego, natomiast wzrosła liczebność żurawia i rybitwy rzecznej[9].

Obserwacja przeprowadzona poprzez Monitoring Lęgowy Sów Leśnych (MLSL) wykazała, że podczas 8-letnich obserwacji liczebność populacji badanych gatunków utrzymuje się na stałym poziomie[10].

W 2017 r. na podstawie prowadzonego Monitoringu Lęgowych Ptaków Morskich (MLPM) zaobserwowano spadek liczebności par kormorana o 1% w stosunku do roku 2016. Odnotowano także spadek produktywności bielika. Sukces lęgowy jaki odnotowano w roku 2017 wyniósł 37,3%, co stanowi wartość prawie o połowę niższą od średniej odnotowanej poprzez wieloletnią obserwację populacji bielika[11].

Przypisy

  1. Cel monitoringu (pol.). W: Monitoring Ptaków Polski [on-line]. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. [dostęp 2018-02-01].
  2. a b Strona główna - Monitoring Ptaków Polski (pol.). www.monitoringptakow.gios.gov.pl. [dostęp 2018-01-20].
  3. a b O programie (pol.). W: Monitoring Ptaków Polski [on-line]. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. [dostęp 2018-02-01].
  4. Programy jednostkowe (pol.). W: Monitoring Ptaków Polski [on-line]. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. [dostęp 2018-02-01].
  5. Uzyskiwane wyniki (pol.). W: Monitoring Ptaków Polski [on-line]. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. [dostęp 2018-02-01].
  6. Biuletyn Monitoringu Przyrody nr 13 (pol.). W: Monitoring Ptaków Polski [on-line]. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, 2015-07-07. [dostęp 2018-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-01)].
  7. Ptaki drapieżne (pol.). W: Monitoring Ptaków Polski [on-line]. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. [dostęp 2018-02-01].
  8. Ptaki pospolite (pol.). W: Monitoring Ptaków Polski [on-line]. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. [dostęp 2018-02-01].
  9. Gatunki flagowe (pol.). W: Monitoring Ptaków Polski [on-line]. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. [dostęp 2018-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-21)].
  10. Sowy (pol.). W: Monitoring Ptaków Polski [on-line]. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. [dostęp 2018-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-02)].
  11. Monitoring Lęgowych Ptaków Morskich (MLPM) (pol.). W: Monitoring Ptaków Polski [on-line]. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. [dostęp 2018-02-01].

Media użyte na tej stronie

Zimowe ptakoliczenie 2018 park szczesliwicki.jpg
Autor: Panek, Licencja: CC BY 4.0
Jedna z wycieczek Zimowego Ptakoliczenia 2018 organizowanego przez Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków. Warszawa, park Szczęśliwicki.
POL Lipno (jezioro w województwie pomorskim) 02 (edits).jpg
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
Platforma widokowa do obserwacji ptactwa wodnego nad jeziorem Lipno we Wdzydzkim Parku Krajobrazowym.